Γιάννης Αντιόχου: «Στο νοσοκομείο είμαι αφοσιωμένος, μα τη ζωή μου ορίζει η ποίηση»

Χωράει ποίηση μια ΜΕΘ; Κατηγορηματικά όχι. Οι ΜΕΘ είναι μάχη για τη ζωή. Τελεία. Σε αυτή όμως δουλεύει εδώ γύρω μας ένας ποιητής. Ο Γιάννης Αντιόχου. Που δεν είναι ποιητής από ψώνιο. Αλλά από επιλογή. Και έχει πάρει το Κρατικό Βραβείο και ετοιμάζει τη νέα του δουλειά, που συνοψίζει και επαναθεμελιώνει το έργο του ως τώρα από τις ιστορικές εκδόσεις του Ικαρου. Μάχιμος υγειονομικός των νοσοκομείων, με διευθυντικές θέσεις, ο Αντιόχου όλη την περίοδο της πανδημίας είπε αλήθειες, έγραψε κείμενα, παρενέβη με όχημα τη σκληρή εμπειρία του. Την ίδια ώρα η ζωή του μοιραζόταν και μοιράζεται και τώρα σε ένα αέναο ημερολόγιο σκέψεων που κρατά με σταθερότητα και παρά τα εξαντλητικά ωράρια του λειτουργήματός του. Ο Αντιόχου πηγαίνοντας στο νοσοκομείο μπορεί να πάρει κουράγιο, να εμπνευστεί, να σκεφτεί από μια ασήμαντη εικόνα του δρόμου. Και έτσι να ηχογραφήσει στο κινητό του έναν στίχο που μετά με επίσης πολλή δουλειά μπορεί να μεταπλαστεί σε ποίηση. Σπάνιος συγκερασμός ιδιοτήτων όπως θα διαπιστώσετε.

Κύριε Αντιόχου, στον απόηχο της Ημέρας της Ποίησης, και επειδή εκείνη ακριβώς την ημέρα είχαμε ως συνήθως εκδηλώσεις στις πόλεις αλλά και μια πληθώρα αναρτήσεων στα κοινωνικά δίκτυα, εσείς τι πρόσληψη κάνετε σε όλο αυτό; Ημέρα που κάνουμε μια εξαίρεση ή ημέρα εγρήγορσης πνευματικής;

Δεκαπέντε χρόνια πριν, θα απαντούσα με ενθουσιασμό για την Ημέρα Ποίησης, σήμερα, ύστερα από την πανδημία και δεδομένου του ποιητικού πληθωρισμού που απομειώνει με τη μετριότητά του το αισθητικό κριτήριο των αναγνωστών, την αποφεύγω όπως ο διάολος το λιβάνι. Ασφαλώς, οι άνθρωποι έχουν κάθε δικαίωμα να εκφράζονται κι ας συνεχίσουν, όμως ας μου επιτραπεί η γενίκευση πως η πλειοψηφία των παρευρισκομένων που δηλώνουν ποιητές/ριες, δεν είναι, παρά συνονθύλευμα που στερείται αισθητικής. Η ποίηση είναι υψηλή τέχνη και χρειάζεται σεβασμό. Εξαιρέσεις οι εκδηλώσεις που οι προσκεκλημένοι διαβάζουν ποιήματα άλλων ποιητών και όχι δικά τους ή κάποια ελευθερωμένα στα ερτζιανά ηχογραφήματα, καθώς πέντε-δέκα στίχοι φτάνουν σ’ ένα κοινό που εκείνη την ώρα, είτε οδηγεί είτε καθισμένο σε μια καρέκλα κουζίνας, γραφείου, συγκινείται.

