Εχουν περάσει σχεδόν 30 χρόνια από το 1994, όταν ο Ανδρέας Παπανδρέου, (που πέθανε σαν αύριο 23 Ιουνίου το 1996) σε ένα ιδιαίτερα κρίσιμο και ιστορικό συνέδριο, απευθυνόμενο στα μέλη του, είχε πει: «Το ΠΑΣΟΚ είναι κόμμα εξουσίας, δε γεννήθηκε για να αποτελέσει διάττοντα αστέρα, δεν χαρίζεται και δεν τεμαχίζεται σε τιμάρια».

Μια ιστορική φράση που ειπώθηκε 20 χρόνια μετά την ίδρυση του Πανελληνίου Σοσιαλιστικού Κινήματος, εκείνη την ημέρα στο ξενοδοχείο King George όταν ο Ανδρέας διάβασε τη διακήρυξη του κόμματος, ορίστηκε το ιστορικό λογότυπο με τον «πράσινο ήλιο» και καθορίστηκαν οι αρχές του ΠΑΣΟΚ: «Εθνική Ανεξαρτησία – Λαϊκή Κυριαρχία – Κοινωνική Απελευθέρωση – Δημοκρατία».

Η εικόνα του γεννήτορα της παράταξης να δείχνει τη διακήρυξη της 3ης Σεπτέμβρη, έχει καταγραφεί στη συλλογική μνήμη ως ένα από τα σημαντικότερα πολιτικά γεγονότα της Μεταπολίτευσης.

Λίγα χρόνια μετά, το 1981, το ΠΑΣΟΚ θριάμβευε στις εκλογές λαμβάνοντας ποσοστό 48% , βάζοντας τη Δεξιά στο «Χρονοντούλαπο της Ιστορίας», όπως αρεσκόταν να λέει ο Ανδρέας Παπανδρέου.

Έκτοτε το ΠΑΣΟΚ πέρασε από σαράντα κύματα. Από τη «χρυσή» τετραετία» 1981-1985, με τις μεγάλες αλλαγές στο κράτος και την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης και στη συνέχεια το σκάνδαλο Κοσκωτά και τα «πράσινα άλογα», η ήττα από τη Νέα Δημοκρατία, η επαναφορά στην εξουσία το 1993, η περίοδος Σημίτη και εκσυγχρονιστών μέχρι και τον παραλίγο αφανισμό του το 2015. Το κόμμα μεταλλάχθηκε πολλές φορές και επικοινωνιακά, και απομακρύνθηκε από το αρχικό του brand, προκειμένου να κρατηθεί ζωντανό και να κρατήσει κοντά τους ψηφοφόρους του.

Αλλά απέτυχε. Τελικά και τεμαχίστηκε σε τιμάρια και πολλές φορές χαρίστηκε… Ομως, ουδείς μπορεί να ισχυριστεί ότι ήταν διάττων αστέρι. Το αντίθετο μάλιστα. Αντεξε, μετεξελίσσεται, διεκδικεί ξανά να ηγηθεί της Κεντροαριστεράς και να επαναφέρει στην Ελλάδα ένα σοσιαλδημοκρατικό πρόγραμμα.

Τα τελευταία χρόνια με τη Φώφη Γεννηματά ακόμη στα ηνία, πριν φύγει από τη ζωή τόσο νωρίς, το ιστορικό κόμμα συνειδητοποιεί πως είναι αναγκαία μια μεγάλη επαναφορά και κάνει μια απόπειρα επιστροφής στη βάση του.

Και η ολοκληρωτική στροφή γίνεται λίγο μετά. Ο πράσινος ήλιος επανεμφανίζεται, το πράσινο κυριαρχεί παντού, το σύνθημα «Αλλαγή» συνοδεύει την καμπάνια του νέου αρχηγού Νίκου Ανδρουλάκη.

Πώς έγινε όμως το rebranding του ΠΑΣΟΚ, και γιατί εντέλει κυριάρχησε ο ήλιος αντί του ρόδου; Γιατί τα «Ωραία Χρόνια» του ΠΑΣΟΚ εμπνέουν τους νέους; Πώς το κόμμα του Ανδρέα άντεξε στο χρόνο;

Για τη μεγάλη επιστροφή του κόμματος στη συνείδηση του κόσμου και την επικοινωνιακή του τακτική μιλά στο in, ο Κώστας Λαλιώτης, ιστορικό στέλεχος του ΠΑΣΟΚ από τις πρώτες ημέρες. Ο Κ. Λαλιώτης που έζησε όλη την συναρπαστική πορεία του κόμματος από το 1974 μέχρι σήμερα, έχει πολλά και ενδιαφέροντα να μας πει.

Μιλούν επίσης ο «γκουρού» της επικοινωνίας και καλλιτεχνικός διευθυντής της αρχικής καμπάνιας του ΠΑΣΟΚ, Τάκης Καλαντίδης, ο Παναγιώτης Βλάχος, τέως γραμματέας επικοινωνίας και υποψήφιος βουλευτής του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ, ο επικοινωνιολόγος Τάσος Βασιλείου και η διευθύντρια επικοινωνίας του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ, Στεφανία Μουρελάτου.

«Χείμαρρος» ο Κώστας Λαλιώτης

«Πώς βλέπετε το re-branding» του ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής, ρωτάω τον Κώστα Λαλιώτη ένα βροχερό απόγευμα του Ιουνίου, στα γραφεία του κόμματος στη Χαριλάου Τρικούπη, λίγο πριν τις εκλογές της 25ης Ιουνίου. Branding, όχι re-branding» απαντάει χαμογελώντας ενώ καπνίζει το ένα πουράκι μετά το άλλο. «Ήταν θέμα χρόνου η επίσημη επαναφορά αυτού του εμβληματικού brand. Αυτός ήταν ο μόνος δρόμος για το κόμμα. Ο κόσμος θέλει αυθεντικές καταστάσεις».

