Τα τελευταία τέσσερα χρόνια υπήρχαν δύο πραγματικότητες. Εκείνη στην οποία ο Κυριάκος Μητσοτάκης συγκρουόταν με τον Αλέξη Τσίπρα στη Βουλή, οι συνταξιούχοι περίμεναν να δουν το επίδομα στην ώρα του, οι νεότεροι βαθμολογούσαν την πρόταση για κατάργηση της βάσης εισαγωγής. Στην άλλη πραγματικότητα δέσποζε μία «χούντα». Η Ελλάδα ανταγωνιζόταν την Ουγγαρία στην ανελευθερία, οι δημοσιογράφοι ήταν συλλήβδην «πετσωμένοι», τα πανό των καλλιτεχνών άνοιγαν κι έκλειναν καταδικάζοντας τους «παιδοβιαστές» της ΝΔ. Ετσι ήταν ο κόσμος, επειδή έτσι νόμιζαν οι χρήστες στα social media.
Σ’ αυτό το θερμοκήπιο της εναλλακτικής αλήθειας πρωταγωνιστούσαν ουκ ολίγοι από τους υποψήφιους ή εκλεγέντες βουλευτές. Εκεί, στα αποκούμπια της τοξικότητας και της ρητορείας έστηναν τους παραμορφωτικούς καθρέφτες για να απεικονίσουν τη δήθεν πραγματικότητα. Οι εκλογές ήταν ντέρμπι για την πλειονότητα των τρολ, το αόρατο «σύστημα» έδινε μάχες οπισθοφυλακής, τα σκάνδαλα διαδέχονταν το ένα το άλλο – χωρίς άλλες αποδείξεις. Υπήρχαν επειδή γράφονταν. Μεγεθύνονταν επειδή τα διαλαλούσε το μέτωπο του ανέξοδου λαϊκισμού (λεγόταν και «#με τον Πολάκη»).
Αυτός ο άυλος ψηφιακός μικρόκοσμος έφτασε ορισμένες φορές να υποκαθιστά τον πραγματικό. Τιτιβίσματα και τσιτάτα στο facebook μονοπωλούσαν τη δημοσιότητα διασχίζοντας τη δημόσια σφαίρα σαν τα εφημερόπτερα έντομα με 24ωρο κύκλο ζωής. Ο αντίκτυπος, ωστόσο, έφτανε ως τις υπώρειες της κοινοβουλευτικής ζωής ακόμη και μέσα από θεσμικά κανάλια. Αρκούσε που ένα τρολ μπορούσε να αμαυρώσει την εικόνα ενός βουλευτή. Αρκούσε που μια «ένδειξη» έπαιρνε τις διαστάσεις «αποκάλυψης» πριν συρρικνωθεί τελικά και σβήσει μέσα στον μαύρο καθρέφτη.
Δεν είναι πάντως τυχαίο ότι την ψηφιακή πλατφόρμα επέλεγαν για να διαφημίσουν το απόθεμα καταγγελιών τους αρκετοί από τους αρνητικούς πρωταγωνιστές της εκλογικής ήττας. Η διαδικασία θύμιζε ένα τελετουργικό με αρχαϊκά χαρακτηριστικά. Αιφνιδιάστε τους ανυποψίαστους χρήστες με ένα εφέ σκανδάλου. Αναρτήστε ντοκουμέντα, ονόματα και ημερομηνίες (με τρόπο που δύσκολα μπορεί κανείς να πιστοποιήσει την εγγυρότητά τους). Διαπομπεύστε τον πολιτικό αντίπαλο. Καταλήξτε με ανάθεμα στο πρόσωπο του Κ. Μητσοτάκη.
Από εδώ ξεκινούσε ένα ειδικό κεφάλαιο: από ένα σημείο κι έπειτα – ορισμένοι το τοποθετούν ύστερα από τις πυρκαγιές στη Βόρεια Εύβοια – ο μεγάλος καθρέφτης γέμισε με το συγγνωστό σύνθημα όπου φιγουράριζε το επίθετο του Πρωθυπουργού. Σ’ αυτή την εναλλακτική πραγματικότητα τα τρολ πάσχιζαν να αποδομήσουν τους θεσμούς και να ταυτιστούν με το πεζοδρόμιο. Στα echo chambers οι φίλοι συμφωνούσαν με άλλους φίλους κάθε φορά που ένας πατούσε το σύμβολο της επιδοκιμασίας. Ενώνονταν όλοι στον ναρκισσισμό της μικρής κοινότητας που ξέρει να αποκόβει τους παρείσακτους για να ζήσει μέσα στην επίφαση της ομοιογένειάς της. «Είμαστε μαζί εφόσον είμαστε εναντίον τους». Στο φαντασιακό των ελεύθερων σκοπευτών ο λαός κατοικούσε τελικά μέσα στα social media. Αυτοί γνώριζαν το καλό του, καλλιεργούσαν τις προσδοκίες της επόμενης ημέρας και διαφύλατταν την αλήθεια από το σκότος. Εκεί έξω είχε χούντα. Εδώ μέσα, στο σπήλαιο – χιλιάδες χρόνια μετά το πλατωνικό – ζούσαν όλοι ελεύθεροι.
