Δεν γνωρίζω αν σε έναν από τους πιο βαριά υβρισθέντες και συκοφαντηθέντες πολιτικούς, που πέθανε προχθές σε απόλυτη φτώχεια, τον Θόδωρο Πάγκαλο, μπορεί να αποδοθεί ο χαρακτηρισμός bigger than life. Με βεβαιότητα, όμως, ο Θεόδωρος Πάγκαλος έζησε μια ζωή άξια να τη ζήσει κανείς. Για την ακρίβεια έζησε πολλές και διαφορετικές ζωές, με κοινό γνώρισμα ότι όποια επιλογή και αν έκανε, σε όποια ομαδοποίηση και αν συνάθροιζε τον εαυτό του, ξεχώριζε για την ανεξάρτητη σκέψη του, τη διαφύλαξη της κριτικής του αυτοτέλειας, εν τέλει, την εκρηκτική πλευρά της προσωπικότητάς του.

Ο Θόδωρος μπορούσε άνετα να κάνει τη συμβατική διαδρομή ενός αστού. Για τα νεοελληνικά μέτρα, καταγόταν από μεγάλα «τζάκια», τόσο από την πλευρά του πατέρα του, όσο και της μητέρας του. Διέθετε όλα τα γνωρίσματα του μεγαλοαστού: καλή αγωγή και τρόπους, ευχέρεια και άνεση στις ξένες γλώσσες, κοινωνικό περίγυρο που περιελάμβανε όλες τις μεγάλες και «καλές» οικογένειες της Αθήνας.

Αλλά ο νεαρός Θόδωρος, ένιωθε απώθηση σ’ αυτό το περιβάλλον. Περισσότερο ως αντίθεση στις συμβάσεις της τάξης του, πέρασε την πρώτη φάση αμφισβήτησης στην παράγκα του Σίμου του «υπαρξιστή». Και ως φοιτητής της Νομικής πέρασε στη γοητεία της πολιτικής στράτευσης πρώτα στις συγκρούσεις με τους παρακρατικούς ως στέλεχος της ΔΑΣ και μετά, ως μαρξιστής, στους Λαμπράκηδες και στον παράνομο μηχανισμό του ΚΚΕ. Ηταν μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ στο Συνέδριο της διάσπασης το 1968, όπου συντάχθηκε με τους «αναθεωρητές», που σχημάτισαν το ΚΚΕ (εσωτερικού). Αλλά με την επίδραση του γαλλικού Μάη του ’68 και την ανάγκη του να στηρίξει με κάθε τρόπο την Αντίσταση κατά της Χούντας, πέρασε γρήγορα σε διαφορετικές αναζητήσεις, μιας ριζικά αντιδoγματικής Αριστεράς.

Ο Θόδωρος δεν υπήρξε αντιστασιακός «εξωτερικού». Μπήκε παράνομα δύο, τουλάχιστον, φορές στην Ελλάδα, και μόνον οι γνωριμίες του στη Γαλλία τον προστάτευσαν από την απέλαση, όταν από «κάρφωμα» συνελήφθη για τη μεταφορά οπλισμού στην Ελλάδα.

Στη Γαλλία είχε ανοιχτή μια λαμπρή ακαδημαϊκή καριέρα. Δίδασκε ήδη στη Σορβόνη όταν έπεσε η Χούντα.

Τον πρωτογνώρισα λίγο πριν τις εκλογές του 1974, στο βιβλιοπωλείο του Θοδωρή Καλούδη. Δεν είχε οργανωθεί ακόμα στο ΠΑΣΟΚ αλλά τον εξέφραζε η ριζοσπαστικότητα του Κινήματος και τον ιντριγκάριζε ο Ανδρέας, με τον οποίο – πιστεύω – είχαν πολλά κοινά στοιχεία. Αλλωστε, όπως διασταύρωσα αργότερα, και ο Ανδρέας είχε μια ιδιαίτερη προσοχή στον Πάγκαλο. Πολλές όψεις του τον γοήτευαν. Και πολλά του συγχωρούσε και θεωρούσε πολύ νόμιμη τη φιλοδοξία του Πάγκαλου να τον διαδεχθεί.