Μερικές ρυτίδες προδίδουν τα χρόνια του, αλλά παρόλα αυτά είναι αεικίνητος, ανεβοκατεβαίνει ορόφους, μιλάει με όλους και κάνει σχέδια για το μέλλον σαν έφηβος. Θα μας ταξιδέψει πίσω στον χρόνο, τότε που μια ορμητική παρέα με μεγάλο όραμα έχτιζε το brand του ΠΑΣΟΚ και ετοίμαζε μια μεγάλη Αλλαγή. Στο τραπέζι μπροστά μας ανοίγει βιβλία με πράσινους ήλιους και φωτογραφίες , πόστερ από την καμπάνια του ΠΑΣΟΚ του 1981 και διαβάζει προεκλογικά συνθήματα, σαν το «Τσοβόλα δώστα όλα» αυτοσχέδιο σύνθημα μπαλκονιού, που γέννησε ο Ανδρέας Παπανδρέου σε μια προεκλογική συγκέντρωση του ΠΑΣΟΚ λίγο μετά το σκάνδαλο Κοσκωτά.

Κώστας Λαλιώτης

Πώς το ΠΑΣΟΚ αποφάσισε να επιστρέψει στις ρίζες του;

«Το 2015 το ΠΑΣΟΚ έφτασε στα όρια του αφανισμού του. Πάντα κάθε πολιτικός σχηματισμός οφείλει να προχωράει σε μία σοβαρή και αξιόπιστη αυτοκριτική, με προσδιορισμό στα λάθη και τις ευθύνες του, και τη συνάρτηση του σε αποφάσεις και πρόσωπα. Το ΠΑΣΟΚ κάτω από δύσκολες και αντίξοες συνθήκες βρήκε και πάλι το βηματισμό του. Έκανε αυτοκριτική για τα λάθη του. Προχώρησε σε ουσιαστικές τομές και ριζικές αλλαγές. Αποφάσισε να προχωρήσει μπροστά με ευθύνη, τόλμη και ανανέωση.

Το ΠΑΣΟΚ, το Κίνημα Αλλαγής και η Δημοκρατική Προοδευτική Παράταξη, με αταλάντευτη αναφορά τους και συνταύτιση τους με τη Κεντροαριστερά, τη Σοσιαλδημοκρατία και το Δημοκρατικό Σοσιαλιασμό, μετά την αυτοκριτική τους, οφείλουν να υπερασπιστούν με θάρρος και τόλμη την ιστορικό-πολιτική διαχρονική τους διαδρομή. Να υπερασπιστούν τις ιδέες, τις αρχές και τις αξίες τους, τα «έργα και τις ημέρες» τους, με τις ανεξίτηλες δημοκρατικές κοινωνικές και οικονομικές κατακτήσεις, με τις θεσμικές μεταρρυθμίσεις, με τους αναγκαίους εκσυγχρονισμούς, με τη βιώσιμη ανάπτυξη και την απασχόληση, με τα μεγάλα έργα, σύγχρονες υποδομές, με τα σύγχρονα δίκτυα στην παιδεία, στον πολιτισμό και στο περιβάλλον, με τις υποδομές και τα δίκτυα στο κοινωνικό κράτος, στην υγεία, την πρόνοια και την εκπαίδευση».

Ο Κώστας Λαλιώτης με τον Ανδρέα και τον Γιώργο Παπανδρέου

«Το όνομά μας και τα σύμβολα μας, τα χρώματα και οι μουσικές μας, οι ιδέες και οι πολιτικές μας, οι αξίες, οι αρχές και οι διακηρύξεις μας, τα «έργα και οι ημέρες μας», οι λέξεις και τα βασικά πολιτικά μας μηνύματα, έχουν μία διαχρονική αξία, έχουν ένα ξεχωριστό νόημα. Αποτελούν μία αδιαπραγμάτευτη παρακαταθήκη. Είναι το γενετικό μας υλικό, είναι το DNA μας. Όταν διαθέτεις αυτό το DNA, αυτό το «BRAND», δεν χρειάζεσαι «rebranding» και νέα λογότυπα. Προβάλλει όμως ως ζωτική ανάγκη μια γνήσια συσχέτιση, ένας γόνιμος δημιουργικός διάλογος, μία γόνιμη συνάφεια ανάμεσα σε διαφορετικές γενιές για να δημιουργήσεις μία άρρηκτη κυτταρική συνειρμική και συναισθηματική σχέση ανάμεσα στη «μνήμη του παρελθόντος» και τη «μνήμη του μέλλοντος».

«Το ΠΑΣΟΚ συρρικνώθηκε στο όριο του αφανισμού αλλά με βήματα και άλματα μπορεί να επιστρέψει δυναμικά, να πετύχει μία ολική επαναφορά. Μπορεί να λοιδορήθηκε και να συμπιέστηκε, μπορεί να έγιναν προσπάθειες να διαγραφεί και να ακυρωθεί, μπορεί να κατηγορήθηκε για όλα τα κακά της χώρας, αλλά άντεξε και επιστρέφει. Αφού λοιπόν για τους ορκισμένους εχθρούς του, για όλα τα κακά της χώρας φταίει «το επάρατο ΠΑΣΟΚ» και ο «ολετήρας Ανδρέας Παπανδρέου», τότε γιατί σε όλες τις δημοσκοπήσεις βγαίνει μακράν μπροστά ο Ανδρέας Παπανδρέου και οι κυβερνήσεις του, στην αξιολόγηση των Ελλήνων και αρχίζει να αξιολογείται ξανά θετικά και δυναμικά από τις νέες γενιές; Είναι σαφές ότι το DNA του ΠΑΣΟΚ μαζί με τις αλήθειες του και το δημιουργικό του έργο, του δίνουν και δύναμη και πνοή και προοπτική».

