Αν μια εταιρεία επέλεγε να απολύσει σε μια νύχτα όλους τους εργαζόμενους και να τους αντικαταστήσει με ρομπότ, θα ήταν μια εξέλιξη που θα προκαλούσε κοινωνικό αναβρασμό. Η απώλεια τόσων θέσεων εργασίας θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί με μια φορολόγηση στα ρομπότ; Ποιος θα ωφελούνταν πράγματι;

Η συζήτηση είναι πολύ σοβαρή και έχει ξεκινήσει εδώ και λίγα χρόνια στις ΗΠΑ.

Σε παλαιότερο άρθρο στο Brookings ο επίκουρος καθηγητής Robert Seamans είχε θέσει την κεντρική ιδέα του διλήμματος ως εξής:

«Η βασική ιδέα πίσω από έναν φόρο στα ρομπότ είναι ότι οι εταιρείες θα πληρώνουν φόρο όταν αντικαθιστούν έναν άνθρωπο εργαζόμενο με ένα ρομπότ. Ένας τέτοιος φόρος θα είχε θεωρητικά δύο βασικούς σκοπούς. Πρώτον, θα αποθαρρύνει τις εταιρείες να αντικαταστήσουν τους εργαζόμενους με ρομπότ, διατηρώντας έτσι την ανθρώπινη απασχόληση. Δεύτερον, εάν η αντικατάσταση γινόταν ούτως ή άλλως, ένας φόρος ρομπότ θα δημιουργούσε έσοδα για τη κυβέρνηση που θα κάλυπτε την απώλεια εσόδων από τους φόρους μισθοδοσίας».

Ο ειδικός συντάκτης σε θέματα τεχνολογίας Brian Heater δεν είναι τόσο σίγουρος πάντως τι είναι καλύτερο. «Ειλικρινά, αυτή τη στιγμή έχω ουδέτερη θέση για το θέμα. Υπάρχουν έγκυρα σημεία και στις δύο πλευρές, υπέρ και κατά», όπως γράφει στο Tech Crunch.

Υπέρ της φορολόγησης

Εξέχουσες προσωπικότητες, όπως ο Μπιλ Γκέιτς και ο γερουσιαστής Μπέρνι Σάντερς, έχουν ζητήσει κάποια μορφή φορολόγησης όλα αυτά τα χρόνια. Το 2017, ο Γκέιτς είπε στην Quartz, «Θα έπρεπε να είστε πρόθυμοι να αυξήσετε το επίπεδο φορολογίας και ακόμη και να επιβραδύνετε την ταχύτητα».

Ανέφερε, μεταξύ άλλων, μια ευρεία, ταυτόχρονη μετατόπιση θέσεων εργασίας σε ένα φάσμα βιομηχανιών.

Ερωτηθείς στο CBS Sunday Morning σχετικά με τη θέση του Γκέιτς σχετικά με το θέμα, ο Σάντερ απάντησε: «Αυτός είναι ένας τρόπος να το κάνουμε. Απολύτως. Εάν μπορούμε λοιπόν να μειώσουμε την εβδομάδα εργασίας, είναι αυτό κακό; Είναι καλό πράγμα. Αλλά δεν θέλω να βλέπω μόνο τους προνομιούχους στη κορυφή να είναι απλώς οι μόνοι ωφελούμενοι αυτής της επανάστασης στη τεχνολογία».

Μέχρι σήμερα, μόνο η Νότια Κορέα έχει εφαρμόσει κάπως μια ανάλογη νομοθεσία, αν στην πραγματικότητα απλά μειώνει τις εκπτώσεις φόρου κατά δύο ποσοστιαίες μονάδες, αντί να εισάγει έναν εντελώς νέο φόρο.

Κατά της φορολόγησης

Ωστόσο, όπως αναφέρει ο Robert Seamans, «η υπάρχουσα έρευνα υποδηλώνει ότι οι εταιρείες που υιοθετούν ρομπότ βιώνουν στη πραγματικότητα μια αύξηση της απασχόλησης, υπονομεύοντας ένα κύριο επιχείρημα υπέρ του φόρου για ρομπότ».

