Στη σειρά-μπλοκμπάστερ The Last of Us του HBO, ένας άκρως μεταδοτικός μύκητας μετατρέπει ξαφνικά τους ανθρώπους σε ζόμπι και εξοντώνει μέσα σε λίγα χρόνια το μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού.
Στη σειρά πρωταγωνιστούν οι μύκητες του γένους Cordyceps, οι οποίοι είναι πραγματικοί, αλλά μοιάζουν να πλάστηκαν από την πιο νοσηρή φαντασία.
Πρόκειται για μια ομάδα εκατοντάδων ειδών που παρασιτούν σε έντομα ή άλλα αρθρόποδα και κυριολεκτικά παίρνουν τον έλεγχο του μυαλού και του σώματός τους.
Ζαλισμένα από τη χημική επίθεση του μύκητα που μεγαλώνει μέσα στον εγκέφαλό τους, τα μολυσμένα έντομα ανεβαίνουν παραπατώντας μέχρι την κορυφή κάποιου φυτού, στο οποίο γαντζώνονται πριν τελικά πεθάνουν. Στην τελευταία πράξη του δράματος, ο παρασιτικός μύκητας αναπτύσσει μακριά στελέχη που ξεπροβάλλουν από το σώμα του θύματος σαν εξωγήινα πλοκάμια.
Από το βολικό ύψος που κατάφερε να φτάσει, ο μύκητας απελευθερώνει τελικά χιλιάδες σπόρια που θα μολύνουν το επόμενο έντομο.
Στελέχη μύκητα Cordyceps ξεπροβάλλουν από το σώμα μιας άτυχης σφήκας (Erich G. Vallery, USDA Forest Service)
Σενάριο τρόμου
Πόσο πιθανή όμως είναι μια πραγματική μυκητιασική πανδημία;
Οι μύκητες μπορούν πράγματι να γίνουν επικίνδυνοι, δεν υπάρχει όμως λόγος να αρχίσετε να προετοιμάζεστε για ενδεχόμενη καταστροφή, λέει ο Σκοτ Ρόμπερτς, επίκουρος καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του Γέιλ.
«Πολλοί λίγοι μύκητες ή μούχλες μεταδίδονται από άνθρωπο σε άνθρωπο, οπότε μια μυκητιασική πανδημία δεν είναι πολύ πιθανή» εκτιμά ο Ρόμπερτς. «Λόγω όμως παραγόντων όπως η κλιματική αλλαγή, μπορεί να δούμε τις μυκητιασικές απειλές να αυξάνονται».
Ένας λόγος που καθιστά απίθανη μια επιδημία είναι ότι ελάχιστοι μύκητες μπορούν να αναπτύσσονται στην υψηλή θερμοκρασία του ανθρώπινου σώματος.
Όπως όμως λέει και η σειρά, η κλιματική αλλαγή ενθαρρύνει την εμφάνιση στελεχών με μεγαλύτερη αντοχή στην υψηλή θερμοκρασία. Η κλιματική αλλαγή πιστεύεται για παράδειγμα ότι ενθάρρυνε την εμφάνιση του μύκητα Candida auris, ο οποίος ανακαλύφθηκε μόλις το 2009 και μέσα σε λίγα χρόνια αναδείχθηκε σε σημαντική απειλή για την υγεία.
Προσβάλλει όμως σχεδόν αποκλειστικά ανθρώπους με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα ή σοβαρά υποκείμενα νοσήματα.
Στο The Last of Us, ένας μύκητας Cordyceps αποκτά την ικανότητα να αναπτύσσεται στη θερμοκρασία των 37 βαθμών Κελσίου, κάτι που δυνητικά να μπορούσε να συμβεί.
Αυτό όμως που θεωρείται άκρως απίθανο είναι η μεταπήδηση ενός παθογόνου μύκητα από τα έντομα στον άνθρωπο.
«Υπάρχουν εκατομμύρια διαφορετικά είδη μυκήτων στη φύση που δεν προκαλούν λοίμωξη στους ανθρώπους» λέει ο Ρόμπερτς. «Ένα είδος Cordyceps που προσβάλλει ένα συγκεκριμένο είδος μυρμηγκιού δεν μπορεί καν να προσβάλλει άλλα μυρμήγκια».
Κάθε άνθρωπος στον πλανήτη αναπόφευκτα εισπνέει κάθε μέρα χιλιάδες ή εκατομμύρια σπόρια διαφορετικών μυκήτων. Σχεδόν ποτέ δεν προκαλούν ασθένειες, τουλάχιστον σε υγιείς ανθρώπους.
Ορισμένα είδη Cordyceps είναι εξάλλου συστατικά παραδοσιακών «θεραπειών», οι οποίες πιθανότατα δεν προσφέρουν κανένα όφελος αλλά από την άλλη δεν δείχνουν και να βλάπτουν.