«Η σταδιακή ολική επαναφορά του ΠΑΣΟΚ έχει αρχίσει και κλιμακώνεται με τις σταθερές αναφορές του στην ανάπτυξη, στους δημοκρατικούς θεσμούς, στα δημοκρατικά δικαιώματα και τις ελευθερίες των πολιτών, με τον καταλυτικό του ρόλο στην ανάδειξη της Ελλάδας σε μία σύγχρονη, δημοκρατική χώρα, οργανικά ενταγμένης στο γίγνεσθαι της Ευρώπης, με την αδιαπραγμάτευτη πίστη του για την κατοχύρωση μιας ανοιχτής, ελεύθερης, σύγχρονης και δημοκρατικής κοινωνίας.

«Ορισμένοι απορούν και άλλοι δυσανασχετούν, πώς και γιατί οι νέες γενιές ανακαλύπτουν το ΠΑΣΟΚ, αν και δεν έχουν τις προσλαμβάνουσες παραστάσεις τους για την 50χρονη διαδρομή του ΠΑΣΟΚ μέσα από τα βιώματά τους. Η εξήγηση είναι απλή,  τις έχουν μέσα από τις αφηγήσεις των προηγούμενων γενιών, μέσα από τις ιστορικές αναγνώσεις τους, μέσα από τις ζωντανές παραδόσεις της οικογένειάς τους, μέσα από την αίσθηση μιας αλληλουχίας προσώπων και γεγονότων, δεδομένων και καταστάσεων μιας 50χρονης ιστορικής εξέλιξης της Ελλάδας και της κοινωνίας μας, της οικονομίας και των θεσμών μας, των οικογενειών και της ζωής μας. Το ΠΑΣΟΚ ως ιστορικό ιδεολογικό, πολιτικό, προγραμματικό, κοινωνικό ρεύμα έρχεται από πολύ μακριά και οφείλει να πάει ακόμα πιο μακριά μέσα από τη διαδοχή του χρόνου και την αλληλοτροφοδότηση των γενιών. Οι νέες γενιές αρχίζουν να ανακαλύπτουν και να εξοικειώνονται με το DNA του ΠΑΣΟΚ, με τον αξιακό, ιδεολογικό και προγραμματικό «γενετικό του κώδικα».

Αν καταλάβει κανείς ότι αξίζει να είναι περήφανος για το όνομά του, τις ιδέες και τα σύμβολά του, με την ανεπανάληπτη ιστορική, συναισθηματική και πολιτική φόρτισή τους, τότε γυρίζει σε αυτά.

Στην πολιτική δεν χρειάζονται πειραματισμοί με το DNA ενός κινήματος. Οι απόπειρες για πολιτικούς μεταμορφισμούς είναι αδιέξοδες, ατελέσφορες και μάταιες. Τον γενετικό σου κώδικα, το γονίδιο σου, όταν προσπαθείς να τα μεταλλάξεις σε εκδικούνται είτε με το θάνατό σου, είτε με την τερατογέννεσή σου».

Το DNA του ΠΑΣΟΚ

«Στην πολιτική και για την πολιτική οι «επαγγελματίες επικοινωνιολόγοι και δημοσκόποι» οφείλουν πάντα και πρωταρχικά να ανακαλύψουν και να νοιώσουν το γενετικό κώδικα, το DNA ενός πολιτικού σχηματισμού. Οφείλουν να ρίχνουν φως κυρίως στο «branding» με τις σημειολογικές και συμβολικές του αναφορές και μετά να ασχοληθούν με το «rebranding». Ας μιλήσουμε πρώτα και κύρια για το «branding» και έπειτα δευτερογενώς για το «rebranding». Άλλωστε αν δεν υπάρχει «branding» με ισχυρό γενετικό υλικό, κάθε φιλολογία και κάθε προσπάθεια για «rebranding» είναι μία ματαιοπονία. Ας αναλύσουμε με τους κώδικες της επικοινωνίας το ΠΑΣΟΚ ως «φαινόμενο» με το όνομά του, τα σύμβολά του, το χρώμα του, τον αριθμητικό του συμβολισμό, τα διαχρονικά μυνήματα του με τις συναρτημένες μουσικές τους».

«Στη μεταπολίτευση του 1974 υπήρχε ένα θεμελιακό ερώτημα. Ο Ανδρέας Παπανδρέου θα δημιουργούσε έναν νέο πολιτικό σχηματισμό, ως φυσική προέκταση της θετικής μετεξέλιξης, της δυναμικής ωρίμανσης, και της ριζοσπαστικής προοπτικής της κεντροαριστεράς, ή θα συνέχιζε την παράδοση της Ένωσης Κέντρου. Αυτό βεβαίως το ερώτημα είχε λυθεί από το 1967 εως το 1974. Δεν μπορούσε να ξανατεθεί το 1974. Αυτό βέβαια το ερώτημα είχε απαντηθεί από το 1967 εως το 1974. Δεν μπορούσε να ξανατεθεί το 1974. Ήταν δεδομένη η επιλογή του Ανδρέα να αναλάβει μία ιστορική πρωτοβουλία, να δημιουργήσει ένα νέο πολιτικό σχηματισμό, που θα έδινε μια σύγχρονη έκφραση, έναν ιδεολογικό και πολιτικό ριζοσπαστισμό στη Δημοκρατική – Προοδευτική Παράταξη, στην ευρύτατη κεντροαριστερά, (και όχι κέντρο-αντί-αριστερά) στη σύγχρονη αμφισβητησιακή νέα αριστερά, στον Ευρωπαικό Δημοκρατικό Σοσιαλισμό και Ουμανισμό. Αυτό και συνέβη. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, το ΠΑΣΟΚ με την Ιδρυτική του Διακήρυξη στις 3 του Σεπτέμβρη το 1974, προέκυψε με όρους αυτο-οργάνωσης ως ένας λαογέννητος πολιτικός φορέας. Η ίδρυση του ΠΑΣΟΚ ήταν μία πολιτική αναγκαιότητα, ένα ιστορικό αποτύπωμα».

