Αναζήτηση
Για αρκετά χρόνια η Σαουδική Αραβία και η Συρία αντιπροσώπευαν αντίπαλους πόλους μέσα στον αραβικό κόσμο. Ας μην ξεχνάμε ότι οι μοναρχίες του Κόλπου ποτέ δεν είδαν με καλό μάτι τον αραβικό εθνικισμό, όπως ιστορικά εκπροσωπήθηκε όχι μόνο από την Αίγυπτο του Νάσερ αλλά και από τη Συρία. Αυτό έγινε πολύ πιο έντονο όταν ξέσπασε ο εμφύλιος πόλεμος στη Συρία το 2011-12, όταν θεωρήθηκε ότι υπήρχε μια ευκαιρία να ανατραπεί η κυβέρνηση Άσαντ και να διαμορφωθεί μια διαφορετική συνθήκη. Μάλιστα, τότε χώρες του Κόλπου όπως η Σαουδική Αραβία είχαν άμεση σχεδόν ανάμειξη, ενισχύοντας ένοπλες ομάδες της αντιπολίτευσης.
Όμως, τα χρόνια πέρασαν και φάνηκε ότι η κυβέρνηση της Δαμασκού ήταν πιο ανθεκτική από όσο είχε εκτιμηθεί αρχικά. Έχοντας την υποστήριξη της Ρωσίας, του Ιράν αλλά και φιλοϊρανικών δυνάμεων όπως η Χεζμπολάχ, η κυβέρνηση Άσαντ κατάφερε να πετύχει νίκες σε βάρος της αντιπολίτευσης και να ανακτήσει υπό τον έλεγχό της σημαντικό τμήμα της επικράτειας της Συρίας. Ουσιαστικά, αυτή τη στιγμή, με την εξαίρεση μεμονωμένων θυλάκων όπου δρουν ένοπλοι του Ισλαμικού Κράτους, η κυβέρνηση της Δαμασκού έχει τον έλεγχο του μεγαλύτερου μέρους της Συρίας με την εξαίρεση της περιοχής της Ιντλίμπ, των περιοχών που είναι κουρδικό έλεγχο – όπου και η παρουσία των αμερικανικών δυνάμεων – και της ζώνης που ελέγχει η Τουρκία.
Όμως, είναι σαφές ότι αυτή τη στιγμή η κυβέρνηση Άσαντ δεν φαίνεται να απειλείται με «αλλαγή καθεστώτος» και πολιτικά είναι ενισχυμένη, παρότι οικονομικά υφίσταται το κόστος των σε βάρος της κυρώσεων. Αυτό συνεπάγεται ότι όλες οι χώρες της ευρύτερης περιοχής καλούνται να κάνουν εκτιμήσεις και σχεδιασμούς με βάση αυτό το δεδομένο.
Η σταδιακή αλλαγή της στάσης του αραβικού κόσμου απέναντι στη Συρία
Όταν ξέσπασαν οι μεγάλες συγκρούσεις στη Συρία, αρχικά ο Αραβικός Σύνδεσμος προσπάθησε να μεσολαβήσει ώστε να σταματήσουν οι συγκρούσεις και να υπάρξει μια δέσμευση της κυβέρνησης της Συρίας για διακοπή των στρατιωτικών επιχειρήσεων εναντίον διαδηλωτών, για διάλογο με την αντιπολίτευση και για πολυκομματικές εκλογές το 2014. Οι προσπάθειες αυτές ναυάγησαν και τον Νοέμβριο του 2011 επισήμως ανεστάλη η ιδιότητα μέλους του Αραβικού Συνδέσμου για τη Συρία. Παράλληλα, σταδιακά οι χώρες μέλη του συνδέσμου, όπως η Σαουδική Αραβία, η οποία μάλιστα σε μια πρώιμη φάση ενίσχυσε και ένοπλες ομάδες της αντιπολίτευσης, διέκοψαν τις διπλωματικές σχέσεις με τη Συρία.
Μάλιστα, σε εκείνη τη φάση η προσπάθεια για άσκηση επιρροής προς την αντιπολίτευση στη Συρία είχε να κάνει και με την προσπάθεια να μην είναι οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι το βασικό ρεύμα που θα έβγαινε ενισχυμένο από τη δυναμική της Αραβικής Άνοιξης.