Ακόμα όμως κι αν ένας μεταλλαγμένος μύκητας βρει τρόπο να προσβάλλει έναν άνθρωπο, η πανδημία παραμένει απίθανη, αφού σχεδόν κανένας μύκητας δεν μπορεί να μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο.
«Οι ιοί είναι φτιαγμένοι να μεταδίδονται μεταξύ ανθρώπων» λέει ο Ρόμπερτς. «Οι μυκητιασικές λοιμώξεις όμως προέρχονται από το περιβάλλον –από την εισπνοή σπορίων ή από κάποιο εκτεθειμένο τραύμα. Από τη στιγμή όμως που θα μολυνθείς, ο κίνδυνος μετάδοσης σε άλλο άνθρωπο είναι εξαιρετικά μικρός».
Candida auris
Παρόλο όμως που οι περισσότεροι μύκητες είναι ακίνδυνοι, υπάρχουν και είδη που προκαλούν ανησυχία.
Χαρακτηριστική περίπτωση είναι ο Candida auris, ο οποίος αφενός μπορεί να μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο, αφετέρου είναι συχνά ανθεκτικός σε όλα τα διαθέσιμα φάρμακα.
Ο κίνδυνος των σοβαρών μυκητιάσεων είναι υπαρκτός και αυξάνεται, προειδοποιεί ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, ο οποίος πέρυσι δημοσίευσε για πρώτη φορά λίστα με παθογόνους μύκητες για τους οποίους πρέπει να επαγρυπνούμε.
O μύκητας Candida auris σε καλλιέργεια. Δεν έχει εντοπιστεί ποτέ στη φύση, μόνο σε ασθενείς (US CDC)
Ένας λόγος είναι η κλιματική αλλαγή που ενθαρρύνει την προσαρμογή των μυκήτων στις υψηλές θερμοκρασίες του σώματος των θηλαστικών. Ένας άλλος είναι η εκτεταμένη γεωργική χρήση μυκητοκτόνων, η οποία ενθαρρύνει την εμφάνιση ανθεκτικών στελεχών.
Ένας τρίτος λόγος είναι η κατάχρηση αντιβιοτικών, τα οποία «εξοντώνουν όλα τα καλά βακτήρια και δίνουν στους μύκητες την ευκαιρία να επικρατήσουν» λέει ο Ρόμπερτς.
Και ένας τέταρτος παράγοντας είναι το αυξανόμενο ποσοστό των ηλικιωμένων και των ανοσοκατεσταλμένων ασθενών στον πληθυσμό, ομάδες ευάλωτες σε μυκητιασικές ασθένειες που δεν εκδηλώνονται σχεδόν ποτέ στους υγιείς.
Η περίπτωση του Candida auris κατέστησε σαφές ότι ο κίνδυνος είναι υπαρκτός. Και, σύμφωνα με τον Ρόμπερτς, τα σημερινά συστήματα υγείας δεν είναι προετοιμασμένα να αντιμετωπίσουν ενδεχόμενη έξαρση κρουσμάτων.
Όπως επισημαίνει, οι φαρμακοβιομηχανίες δεν έχουν σήμερα κίνητρο να επενδύσουν στην ανάπτυξη νέων φαρμάκων για μυκητιασικές ασθένειες.
«Φάρμακα όπως το Paxlovid [κατά της Covid-19] είναι επικερδή και χρησιμοποιούνται από εκατομμύρια ανθρώπους κάθε μήνα. Οι περισσότερες φαρμακοβιομηχανίες είναι απρόθυμες να επενδύσουν σε μυκητοκτόνα που θα χρησιμοποιηθούν σε ελάχιστους ανοσοκατεσταλμένους ασθενείς» εξηγεί.
Επιπλέον, οι μύκητες είναι πιο στενοί συγγενείς των θηλαστικών από ό,τι τα βακτήρια ή οι ιοί, κάτι που σημαίνει ότι η ανάπτυξη φαρμάκων που δεν βλάπτουν τον άνθρωπο αποτελεί μεγαλύτερη πρόκληση.
Παρόλο που το The Last of Us δεν περιγράφει έναν υπαρκτό κίνδυνο, λέει ο Ρόμπερτς, η επιτυχία του έγινε ευπρόσδεκτη από τους λοιμωξιολόγους που ανησυχούν για τις μυκητιασικές λοιμώξεις.
«Η σειρά μπορεί να μην είναι ρεαλιστική, όμως παθογόνα είδη όπως ο Candida auris είναι πιθανό να αποκτήσουν τώρα μεγαλύτερη δημοσιότητα. Αυτό μόνο να μας βοηθήσει μπορεί».