«Στην Ελλάδα τότε δεν υπήρχαν «επικοινωνιολόγοι», «ειδικοί σύμβουλοι», «σύγχρονες μέθοδοι» και «τεχνητά μέσα» για τους πολιτικούς. Ευτυχώς υπήρχε μόνο η πολιτική διορατικότητα, η αφυπνισμένη σκέψη και η διαίσθηση του ιδρυτή Ανδρέα Παπανδρέου, και της ιδρυτικής ομάδας του ΠΑΣΟΚ, μια «χούφτα» άνθρωποι, όπου ο καθένας είχε τη δική του διαδρομή, τις δικές του αναφορές και τη δική του δημιουργική συμβολή», λέει για να περιγράψει τη διαδικασία που ακολούθησε το τότε ΠΑΣΟΚ για να χτίσει την ταυτότητα του.

«Εν αρχή» είναι ο λόγος, η διακήρυξη, οι αρχές, οι θέσεις σου. Όμως για να προχωρήσεις θέλεις ένα όνομα που να προσδιορίζει μία ταυτότητα στις ιδέες σου, στον λόγο σου, στο πρόγραμμα σου, στις επαγγελίες σου και στην προοπτική σου.

Το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα είναι το όνομά μας.  Οι λέξεις έχουν τη δική τους σημασία και δυναμική, έχουν τη δική τους σημειολογική και συμβολική εγγραφή. Δεν επιλέξαμε τη λέξη πανελλαδικό, αλλά επιλέξαμε τη λέξη πανελλήνιο, για να έχει την αναφορά του στον ελληνισμό. Δώσαμε σαφέστατη και μονοσήμαντη αναφορά στη λέξη σοσιαλιστικό γιατί θέλαμε να εγγράψουμε μία υποθήκη για το μέλλον σε αντιστοιχία με τα ομόλογα κόμματα στις χώρες της Ευρώπης. Δεν υιοθετήσαμε τη λέξη κόμμα, αλλά υιοθετήσαμε τη λέξη κίνημα. Γιατί θέλαμε να δώσουμε την δυναμική εξέλιξη ενός λαογέννητου ρεύματος που στηρίχτηκε στην αυτό-οργάνωση λαικών δυνάμεων, γιατί εμείς καλέσαμε τους πολίτες να αυτό-οργανωθούν σε κάθε γωνιά της Ελλάδος, σε κάθε χωριό, πόλη και συνοικία, σε κάθε Περιφέρεια, σε κάθε Νομό, σε κάθε κοινωνικό χώρο. Η αυτό-οργάνωση αποτελούσε μια ριζική τομή στα μέχρι τότε οργανωτικά πρότυπα, αποτελούσε μια ριζική διάκριση ανάμεσα σε ένα πολιτικό κόμμα και σε ένα πολιτικό κίνημα».

 

Ο Πράσινος Ήλιος

Έπρεπε να επιλέξουμε, εκτός από το «όνομά μας», τα «σύμβολά μας». Υπήρξε ένας ζωηρός, γόνιμος και εποικοδομητικός διάλογος, αν και ορισμένες φορές έπαιρνε τη μορφή μιας άγονης και αφοριστικής αντιπαράθεσης.  Κατατέθηκαν πολλές εναλλακτικές προτάσεις. Υπήρξε μια πρόταση για το σύμβολο που είχαν τα περισσότερα σοσιαλιστικά και εργατικά κόμματα στις χώρες της Ευρώπης. Ήταν το «τριαντάφυλλο με τη γροθιά». Μετά από διάλογο το απορρίψαμε. Υπήρξε μια άλλη πρόταση, όπου η κεντρική αναφορά της ήταν οι νέοι άνθρωποι με αυτονόητη παραπομπή στην παιδεία, τον πολιτισμό και στο πνεύμα της εποχής. Έδινε μία υπόσταση, μία έμφαση στα πρόσωπα και στα μέσα, που σχετίζονται με την παιδεία, τον πολιτισμό και την εκπαίδευση. Η απεικόνιση ήταν πρόσωπα νέων μαζί με σύμβολα της εκπαίδευσης όπως το βιβλίο και ο διαβήτης. Υπήρξε μία άλλη πρόταση με εικαστική περιγραφή της ελληνικής σημαίας και του «ουράνιου τόξου».

Υπήρξαν και άλλες εκδοχές με έμφαση στα πρόσωπα. Ένα παζλ με ανθρώπους που έδιναν υπόσταση στις κοινωνικές αναφορές μας. Μισθωτοί, εργαζόμενοι, αγρότες, επιστήμονες, μικρομεσαίοι, γυναίκες, νέοι, συνταξιούχοι. Αυτό το κοινωνικό φάσμα που στήριξε το ΠΑΣΟΚ και έγινε πρόσωπο του ΠΑΣΟΚ, με κοινωνικό και πολιτικό προσδιορισμό στους μη προνομιούχους. Αλλά και αυτό ήταν μια δύσκολη σύνθεση, και δεν μπορούσε να γίνει. Υπήρξαν και άλλες σκέψεις που είχαν σχέση με μια εικαστική καταγραφή της ελληνικής σημαίας και του χάρτη της Ελλάδας με ένα αστέρι. Τελικά και απολύτως σωστά επιλέξαμε τον «ήλιο». Γιατί αρχετυπικά και συμβολικά στην εξέλιξη του ανθρώπινου γένους και σε όλους τους πολιτισμούς, είναι ένα σύμβολο αδιαμφισβήτητης αναφοράς και καθολικής αναγνώρισης. Ο «ήλιος» ως ένα αιώνιο σύμβολο είναι συνυφασμένο με το φως και με την αέναη κίνηση. Ένα σύμβολο συνυφασμένο με τη ζωή, τον άνθρωπο και την ατελείωτη ενέργεια. Έτσι υιοθετήσαμε ένα ριζικά διαφορετικό σύμβολο, ένα νέο σύμβολο, που δεν είχε χρησιμοποιηθεί στην πολιτική και δεν είχε συνταύτιση με άλλα κόμματα. Η επιλογή του ήλιου ως σύμβολο σηματοδότησε μια μεγάλη υπέρβαση για να δημιουργηθεί ένα νέο σοσιαλιστικό κίνημα.