Αναρωτιέμαι επίσης πώς επιμερίζει τη ζωή του ένας άνθρωπος όπως εσείς. Μάχιμος υγειονομικός του ΕΣΥ και ποιητής βραβευμένος, πολυγραφότατος δε, διάβασα για το ατέλειωτο αρχείο σκέψεών σας στο κομπιούτερ σας με τίτλο Εγγραφές…

Ακόμα δεν έχω καταλάβει σε βάθος την ανθρώπινη μηχανή μου. Στο νοσοκομείο είμαι αφοσιωμένος, αλλά η ποίηση ορίζει τη ζωή μου. Ετσι πρέπει καθημερινά να μπω στο νοσοκομείο, να τρέξω τα συστήματα πιστοποίησης, να ελέγξω την ιατρική και νοσηλευτική τεκμηρίωση, να στοχοθετήσω για ένα ασφαλές νοσοκομειακό περιβάλλον απαλλαγμένο από κινδύνους για ασθενείς και ενδιαφερόμενα μέρη, να συγκρουστώ, να καθοδηγήσω φοιτητές διά του παραδείγματος, να ερευνήσω, να δημοσιεύσω, να διαβάσω δέκα άρθρα άλλων, ωσότου κατάκοπος, επιστρέψω στο σπίτι μου. Τ’ απόβραδο θα ανέβω στο δώμα του 6ου όπως αναφέρω συχνά, θ’ ακούσω πια μόνον Μπαχ, Σοπέν και Βάγκνερ, τις ήπιες νύχτες: έργα του Μάνου Χατζιδάκι, θα κρατήσω – όχι καθημερινά -, αλλά πολύ συστηματικά, προσωπικές σημειώσεις, δοκιμιακές, περί ποιητικής, πολιτικής, αισθητικής, ηθικής κ.λπ., που επειδή έχω αποφασίσει πως δεν θα δουν το φως της δημοσιότητας όσο ζω, είναι απαλλαγμένες από «ναι μεν, αλλά» και ορθοπολιτικές. Οι «εγγραφές» ξεκίνησαν πριν καταθέσω στους Ικάρους το χειρόγραφο του κάτω ουρανού, έκτοτε, πέντε χρόνια τώρα, ανασυστήνουν τη δική μου αλήθεια για την εποχή αλλά και την ποιητική μου ωρίμανση και αγωνία. Είμαι λίγο γκρινιάρης – το παλεύω. Το αρχείο, έχει ξεπεράσει τις 300.000 λέξεις. Ε, δεν νομίζω πως σαν ποιητής θα μπορούσα να κάνω κάτι άλλο, από το να γράφω για όταν θα έχω πεθάνει. Αλλωστε μετά από τόσους νεκρούς, από τόση φθαρτότητα στις ΜΕΘ, είμαι εξοικειωμένος και καταδεκτικός στον θάνατο, μάλλον κι απίστευτα σκληρός, αφού τον ανοίγω με τα χέρια μου, χωρίς αυτό να σημαίνει πως κάθε πρωί, βλέποντας τον ήλιο που ανατέλλει, ή κάθε απόγευμα που δύει, δεν συγκινούμαι που είδα το φως μιας ακόμη ημέρας.

Αν δεν κάνω λάθος, ετοιμάζεται η συγκομιδή του έργου σας και μάλιστα απ’ τον Ικαρο – τον αναφέρατε μόλις. Θα είναι και μια συγκεφαλαίωση της ποιητικής σας κατάθεσης, ένας συνολικός αναστοχασμός ή μια τελεία και πάτε παρακάτω;

