Όταν η Βιρτζίνια Γουλφ προσκάλεσε τον Τ.Σ. Έλιοτ για ένα εξοχικό σαββατοκύριακο, το 1920, κατέληξε με τη φράση «Please bring no clothes» (μη φέρεις ρούχα). Αυτό δεν αποτελούσε υπόδειξη ότι ο «Tom» θα έπρεπε να φτάσει στο East Sussex γυμνός. Ένα τέτοιο ενδεχόμενο ήταν ούτως ή άλλως απίθανο, αφού εκείνη τη στιγμή ο ποιητής εξακολουθούσε να εργάζεται ως καλοκουμπωμένος υπάλληλος στη Lloyds Bank.

Ο Έλιοτ ήταν ως γνωστόν παντρεμένος με το τριμερές κοστούμι του σε σημείο που, όπως αστειεύτηκε η Γουλφ, «θα φορούσε και τετραμερές, αν υπήρχε».

Αυτό που εννοούσε με το «μη φέρεις ρούχα» ήταν ότι στο Monk’s House δεν ντύνονταν για το δείπνο, δεν άλλαζαν για την εκκλησία (δεν υπήρχε εκκλησία), ούτε ανησυχούσαν μήπως λερώσουν τα καλά τους ρούχα στον κήπο. Αυτή ήταν η φιλοσοφία του Bloomsbury, αν και μια αγροτική εκδοχή του, και οι συμβάσεις ένδυσης στις οποίες είχε επιστρέψει η υπόλοιπη κοινωνία της ανώτερης μεσαίας τάξης μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο δεν είχαν θέση εκεί.

Η Βιρτζίνια Γουλφ και ο Τ.Σ. Έλιοτ / Photo: Public Domain

Κοιτώντας πίσω στην (πραγματική) πρωτοπορία

Προ αμνημονεύτων χρόνων, λοιπόν, το Bloomsbury Group τάραξε τα νερά της συντηρητικής Βρετανίας ως ένα από τα πιο επιδραστικά κινήματα στην τέχνη, το ντιζάιν και τη λογοτεχνία. Αλλά πέρα από το ότι κατέλαβε τις λίστες ανάγνωσης των προπτυχιακών φοιτητών, ο μποέμικος κύκλος, που λάτρευε τα ερωτικά τρίγωνα και μισούσε τον καθωσπρεπισμό, έχει υποστεί μια σημαντική αναβίωση στις πασαρέλες.

Πράγματι, η μόδα φαίνεται να αναφέρετε στους queer αριστοκράτες περισσότερο από κάθε άλλο κλάδο.

Ο Kim Jones, για παράδειγμα, απένειμε τα σέβη του στο μυθιστόρημα «Ορλάντο», της Βιρτζίνια Γουλφ, για την πασαρέλα του οίκου Fendi, άνοιξη/καλοκαίρι 2021, ενώ αργότερα αναδημιούργησε την εξοχική απόδραση των μελών του Bloomsbury, το σπίτι Charleston, για το σκηνικό της επίδειξης του Dior Men για την άνοιξη/καλοκαίρι του ‘23.

Ο σχεδιαστής SS Daley, ένας άλλος λάτρης του Bloomsbury, έκλεισε το μάτι στον «Maurice» του συγγραφέα Έντουαρντ Μόργκαν Φόστερ για την άνοιξη/καλοκαίρι του ‘22 και σε έναν από τους έρωτες της Γουλφ, τη Βίτα Σάκβιλ Γουέστ, για την άνοιξη/καλοκαίρι του ‘23. Ακόμα πιο πίσω και από τη συλλογή φθινόπωρο/χειμώνας του ’14 του οίκου Burberry, οι νωχελικές μπογιές των καλλιτεχνών του Bloomsbury, του Ντάνκαν Γκραν και της Βανέσα Μπελ (αδελφή της Γουλφ) χρωμάτισαν τόσο τις καμπαρντίνες όσο και τα φουστάνια.

Ο τρόπος με τον οποίο ο κύκλος Bloomsbury σκεφτόταν για τα ρούχα ήταν μέρος μιας ευρύτερης εξέγερσης ενάντια στην κοινωνία της ύστερης Βικτωριανής εποχής στην οποία είχαν μεγαλώσει τα μέλη του (η Γουλφ γεννήθηκε το 1882, ο Έλιοτ έξι χρόνια αργότερα).