Τότε κατ’ αρχήν εικαστικά είχε αποδοθεί ως μία συνάρτηση με το σύμβολο της ΕΠΟΝ και τον  ήλιο της, που συμβόλιζε την πιο αγνή επαγγελία της εθνικής αντίστασης και της εθνικής δημοκρατικής ανάτασης και αναγέννησης. Όμως μετά από διαδοχικές εικαστικές παραλλαγές, τελικά επιλέξαμε ως σήμα και ως σύμβολο τον «Ήλιο» με τις 9 ακτίνες, παραπέμποντας συνδυαστικά σε μια ζώσα ιστορική μνήμη με μια αδιαμφισβήτητη πρόσθετη και πρόσφατη θετική εγγραφή.

Υιοθετήσαμε το «πράσινο χρώμα», ως το χρώμα της ελπίδας, σε μια ριζική αντίστιξη ανάμεσα στο μπλε της Δεξιάς και το κόκκινο της παραδοσιακής Αριστεράς. Βέβαια, για το χρώμα υπήρχαν ορισμένες ενστάσεις, ως προς τη «φαινομενική» αναντιστοιχία ανάμεσα στις πορτοκαλί και τις πράσινες αποχρώσεις. Όμως μέσα από τη συμβολική συσχέτιση με τον Ήλιο της ΕΠΟΝ ξεπεράστηκαν αμέσως οι όποιες αμφιβολίες».

Oι χρονικοί συμβολισμοί και τα νούμερα

Αλλά τίποτε δεν ήταν τυχαίο στην δημιουργία του ΠΑΣΟΚ. Για τον Ανδρέα Παπανδρέου, είχε ιδιαίτερη σημασία και αξία ο χρονικός συμβολισμός της γέννησης, της ίδρυσης του ΠΑΣΟΚ. «Έχει ιδιαίτερη σημασία και αξία ο χρονικός συμβολισμός της γέννησης, της ίδρυσης του ΠΑΣΟΚ στις 3 του Σεπτέμβρη του 1974. Μια ημερομηνία με ιστορικές συσχετίσεις και με πολιτικούς συνειρμούς.

Μια ημερομηνία που παραπέμπει στην εξέγερση, στην επανάσταση του 1843, που επέβαλλε στον βασιλιά Όθωνα την αναγκαιότητα του δημοκρατικού συντάγματος και τη μετάβαση της ελληνικής πολιτείας μέσα από αγώνες του ελληνικού λαού από την απόλυτη μοναρχία προς τη συνταγματική δημοκρατία. Βεβαίως αν κάποιος μυηθεί στην Πυθαγόρεια φιλοσοφική θεώρηση και στην «αριθμο-σοφία» μπορεί να ανακαλύψει τους πρωταρχικούς συμβολισμούς του αριθμού 3 με την αρμονία και τη συμμετρία.

Αναμφίβολα ο αριθμός 3 αποτελεί τη λυδία λίθο του ιδρυτικού μας μύθου και της ιδρυτικής αλήθειας του ΠΑΣΟΚ. Η γενέθλια ημέρα μας είναι τρίτη (3) στην αριθμητική σειρά του Σεπτέμβρη, δηλαδή του ένατου μήνα ως πολλαπλάσιου του 3 (3χ3=9), του έτους 1974 που το άθροισμά του (1+9+7+4=21=2+1=3) παραπέμπει και πάλι στο 3. Το όνομά μας έχει 3 Λέξεις, Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα. Ο ήλιος ως σύμβολό μας έχει 9 ακτίνες (3χ3=9). Η ταυτοσημία του ΠΑΣΟΚ ως κίνημα αλλαγής παραπέμπει πάλι σε δύο Λέξεις, που και αυτές είναι 3σύλλαβες. Το πυθαγόρειο αριθμολογικό – φιλοσοφικό αποτύπωμα στο DNA του ΠΑΣΟΚ είναι ένα στοχαστικό και συναρπαστικό παίγνιο. Είναι μια πρόκληση για τους «επικοινωνιολόγους» να ανακαλύψουν τα κρυφά νοήματα των λέξεων αλλά και των αριθμών, όπως και των άπειρων συνδυασμών τους».

Η συμβολή του Tάκη Καλαντίδη

 Στο πλευρό του Κώστα Λαλιώτη ο επικοινωνιολόγος και διαφημιστής Τάκης Καλαντίδης, γνωστός για το ταλέντο του και την ικανότητα του να χτίζει καμπάνιες και σύμβολα. Ο γκουρού της επικοινωνίας Τάκης Καλαντίδης ανήκει στη σπουδαία γενιά των Ελλήνων διαφημιστών που έθεσαν τις βάσεις της επικοινωνίας στη χώρα μας, σε μια γενιά η οποία γαλουχήθηκε στις αξίες της διαφήμισης που άνθισαν τη δεκαετία του 60′.

«Νομίζω πως το ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής είχε ανάγκη να αλλάξει, να ξαναβρεί τον δρόμο του. Να επανασυνδεθεί με το παρελθόν του, εξού και επέστρεψε στη βάση του. Αυτή η ανάγκη οδήγησε στην επαναφορά των συμβόλων, των χρωμάτων και των συνθημάτων» εξομολογείται ο δημιουργός των πρώτων διαφημιστικών εκστρατειών του ΠΑΣΟΚ  άνθρωπο κλειδί στις συναντήσεις για την γέννηση του brand.

«To κόμμα είχε σήμερα μεγάλη ανάγκη για μια επιστροφή στις αρχικές του ρίζες»  Ο Καλαντίδης ήταν στην μικρή εκείνη ομάδα, που έχτισε το brand του κόμματος και τις διαφημιστικές καμπάνιες που ακολούθησαν. Προηγήθηκαν πολλές συζητήσεις, και ζυμώσεις για να βγουν οι λέξεις, τα σλόγκαν, οι φωτογραφίες. Σήμερα σχεδόν νοσταλγεί εκείνες τις μέρες.