Όμως, φάνηκε ότι δεν ήταν εφικτό να διαμορφωθεί μια νικηφόρα δυναμική για την αντιπολίτευση απέναντι στην κυβέρνηση της Δαμασκού, την ώρα που μέσα στο τοπίο των οργανώσεων που δρούσαν ένοπλα αναδείχτηκαν δυνάμεις όπως το Ισλαμικό Κράτος. Η επιτυχής αντιμετώπιση του Ισλαμικού Κράτους στη Συρία σε συνδυασμό με τη σταδιακή απόσυρση άλλων ένοπλων ισλαμικών τάσεων προς τον θύλακα της Ιντλίμπ, διαμόρφωσε ένα νέο τοπίο, όπου πια δεν φάνταζε ότι θα ήταν εφικτό να υπάρξει αλλαγή καθεστώτος.
Πρώτη χώρα του Κόλπου που αναγνώρισε ότι είχε πια διαμορφωθεί ένας νέος συσχετισμός ήταν τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα που ήδη το 2018 άνοιξαν ξανά την πρεσβεία τους στη Δαμασκό, ενώ σχεδόν ταυτόχρονα άνοιξε ξανά την πρεσβεία του και το Μπαχρέιν. Ο πρεσβευτής του Ομάν επέστρεψε το 2020, ενώ το 2021 η Ιορδανία άνοιξε ξανά τα σύνορά της με τη Συρία. Το 2021 ο υπουργός εξωτερικών των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων επισκέφτηκε τη Δαμασκό. Πιο πρόσφατα, την 1η Απριλίου ο υπουργός Εξωτερικών της Συρίας επισκέφτηκε την Αίγυπτο και συναντήθηκε με τον Αιγύπτιο ομόλογό του Σαμέχ Σούκρι.
Όλα αυτή η τάση επαναπροσέγγισης έχει να κάνει τόσο με την αναγνώριση ότι εκ των πραγμάτων η κυβέρνηση της Δαμασκού παραμένει στην εξουσία όσο βέβαια και με το γεγονός ότι ο ορίζοντας της ειρήνευσης στη Συρία ανοίγει και τον δρόμο για τη διαδικασία ανοικοδόμησης άρα και για τα μεγάλα κατασκευαστικά συμβόλαια που αυτή συνεπάγεται.
Ρόλο καταλύτη φαίνεται να έπαιξαν και οι καταστροφικοί σεισμοί που έπληξαν Τουρκία και Συρία τον Φεβρουάριο που οδήγησε και σε ένα κύμα συμπαράστασης από αραβικές χώρες και προς τη Δαμασκό. Μάλιστα, τότε η Σαουδική Αραβία έστειλε βοήθεια και στην κυβέρνηση αλλά και στις περιοχές που ελέγχονται από τις ένοπλες ισλαμιστικές οργανώσεις.
Από τη μεριά της, η κυβέρνηση της Δαμασκού έχει επιδοθεί σε έναν διπλωματικό μαραθώνιο με πλήθος επισκέψεις σε χώρες της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής για να εξασφαλίσει ότι γίνεται ξανά αποδεκτή στον ευρύτερο μουσουλμανικό και αραβικό κόσμο. Ήδη η Συρία ετοιμάζεται να ανοίξει ξανά την πρεσβεία της στην Τύνιδα, ενώ και η Τυνησία θα στείλει ξανά πρεσβευτή στη Δαμασκό.
Πρόσφατη συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών Συρίας και Σαουδικής Αραβίας
Η ώρα της επαναπροσέγγισης και με τη Σαουδική Αραβία
Πλέον φαίνεται ότι ήρθε και η ώρα της Σαουδικής Αραβίας. Αυτό εξηγεί τη μεγάλη δημοσιότητα που πήρε η επίσκεψη στις 18 Απριλίου στη Δαμασκό του υπουργού Εξωτερικών της Σαουδικής Αραβίας Πρίγκιπα Φαϊζάλ μπιν Φαρχάν. Το ίδιο το υπουργείο Εξωτερικών της Σαουδικής Αραβίας δήλωσε ότι η επίσκεψη καταδεικνύει την επιθυμία του βασιλείου για μια πολιτική λύση στη σύγκρουση στη Συρία που θα διατηρήσει την «Αραβική ταυτότητα και θα την επιστρέψει στο αραβικό της περιβάλλον».
Ειδικά η τελευταία αναφορά έχει να κάνει και με το ερώτημα εάν και πότε θα γίνει πάλι δεκτή η Συρία ξανά στον Αραβικό Σύνδεσμο, κάτι που θα σηματοδοτούσε και μια ευρύτερη αλλαγή στάσης του αραβικού κόσμου απέναντι στην κυβέρνηση της Δαμασκού.