Dior Men s/s23 / Photo: YouTube

Τα ρούχα ως απόλυτη έκφραση ελευθερίας

Φυσικά, κανείς δεν γνωρίζει το θέμα καλύτερα από τον δημοσιογράφο μόδας και συγγραφέα μπεστ σέλερ Charlie Porter (Τσάρλι Πόρτερ), ο οποίος έχει περάσει τα τελευταία χρόνια σχολαστικά ερευνώντας το Bloomsbury για την τρέχουσα έκθεση και το ομώνυμο βιβλίο του, «Bring No Clothes». Εστιάζοντας σε έξι βασικά μέλη – τη Γουλφ, τη Μπελ, τον Γκραντ, τον Φόρστερ, τον οικονομολόγο Τζον Μέιναρντ Κέινς και την προστάτιδα των τεχνών Λαίδη Οτολίν Μόρελ – και στις βιωμένες εμπειρίες τους από τα ρούχα ως εργαλείο καταπίεσης και απελευθέρωσης, ο Πόρτερ ξετυλίγει ζητήματα τάξης, αυτοκρατορίας και queerness, αναθεωρώντας μια χιλιοειπωμένη ιστορία για το καλό, το κακό και το άσχημο.

«Το ντύσιμο έχει συζητηθεί και στο παρελθόν, αλλά ποτέ δεν έχει εξεταστεί με αυτόν τον τρόπο. Κατά τη διάρκεια της ζωής της Γουλφ και για 30-40 χρόνια μετά, τα περισσότερα πράγματα που γράφτηκαν γι’ αυτήν δεν έπαιρναν στα σοβαρά την κακοποίηση. Η αδελφή της, Βανέσα Μπελ, μίλησε επίσης για την ίδια ψυχολογική κακοποίηση» λέει ο Τσάρλι Πόρτερ και συνεχίζει:

«Ζούσαν σε ένα αυστηρά δομημένο βικτοριανό σπίτι και τρόπο ζωής, η μητέρα τους είχε πεθάνει και ο πατέρας τους δε νοιαζόταν πραγματικά γι’ αυτές. Ο ετεροθαλής αδερφός τους, Τζορτζ Ντάκγουορθ, τις χρησιμοποιούσε ως περιπατητές για να τον συνοδεύουν σε κοινωνικές εκδηλώσεις, αναγκάζοντάς τες να φορούν κορσέδες που έμοιαζαν με βασανιστήρια και να καταπονούν το σώμα τους κάθε μέρα. Το σύνηθες ήταν να κάθονται και να παραμένουν σιωπηλές χωρίς καμία δράση. Ο ρουχισμός είναι ζωτικής σημασίας για την κατανόηση του τι ήταν αυτό από το οποίο δραπέτευσαν σχηματίζοντας το Bloomsberry Group».

Photo: Wikimedia Commons

Photo: Wikimedia Commons

«Αν απλά φτιάχνεις ρούχα χωρίς να σε νοιάζει, μπορείς να είσαι εκφραστικός»

«Η Μπελ ήταν καλλιτέχνης και έφτιαχνε μόνη της τα ρούχα της» συνεχίζει ο Τσάρλι Πόρτερ. «Όπως και η Γουλφ, είχε κάποια μόρφωση αλλά όχι συγκριτικά με τους άνδρες συγχρόνους της, οι οποίοι σπούδασαν φιλοσοφία στο Κέιμπριτζ. Έχω μια φωτογραφία στο βιβλίο όπου μοιάζει με κωμική εκδοχή του Ωραία μου Κυρία, με αυτό το γελοίο καπέλο, εντελώς τσαλακωμένη. Και μετά από δύο χρόνια, υπάρχει μια φωτογραφία της σε ένα καβαλέτο να ζωγραφίζει με μια ποδιά, και φαίνεται τόσο ζωντανή. Μπορείτε να δείτε ότι τα ρούχα ήταν φιλοσοφία και στάση ζωής. Δηλαδή, το να φτιάχνεις τα δικά σου ρούχα μπορεί να είναι μέρος ενός ολιστικού τρόπου ζωής, ο οποίος περιλαμβάνει δημιουργικές πράξεις, διαφορετικούς τρόπους ύπαρξης, προσπάθεια να ζήσεις και να αγαπήσεις με νέους τρόπους που ταιριάζουν με το πώς αισθάνεσαι, αντί να λογοκρίνεσαι.

»Γνωρίζουμε από την οικογενειακή λαογραφία ότι η Μπελ δεν νοιαζόταν για το φινίρισμα των ρούχων- απλά καρφίτσωνε τα τελειώματα. Αν απλά φτιάχνεις ρούχα χωρίς να σε νοιάζει, μπορείς να είσαι εκφραστικός. Νομίζω ότι αυτό έκανε η Μπελ» καταλήγει ο Πόρτερ.