«Εκείνα τα χρόνια δεν ήταν εύκολο να χτίσεις μια καμπάνια. Δεν υπήρχαν εργαλεία. Αλλά ήταν μια καταπληκτική διαδικασία. Ήμασταν μια μικρή ομάδα, και συντονιστής ήταν ο Κώστας Λαλιώτης, ο οποίος ήταν πραγματικά εξαιρετικός και φοβερά ενεργητικός, γεμάτος ιδέες και δημιουργικότητα. Ήταν εκείνος που φίλτραρε όλη την πληροφορία, και κατόρθωνε να μου επικοινωνεί έπειτα τα απαραίτητα, προκειμένου να δω πως θα τα μεταφέρω στον κόσμο. Ήμουν και εγώ πράγματι πολύ ενθουσιώδης, υπήρχε όραμα, ιδεολογία, και πράγματι το πήρα πολύ προσωπικά. Για αυτό και βγήκε όλο πολύ δημιουργικό. Ήταν μεγάλη πρόκληση να μπορέσω να πάρω τα πολιτικά μηνύματα και να τα μετατρέψω σε μια καμπάνια, να μιλήσουμε στους πολίτες με απλό λόγο και με εικόνες ώστε να ληφθούν άμεσα αυτά τα μηνύματα»

«Δεν είχαμε όμως πολλές δυνατότητες, και οι επιλογές ήταν περιορισμένες. Ας μην  ξεχνάμε πως εκείνη την εποχή επιτρέπονταν μόνο τα πόστερ, ήταν η εποχή της αφίσας. Οπότε έπρεπε να επικεντρωθούμε στην οπτικοποίηση του πολιτικού λόγου. Ώστε να υπάρχει άμεση σχέση με τους ψηφοφόρους, με τον πολίτη. Για αυτό και είχαμε συνθήματα όπως το «συμβόλαιο με τον Λαό», «ο Λαός στην εξουσία. Και τα πόστερ είχαν φωτογραφίες με πρόσωπα. Ήταν μια ολοκληρωμένη και οργανωμένη καμπάνια γεμάτη αισιοδοξία και όνειρα με το βλέμμα το μέλλον. Από αυτό πιστεύω πως ήθελε να αντλήσει και ο ΣΥΡΙΖΑ με την προεκλογική καμπάνια του 2012, επηρεάστηκε πάρα πολύ και «εμπνεύστηκε» από τις αφίσες».

Από σαράντα κύμματα

Αν και ο Σύριζα έδειχνε να «γίνεται» ΠΑΣΟΚ, το ίδιο το ΠΑΣΟΚ έχασε τον δρόμο του. Μετά τις εκλογές του 2012, πέρασε από σαράντα κύματα, και κατακερματίστηκε σε διάφορα κόμματα και κινήσεις πολιτών. Στην προσπάθεια να ξαναμαζευτεί ο χώρος, το κόμμα πέρασε από διάφορα στάδια διαλόγου, συνεργασιών και συμμαχικών σχημάτων, όπως η Ελιά, η Δημοκρατική Συμπαράταξη, το Κίνημα Αλλαγής. Σε αυτά χώρεσαν και πολίτες από χώρους εκτός ΠΑΣΟΚ, όπως Αριστεροί, Κεντρώοι, Οικολόγοι.

«Μόνον όσοι ήταν κοντά στη Φώφη Γεννηματά μπορούν να καταλάβουν πόσο δύσκολη ήταν η προσπάθειά της να επανενώσει τα σπασμένα κομμάτια, να λειάνει τις τεταμένες σχέσεις, τους εγωϊσμούς, τις διαιρέσεις στο εσωτερικό. Η Δημοκρατική Συμπαράταξη ουσιαστικά επανένωσε το ΠΑΣΟΚ με το ΚΙΔΗΣΟ του Γ. Παπανδρέου και τη ΔΗΜΑΡ. Θύμισε το σχήμα που είχε κατεβάσει ο Ανδρέας Παπανδρέου στις εκλογές του 1990. Το Κίνημα Αλλαγής ξεκίνησε ως συνασπισμός με ΠΑΣΟΚ, Ποτάμι, ΔΗΜΑΡ, ΚΙΔΗΣΟ και Κινήσεις Πολιτών. Το ξεκίνημα ήταν ελπιδοφόρο, αλλά η Συμφωνία των Πρεσπών απομάκρυνε το Ποτάμι και τη ΔΗΜΑΡ από το σχήμα. Στην ουσία δηλαδή απέμεινε το ΠΑΣΟΚ. Ήταν λογικό στο νέο ξεκίνημα το 2021 να μην υπάρχουν πολλοί πειραματισμοί και να επιστρέψουμε στο αυθεντικό και πρωτότυπο. ΠΑΣΟΚ… μέχρι να σβήσει ο ήλιος λοιπόν», εξηγεί ο Παναγιώτης Βλάχος, τέως γραμματέας επικοινωνίας του ΠΑΣΟΚ.

«Όσο όμως μεγάλωνε ο χώρος, το αίτημα για επιστροφή του ΠΑΣΟΚ γινόταν όλο και πιο έντονο, εντός και εκτός Διαδικτύου. Με την αίσθηση αυτή να είναι κυρίαρχη, στις εσωκομματικές εκλογές του 2021, ο Νίκος Ανδρουλάκης εξέφρασε την επιθυμία του να επαναφέρει το σύμβολο. Γι’ αυτό και τα μέλη του Κινήματος επέλεξαν με συντριπτική πλειοψηφία το όνομα “ΠΑΣΟΚ – Κίνημα Αλλαγής” και την επαναφορά του ήλιου ως έμβλημα της παράταξης. Για να φτάσει το ΠΑΣΟΚ σε αυτή την απόφαση έγιναν μετρήσεις αλλά και δημοσκοπήσεις. Για να επιστρέψει ο πράσινος ήλιος έγινε δημοψήφισμα».

