Καθώς η Μέση Ανατολή γνωρίζει έναν νέο κύκλο αίματος μετά την πρωτόγνωρη επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου και τη σκληρή απάντηση του Ισραήλ με αλλεπάλληλους βομβαρδισμούς και χερσαίες επιχειρήσεις στη Λωρίδα της Γάζας, στις χώρες της Δύσης έχουν καταγραφεί εκατοντάδες επιθέσεις με ρατσιστικό κίνητρο κυρίως κατά εβραίων πολιτών – αλλά και κατά μουσουλμάνων.

Η Ελλάδα δεν αποτελεί εξαίρεση. Στη χώρα μας έχουν σημειωθεί ήδη αρκετά περιστατικά αντισημιτισμού τις τελευταίες εβδομάδες, με βανδαλισμούς σε κτίρια ισραηλινού και ισραηλιτικού ενδιαφέροντος καθώς και σε μνημεία. Σύμφωνα με τον γενικό γραμματέα του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Ελλάδος Βίκτωρα Ελιέζερ, πρόκειται για τις περισσότερες βεβηλώσεις που έχουν καταγραφεί στο διάστημα ενός μόλις μήνα τα τελευταία χρόνια.

Συγκεκριμένα, στις 22 Οκτωβρίου άγνωστοι βεβήλωσαν την τοιχογραφία που βρίσκεται στον Νέο Σιδηροδρομικό Σταθμό Θεσσαλονίκης για τη μνήμη του Ολοκαυτώματος, γράφοντας, μεταξύ άλλων, «Εβραίοι=Ναζί». Επιπλέον, προκλήθηκαν ζημιές σε κατάστημα έλληνα Εβραίου, σε μια πράξη που έφερε μνήμες από τη Νύχτα των Κρυστάλλων στη ναζιστική Γερμανία, πριν από ακριβώς 85 χρόνια, το 1938. Τις τελευταίες ημέρες καταγράφηκαν επίσης βανδαλισμοί σε διαμερίσματα πολυκατοικιών και στα γραφεία τοπικού μέσου ενημέρωσης στον Βόλο, με αγνώστους να σχηματίζουν στους τοίχους το Αστέρι του Δαβίδ, το οποίο εξίσωσαν με τη σβάστικα, ενώ δίπλα έγραψαν το ίδιο ανιστόρητο τσιτάτο που εμφανίστηκε και στη Θεσσαλονίκη.

«Η δαιμονοποίηση του κράτους του Ισραήλ και η απονομιμοποίηση του δικαιώματος ύπαρξής του οδηγεί στην έξαρση του αντισημιτισμού στην Ευρώπη», λέει ο Βίκτωρ Ελιέζερ στα «ΝΕΑ».

Ο ορισμός

O όρος «αντισημιτισμός» πρωτοχρησιμοποιήθηκε το 1860 από τον αυστροεβραίο διανοούμενο Μορίτζ Στάινσναϊντερ. Εκτοτε, χρησιμοποιείται συγκεκριμένα για να ορίσει το μίσος και την προκατάληψη κατά των Εβραίων – αν και Σημίτες θεωρούνται, μεταξύ άλλων, και οι Αραβες. Βάσει του λειτουργικού ορισμού της Διεθνούς Συμμαχίας για τη Μνήμη του Ολοκαυτώματος (IHRA), «αντισημιτισμός είναι μια ορισμένη αντίληψη περί των Εβραίων που μπορεί να εκφραστεί ως μίσος προς τους Εβραίους. Οι προφορικές και φυσικές εκδηλώσεις του αντισημιτισμού στοχεύουν κατά Εβραίων ή μη Εβραίων και/ή της ιδιοκτησίας τους, κατά των θεσμών της εβραϊκής κοινότητας και θρησκευτικών κτιρίων».

