Χωριά που σβήνουν από τον χάρτη

10.482.487 Ελληνες. Αυτός είναι ο πληθυσμός της χώρας μας σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛΣΤΑΤ), όπως προέκυψαν από την απογραφή του 2021. Ειδικότερα, 5.356.510 γυναίκες που αντιστοιχεί στο 51,1% και 5.125.977 άντρες που αντιστοιχεί στο 48,9%. Ο πληθυσμός της χώρας είναι μειωμένος σε σχέση με το 2011 κατά 3,11% ή αλλιώς μειωμένος κατά 383.000 πολίτες μέσα σε μία δεκαετία, τάση που παρατηρείται στο σύνολο σχεδόν των χωρών της Γηραιάς Ηπείρου.

Οι βασικές αιτίες της μείωσης του πληθυσμού είναι δύο. Πρώτον, οι Ελληνες πολύ απλά δεν κάνουν πια παιδιά με τους ρυθμούς του πρόσφατου παρελθόντος, έτσι το ισοζύγιο γεννήσεων – θανάτων γέρνει υπέρ των δεύτερων. Δεύτερη αιτία είναι η φυγή των νέων προς το εξωτερικό, το λεγόμενο brain drain.

«Η Ελλάδα είναι μία από τις πλέον γερασμένες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, ενώ τα τελευταία έτη παρουσίασε ταυτόχρονα από τις ταχύτερες αυξήσεις της διάμεσης ηλικίας του πληθυσμού της. Σε εθνικό επίπεδο, το ποσοστό των ατόμων 65 ετών και άνω υπερβαίνει το 22,5%», λέει στα «ΝΕΑ» ο καθηγητής Δημογραφίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και επιστημονικός υπεύθυνος του χρηματοδοτούμενου από το ΕΛΙΔΕΚ ερευνητικού προγράμματος «Δημογραφικά Προτάγματα στην Ερευνα και Πρακτική στην Ελλάδα» Βύρων Κοτζαμάνης. Σύμφωνα με τον ίδιο «από τη σύγκριση των στοιχείων των δύο τελευταίων απογραφών προκύπτει μια σημαντική μείωση του πληθυσμού – υπερτριπλάσια της μείωσης που καταγράφεται σε εθνικό επίπεδο, δηλαδή του 3% – στις μισές από τις 1.000 και πλέον δημοτικές ενότητες της χώρας και στην πλειοψηφία των σχεδόν 6.300 κοινοτήτων της, κυρίως σε αυτές με πληθυσμό κάτω των 300 κάτοικων που δεν ανήκουν στις περιφέρειες των δύο μητροπολιτικών κέντρων, της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης».

Η Ελλάδα γερνάει ακόμα περισσότερο

Η Ευρώπη γερνάει και η Ελλάδα γερνάει ακόμα περισσότερο, είναι το συμπέρασμα που προκύπτει από τα δεδομένα της ΕΛΣΤΑΤ. Βάζοντάς τα στο «μικροσκόπιο», αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα υπάρχουν τουλάχιστον 143 χωριά (δημοτικές κοινότητες) που έχουν μέχρι 20 κατοίκους, 579 μέχρι 50 κατοίκους και 1.338 μέχρι 100 κατοίκους, όταν στην πλειονότητά τους πριν από 10 χρόνια είχαν διπλάσιο, τριπλάσιο ή και τριψήφιο αριθμό μόνιμων κατοίκων. Σε αυτή τη μακρά λίστα, βέβαια, δεν συνυπολογίζονται τα χωριά που είχαν ήδη ερημώσει πριν από το 2011.