«Επί ημερών μου στη Γραμματεία Επικοινωνίας βλέπαμε το brand ΠΑΣΟΚ να επανέρχεται, να αποκαθίσταται στη συνείδηση των πολιτών. Η απόφαση της οριστικής επιστροφής ήταν πολιτική για να νοηματοδοτήσει και την ισορροπία ανάμεσα στη νέα ηγεσία και το σεβασμό στις ρίζες, αλλά και να ικανοποιήσει την λαϊκή επιθυμία μέσα από αυτό το πρωτόγνωρο κύμα νοσταλγίας που ζούμε γύρω μας για τα “ωραία χρόνια του ΠΑΣΟΚ», συμπληρώνει.

Η νεότερη γενιά και η νοσταλγία

Ο επικοινωνιολόγος Τάσος Βασιλείου συμφωνεί πως αυτά τα ωραία χρόνια, αναπόλησαν πολλοί μετά τις εκλογές του 2012. «Οι νέοι που δεν είχαν μνήμες του ΠΑΣΟΚ, ίσως είχαν ακούσει για τα ωραία χρόνια του κόμματος μέσα στο σπίτι. Ο Ανδρέας Παπανδρέου, τα συνθήματα, τα σύμβολα εξίταραν την φαντασία τους. Αλλά στην απήχηση στους νέους, ρόλο έπαιξε και η απήχηση του νέου προέδρου Νίκου Ανδρουλάκη, ο οποίος είναι ένα φρέσκο πρόσωπο, ένα πρόσωπο χωρίς φθορές» εξηγεί. «Ο Ανδρουλάκης θεώρησε πως έπρεπε να γίνει επαναφορά του ήλιου, αλλά και της έννοιας της Αλλαγής. Ο σκοπός ήταν ο κόσμος να θυμηθεί το καλό ΠΑΣΟΚ, αυτό που έκανε μεγάλα έργα, και έδωσε ευκαιρίες σε όλους. Αυτό ωφέλησε το κόμμα».

Τι είναι εντέλει αυτό που νοσταλγεί εντέλει ο κόσμος;  Για τον Παναγιώτη Βλάχο, «σε περιόδους ανασφάλειας συνήθως κοιτάμε πίσω στο παρελθόν με νοσταλγία. Ιδιαίτερα όταν αυτό το παρελθόν εξασφάλιζε σταθερότητα και καλύτερη ζωή σε σχέση με τη σημερινή κινούμενη άμμο. Ακόμη και η οικονομία τρέφεται από τη νοσταλγία, ανακυκλώνοντας την αισθητική και τη μόδα άλλων εποχών».

Τι ψάχνουν όμως οι νέοι σε ένα κόμμα που παραλίγο να αφανιστεί; Οι νέοι σήμερα μεγαλώνουν σε μια εντελώς διαφορετική, επισφαλή Ελλάδα, χωρίς τις οικονομικές ανέσεις που είχαν οι γονείς τους πριν 20-25 χρόνια. Και αυτό το εκφράζουν στα memes, στα πάρτυ τους, στο λεξιλόγιό τους, στα social media τους. Το ΠΑΣΟΚ είναι παντού, σε κάλτσες, παπούτσια, t-shirt, τούρτες, πασχαλινά αυγά, στην trap, ακόμη και σε κοκτέηλ ή μπέργκερ. Σημαίες ΠΑΣΟΚ υψώνονται σε πάρτυ, σε αθλητικούς αγώνες, ακόμη και στη Ζιμπάμπουε. Πολλές φορές αυτή η «μόδα» αγγίζει τα όρια του γραφικού.

«Δεν πιστεύω στην εξιδανίκευση ούτε φυσικά στις υπερβολές που πάνε να παρουσιάσουν τα 80s-90s ως περιόδους αφθονίας, γαρύφαλλων και μπουζουκιών, αλλά σίγουρα το ΠΑΣΟΚ κατάφερε να εξισορροπήσει την κοινωνία, να βάλει στο παιχνίδι όσους ήταν αποκλεισμένοι λόγω εισοδήματος, καταγωγής, πολιτικών φρονημάτων, να δημιουργήσει μια εύρωστη μεσαία τάξη. Με τα λάθη του φυσικά, αλλά τόλμησε εκεί που οι άλλοι έκαναν μόνο εξυπηρετήσεις, διευθετήσεις και διορισμούς» συνεχίζει ο κ. Βλάχος.

Η υπεύθυνη επικοινωνίας του ΠΑΣΟΚ-Κινήμα Αλλαγής, Στεφανία Μουρελάτου, μας λέει πως με τη νέα του καμπάνια το ΠΑΣΟΚ έκανε ένα μεγάλο άνοιγμα στους νέους. «Το rebrading του ΠΑΣΟΚ ξεκίνησε εδώ και 15 μήνες. Οι πολίτες ψήφισαν σε συλλογικές διαδικασίες με υψηλή συμμετοχή το όνομα και το σύμβολο του κόμματος, τον πράσινο ήλιο. Μεθοδικά προσπαθήσαμε να προσθέτουμε γεγονότα υψηλής εξωστρέφειας όπως πχ η διοργάνωση του συνεδρίου μας πέρυσι τον Μάο σε ένα μεγάλο στάδιο , το ΤΑΕ ΚWO DΟ, αλλά και το φεστιβάλ νεολαίας που διοργανώσαμε την 3η Σεπτεμβρη στο Ζάππειο (φόρουμ διαλόγου των νέων για έμφυλη βια, εργασιακή επισφάλεια, stand up comedy που έδωσαν άλλο χρώμα).