Σύμφωνα με την IHRA, παραδείγματα αντισημιτισμού αποτελούν, μεταξύ άλλων, η δικαιολόγηση της βίας κατά των Εβραίων στο όνομα ριζοσπαστικής ιδεολογίας, η δαιμονοποίηση των Εβραίων στο σύνολό τους με μυθεύματα περί οικονομικής κυριαρχίας, η άρνηση του Ολοκαυτώματος, οι κατηγορίες κατά εβραίων πολιτών άλλων χωρών ότι είναι πιο πιστοί στο Ισραήλ από ό,τι στη χώρα τους, η άρνηση του δικαιώματος των Εβραίων στην αυτοδιάθεση, η χρήση συμβόλων και εικόνων που συνδέονται με τον παραδοσιακό αντισημιτισμό για να χαρακτηρίσουν το Ισραήλ, και η απόδοση ευθυνών στο σύνολο των Εβραίων για τις πράξεις του κράτους του Ισραήλ.

Τι γίνεται στην Ελλάδα

Τον ορισμό της IHRA έχει υιοθετήσει και η Ελλάδα από το 2019, ενώ ο αντισημιτισμός διώκεται ποινικά στο πλαίσιο του αντιρατσιστικού νόμου 4285/2014. Ο Βίκτωρ Ελιέζερ εξηγεί: «Στην Ελλάδα υπάρχουν δύο ειδών στερεοτυπικές αντισημιτικές συμπεριφορές. Η πρώτη είναι ο παραδοσιακός αντισημιτισμός, που βασίζεται σε στερεότυπα περί πλούτου και κυριαρχίας των Εβραίων. Αυτές οι αντιλήψεις διαδίδονται ακόμα και από κύκλους της Εκκλησίας – ευτυχώς, όμως, υπάρχουν φωτεινοί εκπρόσωποι της Εκκλησίας που έχουν εκφράσει την αντίθεσή τους», λέει και σημειώνει πως «αυτός ο αντισημιτισμός εκφράζεται κυρίως από τον ακροδεξιό χώρο».

«Η δεύτερη μορφή είναι ο σύγχρονος αντισημιτισμός, ο οποίος έγκειται στην απονομιμοποίηση του δικαιώματος ύπαρξης του κράτους του Ισραήλ και προέρχεται κυρίως από την Ακρα Αριστερά», συνεχίζει ο ίδιος. Οπως υπογραμμίζει, το να κρίνει κανείς το Ισραήλ για τις πολιτικές του στη Γάζα ή τους εποικισμούς στη Δυτική Οχθη δεν είναι αντισημιτικό, ούτε και η συζήτηση σχετικά με το ποια οφείλουν να είναι τα σύνορα του Ισραήλ. «Ομως, όταν δαιμονοποιείται με κατηγορίες ότι διαπράττει εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας ή ότι οργανώνει γενοκτονία εις βάρος των Παλαιστινίων, τότε επιχειρείται η απονομιμοποίησή του και αμφισβητείται το δικαίωμα του Ισραήλ να υπάρχει ως ισότιμο κράτος στη διεθνή κοινότητα – τότε ναι,μιλάμε για αντισημιτισμό, οι υποστηρικτές του οποίου λένε πως είναι αντισιωνιστές και όχι αντισημίτες».

Οπως περιγράφει ο γενικός γραμματέας του ΚΙΣ, «αυτό δεν σημαίνει πως οι συγκεντρώσεις υπέρ των Παλαιστινίων είναι αντισημιτικές, όμως, όταν το σύνθημα είναι “από τον Ιορδάνη ποταμό μέχρι τη θάλασσα” τότε καλούν σε καταστροφή του κράτους του Ισραήλ, οπότε σπέρνουν ένα μίσος που μπορεί να οδηγήσει στον αντισημιτισμό».