Κατάρρευση των γεννήσεων, αύξηση των θανάτων, εκτόξευση της δημογραφικής γήρανσης, αρνητικό μεταναστευτικό ισοζύγιο συνθέτουν το δημογραφικό πρόβλημα της χώρας. «Αν την εξαετία που προηγήθηκε της πανδημίας (2014 – 2019), σε εθνικό επίπεδο, οι θάνατοι υπερτερούσαν των γεννήσεων σε αντιστοιχία 135 ανά 100 γεννήσεις, κάτω από αυτόν τον εθνικό μέσο όρο καταγράφονται σημαντικές διαφορές: στο 37% των 332 δήμων της επικράτειας ήταν υπερδιπλάσιοι των γεννήσεων και στο 8% αυτών υπερτριπλάσιοι, ενώ στις δημοτικές ενότητες τα αντίστοιχα ποσοστά ανέρχονται σε 55% (υπερδιπλάσιοι) και 37% (υπερτριπλάσιοι). Πολύ λίγες είχαν σχετικά ισορροπημένα ισοζύγια γεννήσεων και θανάτων και ελάχιστες θετικά, με την πλειονότητα των τελευταίων να εντοπίζεται στην ευρύτερη περιφέρεια των δύο μεγαλύτερων κεντρικών δήμων της χώρας, στις Κυκλάδες, στα Δωδεκάνησα και στον βόρειο άξονα της Κρήτης», τονίζει ο Βύρων Κοτζαμάνης.

Το «διπλοτσεκάρισμα» για τις διπλοαπογραφές

Ο πρόεδρος της ΕΛΣΤΑΤ, Θάνος Θανόπουλος, από την πλευρά του, εξηγεί στα «ΝΕΑ» πώς η Αρχή διασφάλισε την αξιοπιστία της απογραφής του 2021. Οπως επισημαίνει, «διπλοτσεκάρισε» τα στοιχεία μέσω ΑΦΜ και ΑΜΚΑ, αλλά σε πολλές περιπτώσεις και μέσω της κατανάλωσης ρεύματος με στοιχεία του ΔΕΔΔΗΕ, προκειμένου να διασφαλίσει ότι δεν υπάρχουν πολίτες που έχουν καταγραφεί δύο φορές αλλά και ότι δήλωναν την πραγματική τους κατοικία, αφού συχνά εμφανίζονται πολίτες που θέλουν να ενισχύσουν πληθυσμικά τις ιδιαίτερες πατρίδες τους. «Εχουμε συλλέξει φακέλους απογραφής με ταυτοποιητή είτε ΑΦΜ, είτε ΑΜΚΑ και αυτό μας επέτρεπε να μπορούμε να τσεκάρουμε εάν εσείς έχετε απογραφεί στο Αγρίνιο ή στην Ξάνθη, την ίδια στιγμή. Μπορούσαμε δηλαδή να ξέρουμε αν έχετε διπλοαπογραφεί ή αν έχετε απογραφεί κάπου αλλού», περιγράφει και συμπληρώνει ότι ο μόνιμος πληθυσμός των δήμων συνδέεται συχνά με τον αριθμό των δημοτικών συμβούλων ή των αντιδημάρχων και κατ’ επέκταση – ενδεχομένως – και των επιχορηγήσεων, γι’ αυτό το «διπλοτσεκάρισμα» ήταν κρίσιμο.

Εάν οι εκτιμήσεις της έκθεσης του ΟΟΣΑ είναι ορθές, τότε, ο ελληνικός πληθυσμός θα μειωθεί μεταξύ του 2020 και του 2060, κατά περίπου 30%. Οι επιστήμονες άρχισαν να χτυπούν το καμπανάκι ήδη από τη δεκαετία του ’80, όταν οι γεννήσεις εμφανίστηκαν για πρώτη φορά μειωμένες. Μία σύγκριση, για παράδειγμα, με τον διαρκώς αυξανόμενο πληθυσμό της γειτονικής Τουρκίας θα ήταν συντριπτική για τη χώρα μας. Ενδεικτικό είναι ότι οι εκλογικές περιφέρειες της Αρτας, της Κοζάνης, της Μαγνησίας, των Σερρών, της Φθιώτιδας, της Θεσπρωτίας και της Καστοριάςχάνουναπό μία έδρα. Μάλιστα οι δύο τελευταίες καθίστανται πλέον μονοεδρικές. «Είναι σαφές ότι το πρόβλημα της γήρανσης του πληθυσμού είναι πολυπαραγοντικό. Από την άλλη, οι λύσεις απαιτούν χρόνο».