Η Σοφία Μουρελάτου βασίζει τα συμπεράσματα σε νούμερα. Το ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής σύμφωνα με την ανάλυση των exit polls της 21ης Μαϊου απέκτησε πάλι διαγενεακή ισορροπία. Στις ηλικίες από 17-35 ετών κατέγραψε ποσοστά στο 10,5%. Επίσης ισοσκέλισε το ισοζύγιο ψήφων γυναικών και ανδρών. η καμπάνια μας στις πρώτες εκλογές θέλαμε να είναι θετική.

«Πρώτο ψηφιακό σποτ ήταν ο «Θυμός» όπου καλούσαμε τους νέους να μην ψηφίσουν με θυμό αλλά να τον μεταφράσουν σε δημιουργική δύναμη και επιλογή επιλέξαμε επίσης να «αξιοποιήσουμε» επικοινωνιακά τα memes που κυκλοφορούσαν …διακοπές με ΠΑΣΟΚ διακοπές με ΣΥΡΙΖΑ… ΠΑΣΟΚ ωραία χρόνια… για να λανσάρουμε την καμπάνια με το πρόγραμμα για τους νέους αλλά και το περίπτερο του ΠΑΣΟΚ στο περσινό pride -που μάλιστα είχε και πολύ επιτυχία- ήταν επίσης μια κίνηση ανοίγματος».

«Η “μόδα ΠΑΣΟΚ” η οποία συνοδεύτηκε και με διάφορα gadget λειτούργησε ως μαγνήτης για τους νεότερους. Ο πράσινος ήλιος είναι ένα από τα πιο δυνατά brands της μεταπολίτευσης. Ενσαρκώνει προσδοκίες, αγώνες, αλλαγές, την κοινωνική άνοδο, την εθνική συμφιλίωση, όσο κι αν προσπάθησαν να τον σβήσουν ή να τον αμαυρώσουν. Τα μέλη μας αποφάσισαν δημοκρατικά με την ψήφο μας ότι θέλουν πίσω τον ήλιο του ΠΑΣΟΚ. Σε ό,τι αφορά στο αίτημα της “Αλλαγής” έχει διαχρονική αξία. Αλλάζει όμως το περιεχόμενο του ανάλογα με την εποχή. Η Αλλαγή του ‘81 δεν έχει πολλά κοινά με την Αλλαγή που ζητάμε το 2023. Έχει όμως το ίδιο στέρεο ιδεολογικό υπόβαθρο, τη διεκδίκηση μιας δίκαιης κοινωνίας που θα επιτρέπει σε όλους να μπορούν να ζουν με αξιοπρέπεια, δημοκρατία, ευημερία, χωρίς καταπίεση» τονίζει ο Βλάχος.

Ακόμη μια Αλλαγή

Ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν αυτός που ταυτίστηκε με την λέξη «Αλλαγή» και «συμμετοχή». Το 1981 η προεκλογική εκστρατεία του Α. Παπανδρέου στηρίχτηκε σε συνθήματα όπως «Εδώ και τώρα αλλαγή» και «Η Ελλάδα στους Έλληνες”. Ο ίδιος καλλιέργησε το προφίλ του πολιτικού που βρισκόταν σε άμεση επαφή και επικοινωνία με τα λαϊκά στρώματα. Το περίφημο «ο λαός δεν ξεχνά τι σημαίνει δεξιά» επίσης ήταν και αυτό ένα σύνθημα που προσδιόρισε μια ολόκληρη εποχή.

«Ωστόσο δεν είναι μόνον μια νοσταλγία για το παρελθόν. Βλέπουμε επίσης στα δημοσκοπικά ευρύματα πως ο κόσμος επιθυμεί το ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής να είναι αντιπολίτευση, να είναι το δεύτερο κόμμα. Δηλαδή βλέπουμε μια επιθυμία επιστροφής στον παραδοσιακό δικομματισμό. Το τι θα γίνει όμως την ημέρα των εκλογών εξαρτάται πολύ από αυτές τις τελευταίες ημέρες. Από τη συμμετοχή του κόσμου, τα αντανακλαστικά των κομμάτων, τη συσπείρωση. Η αλλαγή δεν είναι και τόσο εύκολη υπόθεση» σχολιάζει ο Τάσος Βασιλείου.

Τι λέει ένας νέος για το ΠΑΣΟΚ

Αλλά τι σημαίνει η λέξη «Αλλαγή» σήμερα για έναν δεκαοκτάχρονo; Tι του «λέει» ο πράσινος ήλιος του ΠΑΣΟΚ; Και μήπως «δεν ξέρει τι σημαίνει δεξιά»; Ο Γιάννης, 23 χρονών γυμναστής και πρώην μπασκετμπολίστας, δεν ξέρει ακόμη τι θα ψηφίσει. Και βρίσκει τον Νίκο Ανδρουλάκη cool και νέο. Toν Ανδρέα Παπανδρέου τον έχει ακουστά αλλά δεν γνωρίζει πολλά για εκείνον.

Το όνομα Κώστας Λαλιώτης κάτι του λέει. «Αλλαγή» σημαίνει για εκείνον να έχει δουλειά, χρήματα, ασφάλεια, και να περνάει καλά. «Δεν θέλω άλλα Τέμπη, οικονομικές κρίσεις, ούτε ναυάγια και νεκρούς στη θάλασσα» λέει με σιγουριά.

«Θέλω να έχω τα χρήματα που χρειάζομαι για να ζήσω, να μπορώ να μείνω σε ένα σπίτι με την κοπέλα μου, και να μην φοβάμαι». Λίγο πριν ξεκινήσει το μάθημα του στο Ολυμπιακό Στάδιο καθώς δύει ο ήλιος, τον ρωτάω τι είναι ο πράσινος ήλιος για εκείνον. «Δεν ξέρω τι σημαίνει» ομολογεί, «αλλά είναι ωραίο, μοντέρνο λογότυπο». Και όμως φτιάχτηκε το 1974 του απαντάω, καθώς απομακρύνεται.

Τελευταία Νέα