«Για το ελληνικό πλαίσιο, προτιμώ να χρησιμοποιώ τη λέξη εβραιοφοβία», συμπληρώνει από τη μεριά του ο ελληνογάλλος ιστορικός, καθηγητής Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και συγγραφέας του βιβλίου «Στα ίχνη των Εβραίων της Ελλάδας» (Ψυχογιός, 2022) Αναστάσιος Καραμπαμπάς. «Η εβραιοφοβία αυτή έχει τρία σκέλη: α) Τον αντιιουδαϊσμό, δηλαδή το μίσος κατά της εβραϊκής θρησκείας, το οποίο βασίζεται στον μύθο ότι οι Εβραίοι σκότωσαν τον Χριστό, β) τον αντισημιτισμό που εκφράζεται κυρίως με θεωρίες συνωμοσίας περί κυριαρχίας των Εβραίων και γ) τον αντισιωνισμό».

Στο βιβλίο του, ο Αναστάσιος Καραμπαμπάς αναφέρει παραδείγματα έκφρασης του αντισημιτισμού από εκπροσώπους σχεδόν όλων των πολιτικών κομμάτων στην Ελλάδα. Ωστόσο, «τα τελευταία χρόνια, τα δυνάμει κυβερνητικά κόμματα προσέχουν πολύ», τονίζει, μεταφράζοντας αυτή την αλλαγή στάσης ως αποτέλεσμα της ισχυρής συνεργασίας μεταξύ Ελλάδας και Ισραήλ.

53 περιστατικά σε 7 χρόνια

Στην Ελλάδα, δεν υπάρχουν καταγραφές για σωματική βία κατά Εβραίων. «Κάθε χρόνο καταγράφονται περιστατικά αντισημιτισμού, όμως, πρόκειται για βεβηλώσεις και όχι για άμεση βία κατά Εβραίων», περιγράφει ο γενικός γραμματέας του ΚΙΣ Βίκτωρ Ελιέζερ.

Αλλωστε, όπως σημειώνει, οι Εβραίοι στην Ελλάδα δεν ξεπερνούν σήμερα τις 5.000 και πολύ σπάνια φέρουν διακριτικά της θρησκείας τους. «Ομως, και όταν έρχονται Ισραηλινοί που φέρουν διακριτικά, δεν έχουν πέσει θύματα επίθεσης» προσθέτει ο ίδιος και καταλήγει ξεκαθαρίζοντας ότι «η Ελλάδα δεν είναι αντισημιτική χώρα. Είναι, ωστόσο, μια χώρα στην οποία υπάρχουν αντισημιτικά στερεότυπα». Ο ιστορικός και συγγραφέας Αναστάσιος Καραμπαμπάς, από την πλευρά του, θεωρεί πως «η έλλειψη ενημέρωσης και εκπαίδευσης βρίσκονται στη ρίζα του προβλήματος στην Ελλάδα».

Η γενική γραμματεία Θρησκευμάτων του υπουργείου Παιδείας δημοσιεύει κάθε χρόνο, από το 2015, την έκθεση περιστατικών εις βάρος χώρων θρησκευτικής σημασίας. Τα περιστατικά κατά εβραϊκών μνημείων που παρουσιάζονται σε αυτές τις εκθέσεις ανέρχονται σε περίπου 10 ετησίως και συχνά προκαλούν αποτροπιασμό. «Οταν η Χρυσή Αυγή ήταν στα πάνω της, είχαμε μια σημαντική αύξηση στα περιστατικά βεβήλωσης», υπογραμμίζει ο Βίκτωρ Ελιέζερ.

Το 2015 καταγράφηκαν τέσσερα περιστατικά βεβήλωσης εβραϊκών χώρων και μνημείων. Το 2016 έφτασαν τα πέντε, το 2017 αυξήθηκαν στα 11 και το 2018 καταγράφηκαν 20 τέτοιες περιπτώσεις. Το 2019 σημειώθηκε μείωση στα πέντε, το 2020 έφτασαν τα 10, ενώ στην τελευταία δημοσιευμένη έκθεση, του 2021, καταγράφηκαν τρία περιστατικά με αντισημιτικό χαρακτήρα.