Το γεγονός ότι φαίνεται να παίρνει την πρωτοβουλία τώρα το Ριάντ έχει να κάνει με το συνολικότερο ρόλο που φαίνεται να αναλαμβάνει, αλλά και το συνολικότερο αναπροσανατολισμό της πολιτικής της Σαουδικής Αραβίας, που φαίνεται να θέλει να περιορίσει τα ανοιχτά μέτωπα, μέσα από την επαναπροσέγγιση με το Ιράν και μάλιστα ύστερα από τη μεσολάβηση της Κίνας, τη διαφαινόμενη προσπάθεια για κάποια ειρήνευση σε σχέση με την Υεμένη, αλλά και τον συνεχιζόμενο συντονισμό με τη Ρωσία ως προς τη διαμόρφωση της τιμής του πετρελαίου.
Μάλιστα, ειδικά η επαναπροσέγγιση ανάμεσα σε Σαουδική Αραβία και Ιράν έχει και μια άμεση επίπτωση για την ίδια τη Συρία, καθώς σε μεγάλο βαθμό η αντιπαράθεση στη Συρία τροφοδοτήθηκε και από την γενικότερο γεωπολιτικό ανταγωνισμό ανάμεσα στο Ιράν και τη Σαουδική Αραβία.
Βεβαίως, άλλες χώρες δεν βιάζονται ακόμη να δουν τη Συρία να επιστρέφει στον Αραβικό Σύνδεσμο. Ας μην ξεχνάμε και ότι ένα μέρος της αραβικής κοινής γνώμης θα ήθελε να δει και πραγματικά βήματα ως προς το διάλογο στη Συρία και μια την εσωτερική συμφιλίωση.
Πρόσφατη συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών Συρίας και Αιγύπτου
Οι ΗΠΑ αντιμέτωπες με τα όρια της επιρροής τους στην περιοχή
Κυρίως, όμως, δεν θα πρέπει να υποτιμηθεί και το γεγονός ότι σε αυτή τη φάση και οι ΗΠΑ δεν θα ήθελαν να δουν μια πλήρη αναγνώριση της Συρίας. Οι ΗΠΑ έχουν εγκαταλείψει από χρόνια με πραγματικούς όρους τον στόχο της «αλλαγής καθεστώτος» στη Συρία, όμως δεν επιθυμούν την αναγνώριση της κυβέρνησης Άσαντ, με δεδομένη και την υποστήριξη που έχει από τη Ρωσία και το Ιράν. Άλλωστε, στα δικά τους μάτια σπάσιμο της απομόνωσης της Συρίας θα σήμαινε και ενίσχυση ενός άξονα κρατών που εξακολουθούν να τον αντιμετωπίζουν ως εχθρικό. Με αυτή την έννοια σε αυτή τη φάση οι ΗΠΑ δεν θέλουν να δουν μια γρήγορη επιστροφή της Συρίας στον Αραβικό Σύνδεσμο και είναι μάλλον σαφές ότι έχουν διαμηνύσει αυτή τους την επιθυμία σε χώρες που μπορούν να επηρεάσουν. Όμως, όπως έχει επισημανθεί από διάφορες πλευρές, οι ΗΠΑ είναι αυτή τη στιγμή αντιμέτωπες με μια υποχώρηση της πραγματικής τους επιρροής στην ευρύτερη περιοχή.
Η πίεση προς την Τουρκία
Όλα αυτά ασκούν πίεση και στην Τουρκία που μπορεί να συνεργάζεται με τη Ρωσία και το Ιράν στη «διαδικασία της Αστάνα», κυρίως γιατί και οι τρεις χώρες δεν υποστηρίζουν ένα ανεξάρτητο κουρδικό κράτος στα όρια τη Συρίας, όμως την ίδια στιγμή υποστηρίζει ένα τμήμα της ένοπλης αντιπολίτευσης, τον λεγόμενο Συριακό Εθνικό Στρατό και διατηρεί στρατιωτική παρουσία στο έδαφος της Συρίας. Η Τουρκία έχει δείξει ότι και αυτή θα ήθελε μια διαδικασία εξομάλυνσης με τη Δαμασκό, αλλά πρέπει να δει τι θα κάνει και με τις δυνάμεις στη Συρία που εξαρτώνται από αυτήν. Πάντως πέραν των κινήσεων που έχει κάνει ο Ερντογάν και η αντιπολίτευση δείχνει επίσης να βλέπει έναν ορίζοντα εξομάλυνσης. Ας μην ξεχνάμε ότι μια ειρήνευση στη Συρία θα σήμαινε και ότι θα μπορούσε να επιταχυνθεί η επιστροφή των Σύριων προσφύγων που βρίσκονται στην Τουρκία.