«Επιπλέον, ένας φόρος στα ρομπότ θα απαιτούσε έναν ορισμό του τι περιλαμβάνει ένα ρομπότ. Δεν θα είναι εύκολο να καταλήξουμε σε έναν κατάλληλο ορισμό. Αντίθετα, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα πρέπει να εξετάσουν άλλες πολιτικές για να βοηθήσουν τους εργαζόμενους, συμπεριλαμβανομένης της αλλαγής του τρόπου φορολογίας του κεφαλαίου και της εργασίας, αλλά και εστιάζοντας ευρύτερα στις μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας».

Ο καθηγητής του MIT Ιβάν Ουέρνινγκ πιστεύει «είναι λάθος να συζητάμε αυτόν τον φόρο στα ρομπότ και στο εμπόριο σαν να είναι τα μόνα μας εργαλεία για αναδιανομή».

Για τον Brian Heater, το βασικό είναι να μην κατασταλεί η καινοτομία λόγω της φορολόγησης των ρομπότ. «Το ερώτημα τελικά, νομίζω, καταλήγει στο τι είναι πιο σημαντικό – η διατήρηση του status quo στο χώρο εργασίας σε μια προσπάθεια να κρατηθούν περισσότεροι άνθρωποι απασχολημένοι ή η διατήρηση της ανταγωνιστικότητας των ΗΠΑ; Βέβαια για τον ίδιο, πάντα η «απώλεια εσόδων από φόρους» είναι δευτερεύουσα σε σχέση με το πιο πιεστικό ζήτημα του πιθανού ανθρώπινου κόστους.

Η απάντηση δύο οικονομολόγων από το ΜΙΤ

Τελικά μια συμβιβαστική απάντηση ίσως δίνει μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στα τέλη του 2022 στην Επιθεώρηση Οικονομικών Μελετών, το «Robots, Trade, and Luddism: A Sufficient Statistic Approach to Optimal Technology Regulation» από τους οικονομολόγους του MIT Arnaud Costinot και Iván Werning.

Οι δύο ειδικοί επιδιώκουν να εντοπίσουν μια χρυσή τομή στο φλέγων θέμα. «Το εύρημα μας υποδηλώνει ότι οι φόροι είτε στα ρομπότ είτε στα εισαγόμενα αγαθά θα πρέπει να είναι αρκετά μικροί», έχει δηλώσει ο Costinot. «Αν και τα ρομπότ έχουν επίδραση στην εισοδηματική ανισότητα . . . εξακολουθούν να οδηγούν σε βέλτιστες φορολογικές λύσεις με μέτριους φόρους».

Σε πρόσφατη συνέντευξή τους στον Brian Heater για το Tech Crunch, οι δύο ειδικοί προειδοποιούν ότι μια φορολόγηση στα ρομπότ, εάν δεν αντισταθμιστεί με άλλες πολιτικές, κινδυνεύει να καταπνίξει την καινοτομία και την ανταγωνιστικότητα μιας χώρας, θεωρώντας τη και εμπόδιο στην αύξηση της εγχώριας παραγωγής.

Οι δύο επιστήμονες προτείνουν μια συμβιβαστική λύση, δηλαδή μια μέτρια φορολόγηση, προτείνοντας 1% έως 3,7% επί της αξίας ως το καλύτερο σημείο για τη φορολόγηση αυτών των συστημάτων.

«Στο βέλτιστο όριο, ανταλλάσσετε τη βελτίωση της κατανομής των μισθών προ φόρων με τις απώλειες αποτελεσματικότητας του φόρου, φτάνοντας σε ένα καλό σημείο».

Ωστόσο, προειδοποιούν ότι εάν ο φόρος είναι πολύ υψηλός, «έχετε προχωρήσει υπερβολικά σε αυτόν τον «συμβιβασμό» και οι απώλειες απόδοσης έχουν αρχίσει να γίνονται πιο σημαντικές. Ένα βασικό στοιχείο για την αξιολόγηση αυτής της αντιστάθμισης είναι εάν έχετε άλλα εργαλεία για αναδιανομή: Εάν δεν τα έχετε, τότε μπορεί να θέλετε υψηλότερους φόρους. Ωστόσο, στο σημείο αναφοράς μας, επιτρέπουμε έναν μη γραμμικό φόρο εισοδήματος, όπως είναι διαθέσιμος στις ΗΠΑ και σε προηγμένες χώρες». Για τους δύο ειδικούς, αυτός ο φόρος εισοδήματος αποδεικνύεται σχετικά αποτελεσματικός.