Χάρη στην πρόσβασή του στα περιεχόμενα αρκετών ντουλαπών του Bloomsbury, σε συνδυασμό με έναν θησαυρό από φωτογραφίες που δεν είχαν δει ποτέ το φως, ο Πόρτερ είναι σε θέση να παρέχει μια λεπτομερή απεικόνιση του πώς το «Make it new» – η κραυγή των απανταχού μοντερνιστών – διαδραματίστηκε σε υλικό επίπεδο.

Δείχνει τα φουστάνια της Λαίδη Οτολίν Μόρελ, τα οποία αποτελούν μια μορφή ελισαβετιανού cosplay με τους φουσκωμένους ώμους τους (χρήσιμα για την εξισορρόπηση του 1,80 ύψους της Lady O), ενώ η Βανέσα Μπελ έφτιαχνε πιτζάμες από ύφασμα με αφηρημένα μοτίβα που αρχικά είχε σχεδιάσει για καναπέδες.

Η Γουλφ ανταλλάσσοντας τον σκληρό εδουαρδιανό κορσέ της νιότης της με μια χαλαρή, ρέουσα σιλουέτα δημιούργησε την προϋπόθεση για τον σεξουαλικό της πειραματισμό με τη Βίτα Σάκβιλ Γουέστ.

Λαίδη Ότολιν Μόρελ, Άλντους Χάξλεϊ, Ντάνκαν Γκραντ (όρθιος), Λύττον Στράσεϊ και Βανέσα Μπελ / Ιούλιος 1915 / Photo: Public Domain

Εναντίον του πολέμου και των κοινωνικών συμβάσεων

Ο τρόπος με τον οποίο ο κύκλος Bloomsbury σκεφτόταν για τα ρούχα ήταν μέρος μιας ευρύτερης εξέγερσης ενάντια στην κοινωνία της ύστερης Βικτωριανής εποχής στην οποία είχαν μεγαλώσει τα μέλη του (η Γουλφ γεννήθηκε το 1882, ο Έλιοτ έξι χρόνια αργότερα).

Η επιλογή να μη φορέσουν μαύρη γραβάτα για το δείπνο ή γάντια «στην πόλη» ήταν όλα μέρος του κώδικα που περιλάμβανε επίσης την άρνηση να πάρουν τα όπλα εναντίον των Γερμανών ή να ακολουθήσουν τους συνήθεις κανόνες σχετικά με το ποιος μπορούσε να κοιμηθεί με ποιον ή να εμμείνουν σε κληρονομημένες, καλλιτεχνικές μορφές -γραμμική αφήγηση στη μυθοπλασία, μίμηση στη ζωγραφική- προς όφελος κάτι πιο ιμπρεσιονιστικού.

Σύμφωνα με την ανάλυση του Πόρτερ σχετικά με τις προτιμήσεις του στυλ του Bloomsbury Group, η Γουλφ ανταλλάσσοντας τον σκληρό εδουαρδιανό κορσέ της νιότης της με μια χαλαρή, ρέουσα σιλουέτα δημιούργησε την προϋπόθεση για τον σεξουαλικό της πειραματισμό με τη Βίτα Σάκβιλ Γουέστ.

Παρομοίως, αυτή η ενδυματολογική αναίρεση της επέτρεψε να πειραματιστεί τυπογραφικά στον ανεξάρτητο εκδοτικό οίκο, Hogarth Press, που ίδρυσε μαζί με τον σύζυγό της Λέοναρντ, ο οποίος εξέδωσε το 1923 το βιβλίο του Έλιοτ «Έρημη Χώρα», σπάζοντας τη φόρμα. Παρομοίως, η σχεδόν συνεχής γύμνια του Ντάνκαν Γκραντ ήταν ανάλογη με την ικανότητά του να είναι ταυτόχρονα εραστής των ανδρών και σταθερός σύντροφος της αδελφής της Γουλφ, της Βανέσα, η οποία επισήμως ήταν ακόμη παντρεμένη με τον Κλάιβ Μπελ.

*Το βιβλίο «Bring No Clothes: Bloomsbury and the Philosophy of Fashion» του Charlie Porter κυκλοφορεί ήδη και η έκθεση Bring No Clothes: Bloomsbury and Fashion παρουσιάζεται στο εκθεσιακό κέντρο Charleston in Lewes, στο Σάσεξ της Βρετανίας, από τις 13 Σεπτεμβρίου 2023 έως τις 7 Ιανουαρίου 2024.

Τελευταία Νέα