Σωστά το έχετε καταλάβει. Το «σώμα» δεν είναι τίποτε άλλο παρά η ευσύνοπτη αλήθεια μου· ένα εξελικτικό σύνθεμα που απαρτίζεται από ποιήματα προερχόμενα από την πρώτη συλλογή μου, μέχρι και την τελευταία ώς σήμερα (Αυτός, ο κάτω ουρανός, Ικαρος, 2019), συμπεριλαμβανομένου του εκτός εμπορίου αυτοτελούς τετρασέλιδου Το φεγγάρι μπαίνει απ’ όλα τα παράθυρα (Ικαρος, 2017). Εκτός από τα δημοσιευμένα, συμπεριέλαβα και αδημοσίευτα ποιήματα – κάποια νεανικά στην αρχή και κάποια καινούργια στο τέλος. Αυτά τα δεύτερα ακολουθούν το Αυτός, ο κάτω ουρανός, γράφτηκαν την περίοδο που άρχισα να επιμελούμαι το υλικό του σώματος και έχουν τριπλό χαρακτήρα: πρώτον, αποτελούν έργα προερχόμενα από τον Ουρανό, αλλά όχι και ανήκοντα σε αυτόν, ωστόσο λειτουργούν ως μετάβαση από το ένα βιβλίο στο άλλο· δεύτερον, το ίδιο αυτό γεγονός αποκαλύπτει μια ανεξάρτητη όψη του σώματος, το οποίο μπορεί πράγματι να αναγνωστεί και ως αυτοτελής ποιητική συλλογή, έστω κι αν τόσο το νόημα των ποιημάτων της όσο και το νόημα της ίδιας της ύπαρξής της είναι το τέλος ή, έστω, η παύση ή η οριοθεσία μέσα σε έναν κύκλο εμπειρίας και δημιουργίας· τρίτον, ακριβώς επειδή πρόκειται για νέα, ανέκδοτα ποιήματα, που δεν είθισται να συμπεριλαμβάνονται σε συγκεντρωτικές εκδόσεις ούτε να προσμετρούνται σε «κανόνες», επιβεβαιώνουν ότι το σώμα δεν είναι ούτε το ένα ούτε το άλλο. Συνεπώς πρέπει να αναγιγνώσκεται ως μονάδα όχι μόνο στο στενό πλαίσιο της τελευταίας του ενότητας μα ολιστικά – θεώρηση την οποία ενισχύει και το γεγονός πως έχω επέμβει στο corpus των συμπεριλαμβανόμενων ποιητικών συλλογών, αφαιρώντας ποιήματα και κάνοντας μικροδιορθώσεις στα επιλεγμένα (κυρίως στιχοθεσίας), ως αν ο στόχος μου δεν ήταν να συγκεντρώσω απλώς τα ποιήματά μου, αλλά να συγκεντρώσω ειδικά τα ποιήματα όλης της μέχρι τώρα πορείας μου τα οποία συνδέονται μεταξύ τους με ένα ανεπαίσθητο νήμα, που μαρτυρά μια σχέση ανάμεσα σε όλα τα μορφωτικά μου στάδια, σε όλα τα πρόσωπα που υπήρξα από τα νεανικά έως τα ώριμα χρόνια μου· που μαρτυρά, εντέλει, ότι αυτό που με ωθεί στη δημιουργία και, πρωτύτερα ακόμα, στην ίδια τη σκέψη με τον ιδιαίτερο τρόπο της ήταν ανέκαθεν αυτό που ήταν. Συγκεκριμένο και αμετάβλητο.

Αρα σύνοψη με έναν νέο τρόπο…

Αυτό το βιβλίο, ίσως είναι μια άνω τελεία, αναμένοντας να γεράσω, να σωπάσει το σώμα μου. Ποτέ άλλοτε δεν ήμουν πιο ικανοποιημένος από την ποίηση, όσο σήμερα, που είδα τις ηλιοτυπίες και το εξώφυλλο με ένα ωμέγα με λεπίδα περισπωμένη, σχέδιο του Κώστα Σπυριούνη. Χωρίς τη φροντίδα των Ικάρων, ασφαλώς τίποτα δεν θα είχε συμβεί. Αυτό, είναι η τύχη μου!