Κατακόρυφη αύξηση κρουσμάτων αντισημιτισμού

Ξυπνούν σκληρές μνήμες

Από το (νέο) ξεκίνημα του πολέμου στη Μέση Ανατολή στις 7 Οκτωβρίου, έχουμε δει σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες σκηνές που ξυπνούν μνήμες από τις πιο σκοτεινές σελίδες της ευρωπαϊκής ιστορίας: Μεταξύ άλλων, αντισημιτικά συνθήματα και αστέρια του Δαυίδ στο εξωτερικό κτιρίων στη Γαλλία και τη Γερμανία και το παρ’ ολίγον λιντσάρισμα επιβατών πτήσης από το Ισραήλ στο Νταγκεστάν της Ρωσίας. Στο αποκορύφωμα – μέχρι στιγμής – αυτού του κλίματος, μια 30χρονη Εβραία μαχαιρώθηκε στη Λυών στις 4 Νοεμβρίου και νοσηλεύεται, ενώ προηγουμένως ο δράστης είχε σχηματίσει αγκυλωτό σταυρό με σπρέι στην πόρτα της.

Μάλιστα, σήμερα η Γαλλία φαίνεται να αντιμετωπίζει το μεγαλύτερο πρόβλημα, με τουλάχιστον 1.040 περιστατικά αντισημιτισμού και 486 συλλήψεις από την 7η Οκτωβρίου ως την πρώτη εβδομάδα του Νοεμβρίου. Στο Ηνωμένο Βασίλειο έχουν καταγραφεί τουλάχιστον 1.019 ανάλογα περιστατικά, που αντιστοιχούν σε αύξηση 537% από την ίδια περίοδο πέρσι, και αποτελούν αριθμό-ρεκόρ από όταν ξεκίνησε η καταγραφή τους, το 1984. Στην Αυστρία, έχει σημειωθεί 300% σε σύγκριση με την ίδια περίοδο πέρσι, ενώ στη Γερμανία το ποσοστό της αύξησης αγγίζει το 240%.

«Στην Ευρώπη, ο αντισημιτισμός έχει πολλά πρόσωπα. Μέχρι τη δεκαετία του ’80 εκφραζόταν από την Ακροδεξιά, για παράδειγμα με τον Ζαν-Μαρί Λεπέν στη Γαλλία – ο οποίος, σημειωτέον, έχει καταδικαστεί για άρνηση του Ολοκαυτώματος», θυμίζει ο Αναστάσιος Καραμπαμπάς.

«Από τη δεκαετία του ’80 και έπειτα, υπάρχει αντισημιτισμός και από τη ριζοσπαστική, μαρξιστική και λενινιστική Αριστερά, υπό το μανδύα του αντισιωνισμού. Στη Γαλλία, από τις δεκαετίες του ’80 και του ’90, αλλά κυρίως μετά το 2000, παρατηρείται έξαρση στον αντισημιτισμό που προέρχεται από τον αραβομουσουλμανικό πληθυσμό της χώρας», λέει ο ίδιος και εκτιμά πως «τα ζωγραφισμένα αστέρια του Δαυίδ και τα αντισημιτικά συνθήματα σε κτίρια και καταστήματα έγιναν κατά κύριο λόγο από μουσουλμάνους αραβικής καταγωγής».

«Ο αντισημιτισμός δημιουργεί περίεργες συμμαχίες, σύμφωνα με τη λογική «ο εχθρός του εχθρού είναι φίλος». Ετσι, σήμερα βλέπουμε μια τύποις συμμαχία της Ακροδεξιάς με τους Αραβες», καταλήγει ο καθηγητής και συγγραφέας, τονίζοντας, ωστόσο, πως η «συστημική» πλέον Ακροδεξιά της Λεπέν ή του Ερίκ Ζεμούρ στηρίζει το Ισραήλ.