Η αλήθεια είναι ότι ο Θόδωρος Πάγκαλος είχε όλα τα στοιχεία να προσμετρηθεί ηγετικά. Λαμπρός διανοούμενος, με γερό επιστημονικό εξοπλισμό, εξαιρετικός ρήτορας, αποτελεσματικός πολιτικός, χωρίς τις αναστολές του «πολιτικού κόστους» στις αποφάσεις του. Η θητεία του στο Υπουργείο Εξωτερικών συνδέεται άρρηκτά με την επεξεργασία (μαζί με τον Γιάννο Κρανιδιώτη) της στρατηγικής της ένταξης της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Και η Ελλάδα με τον Θόδωρο Πάγκαλο είχε έναν στιβαρό και υπολογίσιμο εκπρόσωπο των συμφερόντων της όχι μόνον στην Ευρωπαϊκή Ενωση, που κανείς δεν τη γνώριζε καλύτερα από τον ίδιο, αλλά συνολικά, στη διεθνή σκηνή.

Την ίδια βάση για ηγετική διεκδίκηση έδινε η διαρκής πρωτιά του στο υπόλοιπο Αττικής από το 1981 που πρωτοεξελέγη, ως το 2012 που αποχώρησε από την πολιτική.

Πολλοί θεωρούν ότι η μη ηγετική ανάδειξη του Θόδωρου Πάγκαλου οφείλεται σε τρείς παράγοντες: είτε στην ήττα του στον Δήμο Αθηναίων το 1994, είτε στα Ιμια το 1996, είτε στον Οτζαλάν το 1999.

Ωστόσο όσο και αν όλα αυτά συνιστούν πραγματικά και ισχυρά εμπόδια, πιστεύω ότι ο πραγματικός λόγος που ο Θόδωρος δεν άνοιξε ποτέ τον δρόμο για την ηγεσία του ΠΑΣΟΚ ήταν η ιδιαιτερότητα του χαρακτήρα του. Δεν μπορούσε να κάνει τους ελιγμούς, τους συμβιβασμούς και τις παραχωρήσεις που εξασφαλίζουν συμμαχίες και υποστήριξη. Ηταν ιδιαίτερα ανοιχτόκαρδος και προσηνής στη σχέση του με τους απλούς – ιδίως – ανθρώπους. Αλλά στις σχέσεις του με τους συντρόφους του, τους συναδέλφους του υπουργούς ή βουλευτές, έβγαινε μια παράξενη αριστοκρατικότητα, ένα είδος εγωιστικής αυτάρκειας, που τον εμπόδιζε να σχηματίσει έστω μια μικρή συνεκτική ομάδα υποστηρικτών. Ηθελε και απολάμβανε να είναι μόνος. Και αυτό που του αποδιδόταν ως μειωτικό γνώρισμα, το περίφημο «απρόβλεπτος», ήταν περισσότερο αποτέλεσμα της ειλικρίνειας και της αντισυμβατικότητάς του, γιατί κανείς σώφρων «δελφίνος» δεν θα έλεγε σε έναν βουλευτή στο τέλος μιας ομιλίας του «κάτσε και διάβασε και μάθε το θέμα σου πριν μιλήσεις γιατί μας φλόμωσες στη μ@@@@».

Το νόημα της ζωής και της στάσης του ήταν ότι οι ηγέτες πρέπει να είναι αυθεντικοί, ατόφιοι, διαυγείς στα αρνητικά τους και τα θετικά τους. Και δεν πρέπει να επιδιώκουν και να «εκβιάζουν» την ανάρρησή τους στην ηγεσία. Αλλά να προσφέρουν το υπόδειγμα, να είναι μαχητικά παρόντες, ώστε τα σώματα που εκλέγουν τους ηγέτες να σχηματίσουν την εκτίμηση για το ποιος «τραβάει το κάρο» προς τη σωστή κατεύθυνση, και να τον καλέσουν για να αναλάβει τα ηνία.

Αλλιώς, ο προικισμένος και αυτάρκης θα παραμείνει ως το τέλος «μοναχικός καβαλάρης». Αλλά σε μια σπάνια, πλούσια και υπέροχη διαδρομή ζωής.

Ο Θεόδωρος μισήθηκε όσο και αγαπήθηκε. Αλλωστε αυτή είναι η μοίρα των ξεχωριστών πολιτικών στην πατρίδα μας. Ωστόσο, τώρα που ο θάνατος ζυγίζει αλλιώς τα πράγματα, σε μια εποχή που όλο και λιγοστεύουν οι προσωπικότητες και πληθαίνουν οι celebrities και οι κομματικοί υπάλληλοι, ο Θόδωρος έδειξε ότι μπορεί να είσαι αυθεντικός στην πολιτική και να κάνεις και την πολιτική αυθεντική.

Και αυτή είναι η πολύτιμη παρακαταθήκη του.

Ο Πέτρος Ευθυμίου είναι πρώην υπουργός

Τελευταία Νέα