Μεταφραστής, μελετητής επίσης και εκ παραλλήλου, πώς δένονται αυτές οι ιδιότητές σας με την αμιγώς ποιητική;

Δεν βιοπορίζομαι ως μεταφραστής, έτσι έχω την ελευθερία να επιλέγω τι θα μεταφράσω, με γνώμονα την προσωπική μου αρέσκεια, την προσωπική μου διαλεκτική αίσθηση. Οι μεταφράσεις μου περιλαμβάνουν απίστευτη έρευνα, πολύ διάβασμα και γεννούν εκτενή δοκίμια. Κάποτε θα τα μαζέψω σ’ έναν τόμο, αλλά δεν έχει έρθει η ώρα τους. Μεταφράζοντας, στήνω μια εξωτερική μηχανή αυτοπαρατήρησης, γίνομαι ο άλλος. Αυτό, επιδρά καταλυτικά στην ποιητική μου ωρίμανση. Κάθε ποιητής που μεταφράζω είναι και μια προμνησία μου.

Μου περιγράφατε προσφάτως το κείμενο-paper που δομήσατε με τη βοήθεια του ChatGPT. Θα έχουμε σύντομα ποιητή μη έμψυχο και τι φιλοσοφικά και οντολογικά για εσάς ερωτήματα εγείρει η Τεχνητή Νοημοσύνη (μόλις προχθές ο Ιλον Μασκ κατήργησε το γραφείο Τύπου του και το ανέθεσε στην Τεχνητή Νοημοσύνη…);  

Εχω κάπως ησυχάσει και με το ChatGPT, αφού εντέλει αντλώντας από την πληροφορία που είναι κατατεθειμένη στον παγκόσμιο ιστό, ο αλγόριθμος γεννά λογικές συσχετίσεις. Εχω συζητήσει με πολλούς λογικούς ανθρώπους που μου προσφέρουν την όποια λογικοφανή ερμηνεία ή εμπειρία, όμως σχεδόν ποτέ η λογική συναρμογή της πληροφορίας ενός ανθρώπου δεν είναι η μόνη αντικειμενική αλήθεια, αφού η πληροφορία έχει απόσταση από τη γνώση. Στις θετικές επιστήμες, η τεχνητή νοημοσύνη θα υποταχθεί στα αξιώματα, στις ανθρωπιστικές επιστήμες όμως ή στην τέχνη, δεν θα μπορέσει να πλησιάσει την αυθεντική καλλιτεχνική δημιουργία ή τον δομημένο σε παρατήρηση φιλοσοφικό στοχασμό. Αυτή η ανησυχία που είδα στον δικό μου μικρόκοσμο στα ΜΚΔ σχετικά με την ποίηση είναι σεβαστή· τα ποιήματα που γράφει το ρομπότ, είτε στα αγγλικά είτε στα ελληνικά, μιμούμενο το στυλ και την ποιητική ιδιοτροπία ενός ποιητή ως δεδομένο, είναι ασφαλώς καλύτερα από στιχάκια ημερολογίου που αναρτώνται κατά εκατοντάδες καθημερινά, αλλά εμφανώς κατασκευασμένα για όσους κατέχουν τη γνώση αναγνωρισμένων τεχνιτών του λόγου. Πάντως το χρησιμοποίησα σ’ ένα ερωτηματολόγιο κλινικής διακυβέρνησης, αλλά είχα σχεδόν επαρκή γνώση του θέματος· χρειάστηκα υποδιπλάσιο χρόνο να ολοκληρώσω την εργασία μου.