Οι πολιτισμικοί πόλεμοι
Από τους θαλάμους των social media ξεκίνησαν, παράλληλα, οι περισσότεροι από τους λεγόμενους «πολιτισμικούς πολέμους» μέσα στην τετραετία – ένα φαινόμενο που απέκτησε καθορισμένη περιοδικότητα και φανατικούς/ές γκρούπις. Σ’ αυτό το σκηνικό των οργισμένων αναρτήσεων και της αέναης ιερεμιάδας, ο χώρος γύρω από τον Παρθενώνα είχε τσιμεντωθεί. Οι Μυκήνες κάηκαν. H κυβέρνηση απαγόρευε τον Τσαϊκόφσκι και διέγραφε τον Σοστακόβιτς (μία αναδρομή στις θεατρικές παραστάσεις και τις συναυλίες του τελευταίου χρόνου θα έπειθε και τον πιο φανατισμένο πάντως περί του αντιθέτου). Τα 5 μεγάλα μουσεία της χώρας γίνονταν ιδιωτικές επιχειρήσεις. Ειδικά ο χώρος του πολιτισμού εργαλειοποιήθηκε τις περισσότερες φορές. Το ακροατήριό του – στον πληθυντικό αριθμό – κρίθηκε ευεπίφορο επειδή επικοινωνούσε με τη νεολαία και επειδή οι πάσης φύσεως σκηνές θα μπορούσαν να λειτουργήσουν σαν αντηχείο της οργής και της διαμαρτυρίας. Τα μηνύματα στα ξεδιπλωμένα πανό της Επιδαύρου και τα γκραφίτι στις καταλήψεις γίνονταν ντεκόρ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα οποία με τη σειρά τους τροφοδοτούσαν την «αγορά» με καινούργια σλόγκαν. Ηταν τέτοια η ομοβροντία, ώστε φτάσαμε στο φαινόμενο εφήμεροι εξυπνακισμοί και memes να τίθενται ως ερωτήματα από δημοσιογράφους σε επίσημες συνεντεύξεις Τύπου.
Η τεχνογνωσία τοξικότητας που αποκτήθηκε μέσω των social media απέκτησε δομικά χαρακτηριστικά, γεγονός το οποίο αποδεικνύεται από τις πρώτες «εκπυρσοκροτήσεις» μετά την ανακοίνωση του εκλογικού αποτελέσματος. Αν κάποιος περίμενε αυτοσυγκράτηση ή «εκεχειρία» στις κερκίδες της ψηφιακής αρένας, έχει ήδη διαψευστεί. Η διαφορά των 20 μονάδων ανάμεσα στο κυβερνητικό κόμμα και την αξιωματική αντιπολίτευση δεν άμβλυνε την επιθετικότητα των λογαριασμών που περιφέρουν τη μνησικακία τους πίσω από εξυπνακίστικες ονομασίες ή κεφαλαία γράμματα με θαυμαστικά. Αντιθέτως, επιβεβαίωσε το υλικό απ’ το οποίο είναι φτιαγμένοι. Σαν να μη μεσολάβησαν οι εθνικές εκλογές και η κατακρήμνιση της ιδεοληψίας την οποία υπηρετούσαν. Το επιβεβαιώνουν τα πρώτα ξεσπάσματα εναντίον του «λαού» – του ίδιου τον οποίο επικαλούνταν για την ανατροπή του καθεστώτος. Να τι γράφει η Celia Sanchez: «Μητσοτάκη ξεκίνα πλειστηριασμούς Α κατοικίας, αύξηση στο ΦΠΑ τροφίμων, αυξήσεις σε καύσιμα και είδη πρώτης ανάγκης. Ιδιωτικοποίησε τα νοσοκομεία και το νερό, βάλε μπάτσους να χτυπάνε φοιτητές μέσα στις σχολές! Μαζί σου!! Αφού αυτό γουστάρει ο “σοφός λαός”». Και ο «Ubermensch» με μία επίφαση μεταπολιτευτικής κοινωνιολογικής ανάλυσης: «Ο αγρότης ως άνθρωπος της υπαίθρου και συνήθως ως χαμηλού μορφωτικού επιπέδου (δεν το λέω με καμία διάθεση υποτίμησης), στατιστικά είναι συντηρητικός». Για ευνόητους λόγους δεν σταχυολογούμε καν μηνύματα που αναφέρονται στο προσδόκιμο ζωής όσων υπερψήφισαν την κυβερνητική πρόταση…
Το ανησυχητικό σύμπτωμα σ’ αυτή την παράλληλη πορεία με τις δύο πραγματικότητες είναι ότι δεν επρόκειτο για ασύμπτωτες. Ηδη ακούγεται ο απόηχος από τα echo chambers στη δημόσια σφαίρα. Σύνδρομο της Στοκχόλμης και θυρωροί της νύχτας. Λαός παραπλανημένος που του «εξαγόρασαν» την ψήφο. Κι εκείνη η δυσερμήνευτη διατύπωση του ίδιου του Αλέξη Τσίπρα: «Φοβάμαι και για την κοινωνία είναι οδυνηρό αποτέλεσμα, ακόμα και για όσους ψήφισαν τη ΝΔ, δεδομένου ότι διαμορφώνονται συσχετισμοί που αν επαναληφθούν στις επόμενες εκλογές της ενισχυμένης αναλογικής, θα δημιουργήσουν ασφυκτικές συνθήκες για τη Δημοκρατία».