Επιμένετε να μένετε σε λαϊκή περιοχή. Εχετε οικογένεια, εργάζεστε σε νοσοκομείο. Είστε επιστήμονας αλλά και εργαζόμενος, καθημερινός άνθρωπος. Κάθε πρωί από πού αντλείτε δυνάμεις και αλήθεια η εποχή μας τι σκληρό χαρακτηριστικό έχει, είναι εσωτερική εποχή που μας δοκιμάζει;  

Είμαι ένας κανονικός άνθρωπος, ένας ιδιωτικός υπάλληλος με μεταπτυχιακά, εξειδικεύσεις και διευθυντική θέση από τη νεότητά μου, που εργάζεται στον άξονα Αθήνας – Θεσσαλονίκης, επισκέπτεται συχνά το εξωτερικό, διαμένει σε ξενοδοχεία πολυτελείας, αλλά νιώθει ελάχιστος κάθε φορά που ένας άρρωστος εκπνέει την ύπαρξή του θολώνοντας τη μάσκα οξυγόνου του και επιστρέφει έντρομος σε ό,τι γνωρίζει πολύ καλά, τη γειτονιά του. Σμικρύνομαι. Αν μπορούσα να έχω μικρότερο σπίτι, θα έμενα σε μια κάμαρα στον βράχο του Βώκου. Νιώθω ασφαλής να βλέπω πενήντα τρία χρόνια τους ίδιους γείτονες γερνώντας μαζί τους. Αν δεν είχα οικογένεια, σήμερα θα ήμουν νεκρός. Η ποιητική μου πορεία θα είχε σταματήσει στις Εισπνοές (2009). Τα παιδιά μου, τ’ απαραίτητα βαρίδια που με κρατούν προσγειωμένο· έχω την τάση να αιωρούμαι και να εξαφανίζομαι. Η αγάπη τους, ένα άδολο λουρί να υπάρχω ως πατέρας. Εχω όλα όσα επιθύμησα.

Ζείτε το Σύστημα Υγείας. Εχετε εξειδίκευση στην εντατικολογία, στις ΜΕΘ. Είμαστε ακόμη στην επιρροή μιας πανδημίας αλλά και μιας συζήτησης πού σταματούν τα βιοπολιτικά όρια της εξουσίας, όταν ιεραρχείται το υγειονομικό σκέλος και παραγκωνίζονται δικαιώματα όπως επιμόνως έγραψε ο Αγκάμπεν. Πώς το βλέπετε όλο αυτό;  

Ποιος Αγκάμπεν μπορεί να καταλάβει αυτό που νιώθει ο κύριος X στο κρεβάτι εννιά μιας ΜΕΘ, που στριφογυρίζει κάθε μία ώρα διασωληνωμένος και ναρκωμένος, ύπτια, πρηνηδόν και ξανά ύπτια, όπως ένα φιλέτο ανθρώπινου κρέατος πάνω στο στρώμα με τις αβγοθήκες. Ο κύριος Χ έχει ήδη αρχίσει ν’ ανοίγει: κατακλίσεις δευτέρου βαθμού και πιθανώς δεν θα προλάβει να φαγωθεί μέχρι το κόκαλο αφού τα αέρια αίματος οδεύουν προς πλήρη αντιστροφή και ο αναπνευστήρας δεν έχει άλλη ρύθμιση, δεν πάει παραπάνω. Αν επιβιώσει με χειρισμούς και αναρροφήσεις ίσως αύριο προλάβει να τραχειοτομηθεί. Τι ακριβώς δεν καταλάβαμε, τι δεν πιστέψαμε; Στην αρχή της πανδημίας, μιας πανδημίας που εμφάνιζε πνευμονικό τροπισμό, κάθε ΜΕΘ σε κάθε νοσοκομείο 300 αρρώστων είχε 10 κρεβάτια και 10 αναπνευστήρες. Λοιμό είχαμε να δούμε από την επιδημία της πολιομυελίτιδας. Αν ο κόσμος αφηνόταν στην ελευθερία της κανονικότητας, θα έσκαγε σε ράντζα, γήπεδα και κρεβάτια. Ολα αυτά τα δικαιωματικά, να έρθουν να τα πούνε στα νοσοκομεία, στους γιατρούς και στους νοσηλευτές που γέρασαν δέκα χρόνια προσπαθώντας να επιβάλουν απλά μέτρα δημόσιας υγείας. Λυπάμαι, όσοι έχασαν τη φωνή τους στη μεγάλη στάση των λοκντάουν, βάφτισαν τα μέτρα, υγειονομικό τρόμο και δικτατορία. Καθόλου δεν ήταν έτσι. Ο ιός μεταλλάχθηκε, από την Ομικρον κι έπειτα προσπέρασε εμβολιαστικές ανοσίες, μονοκλωνικά αντισώματα και θεραπείες, όμως πια, δεν χτυπάει το κατώτερο αναπνευστικό, δεν δημιουργεί πνευμονίες και τσιμεντένια πνευμόνια. Δεν έχω ξαναδεί τόσους πνευμοθώρακες, όσους τα τελευταία δύο χρόνια. Η παθολογία αυξήθηκε, η μέση διάρκεια νοσηλείας ανέβηκε, το προσωπικό κάηκε. Αναισθησιολόγοι, εντατικολόγοι, παθολόγοι, βιοπαθολόγοι, ακτινολόγοι, είδη προς εξαφάνιση· σε δυο χρόνια δεν θα έχουμε ούτε νοσηλευτές.

Η δική σας περιπέτεια με τη γραφή πότε ξεκινά και με τι ερέθισμα;

Το 1985, μαθητής στο Κλασικό Αναβρύτων. Ως εξωστρεφής, ήθελα να δείξω τα πρωτόλειά μου στη φιλόλογό μου. Μου είπε να συνεχίσω. Μετά το σχολείο ακολούθησε η μαθητεία δίπλα στον Γιάννη Νεγρεπόντη. Γνώρισα σχεδόν όλους τους μεγάλους ποιητές της εποχής. Εξέδωσα το 2003· τότε ένιωσα ώριμος.

Κρατικό Βραβείο Ποίησης. Λύτρωση ή βάρος;

Γραμματολογική αναγνώριση. Εξάλλου με το έπαθλο των πέντε χιλιάδων ευρώ πλήρωσα το φροντιστήριο της κόρης μου, που σήμερα είναι φοιτήτρια. Δικαίωση το σκεπτικό της επιτροπής. Λύτρωση, όχι βάρος. Είμαι ώριμος για να μη γράφω ποιήματα μόνο και μόνο επειδή φέρω τη σφραγίδα ενός κρατικού βραβείου. Απεχθάνομαι τη μανιέρα. Εκδίδω όταν εξελίσσομαι. Κάθε αδύναμο επόμενο βιβλίο αφαιρεί από το έργο. Ελπίζω, να μη με πιάσει μανία και γεννώ θνησιγενή ποιήματα. Αν δεν γράψω καλύτερα, θα σωπάσω. Αυτός είμαι.   

Εχετε γράψει: «Τα ποιήματά μου είναι ημερολόγια αϋπνίας». Ποιο, αλήθεια, είναι το εργαστήρι γραφής σας;

Γράφω δυο τρεις μήνες τον χρόνο. Επιστρατεύω άδειες, κλείνομαι στο δώμα. Δεν κοιμάμαι για μέρες. Αποκάμνοντας, ξαπλώνω, επιστρέφω κι αναθεωρώ. Υστερα το ποίημα αρχειοθετείται σε κάποιον φάκελο του υπολογιστή. Κάποιους μήνες μετά, επιστρέφω και, είτε το ποίημα επιβιώνει είτε μπαίνει στον κάδο. Αλλες φορές, ηχογραφώ στο κινητό στίχους ή ποιήματα οδηγώντας προς το νοσοκομείο. Δεν έχω τον χρόνο να είμαι αφοσιωμένος στην ποίηση. Δεν ξέρω πώς είναι να μη δουλεύεις. Ξέρω όμως πως έτσι μπορώ να αρθρώσω «όχι» στα πάρε-δώσε που με πλήττουν ή με εξαρτούν. Τα όχι μου, μόνο σε καλό μου ‘χουν βγει.