Το Κατάρ έχει καταφέρει να αποκτήσει έναν εξέχοντα ρόλο στις συνομιλίες ανάμεσα στο Ισραήλ και τη Χαμάς για την κατάπαυση του πυρός στη Λωρίδα της Γάζας και για την ανταλλαγή ομήρων με Παλαιστίνιους αιχμάλωτους. Πώς όμως το κράτος του Κόλπου έγινε μία από τις πιο εξέχουσες χώρες στις διαπραγματεύσεις για περιπτώσεις ομηρίας;

Μάλιστα στα τέλη Οκτωβρίου, οι διαπραγματευτές του Κατάρ στη Ντόχα νόμιζαν ότι είχαν μια συμφωνία, μετά από εβδομάδες κατά τις οποίες μεσολαβούσαν μεταξύ των εκπροσώπων της Χαμάς και της ισραηλινής κυβέρνησης για να εξασφαλίσουν την απελευθέρωση των περίπου 230 ομήρων, τους οποίους οι Παλαιστίνιοι μαχητές είχαν αιχμαλωτίσει στις 7 Οκτωβρίου. Μέχρι τότε, η Χαμάς είχε απελευθερώσει τέσσερις ομήρους -μια Ισραηλινοαμερικανίδα μητέρα με την κόρη της και δύο Ισραηλινές γυναίκες- ως αποτέλεσμα συμφωνιών που είχαν μεσολαβήσει το Κατάρ και η Αίγυπτος. Οι Καταριανοί είχαν σημειώσει ότι, αν και δεν μπορούσε να υπάρξει ρητό αντάλλαγμα, η Χαμάς μπορούσε να περιμένει ότι η απελευθέρωση των ομήρων θα διευκόλυνε την παράδοση ανθρωπιστικής βοήθειας στη Γάζα και θα οδηγούσε σε παύση της στρατιωτικής εισβολής του Ισραήλ.

Στις 25 Οκτωβρίου, η Χαμάς συμφώνησε για την απελευθέρωση 50 ατόμων, αλλά οι Ισραηλινοί αξιωματούχοι είχαν ένα ακόμη αίτημα: τα ονόματα αυτών που θα απελευθερώνονταν. Η Χαμάς αντιδρούσε, ισχυριζόμενη ότι, επειδή οι όμηροι κρατούνταν από διαφορετικές οργανώσεις στη Γάζα, δεν είχε έτοιμο ένα πλήρες αρχείο για να το παραδώσει, ενώ για να τους συγκεντρώσει θα χρειαζόταν μια πολυήμερη διακοπή των μαχών.

Οι Ισραηλινοί το ερμήνευσαν ως τακτική κωλυσιεργίας και δύο ημέρες αργότερα, η συμφωνία κατέρρευσε. Μέσα σε λίγες ώρες, ο ισραηλινός στρατός εξαπέλυσε την πλήρους κλίμακας χερσαία εισβολή στη Γάζα, η οποία συνοδεύτηκε από έναν ανελέητο αεροπορικό βομβαρδισμό και διακοπές στις επικοινωνίες, προκαλώντας τρομερό πόνο και δυσκολίες στους Παλαιστίνιους πολίτες. Σύμφωνα με το υπουργείο Υγείας της Γάζας, περισσότεροι από 11.000 Παλαιστίνιοι έχουν σκοτωθεί από την έναρξη του πολέμου.

Την Τετάρτη, η Χαμάς και οι Ισραηλινοί αξιωματούχοι φαινόταν να είναι και πάλι κοντά σε συμφωνία για νέα κατάπαυση του πυρός, κάτι το οποίο επιβεβαίωσε ο εκπρόσωπος Τύπου του υπουργείου Εξωτερικών του Κατάρ, Ματζίντ αλ-Ανσάρι.

«Επιτεύχθηκε συμφωνία για την παράταση της ανθρωπιστικής εκεχειρίας για δύο επιπλέον ημέρες στη Λωρίδα της Γάζας», ανέφερε σε ανάρτησή του στο X.

Η συμφωνία, στην οποία μεσολάβησαν το Κατάρ, η Αίγυπτος και οι ΗΠΑ, θα περιλαμβάνει σύμφωνα με τις πρώτες εκτιμήσεις την απελευθέρωση 50 ομήρων με αντάλλαγμα περίπου τον ίδιο αριθμό Παλαιστινίων που κρατούνται στις ισραηλινές φυλακές, καθώς και κατάπαυση του πυρός για αρκετές ημέρες.

Διαμεσολαβητής της Χαμάς από το 2014

Το Κατάρ έχει υπάρξει ένας ιδιαίτερα χρήσιμος διαμεσολαβητής για τη Χαμάς λόγω της μακροχρόνιας υποστήριξής του στη Γάζα, για την οποία έχει παράσχει, σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, βοήθεια αξίας άνω του ενός δισεκατομμυρίου αμερικανικών δολαρίων από το 2014. Τα χρήματα του Κατάρ έχουν χρησιμοποιηθεί για να βοηθήσουν στην πληρωμή των καυσίμων και των κυβερνητικών εργαζομένων στη Γάζα, συμπεριλαμβανομένων των μισθών των γιατρών και των εκπαιδευτικών. Το Κατάρ έχει επίσης φιλοξενήσει ένα πολιτικό γραφείο της Χαμάς στο εξωτερικό, το οποίο από το 2012 βρίσκεται στη Ντόχα, μια απόφαση για την οποία έχει δεχθεί επικρίσεις από το Ισραήλ και από ορισμένους Αμερικανούς βουλευτές, αλλά η οποία όπως ισχυρίζεται πάρθηκε κατόπιν αιτήματος Αμερικανών αξιωματούχων, οι οποίοι ήλπιζαν να δημιουργήσουν έναν δίαυλο επικοινωνίας.

Η υφυπουργός εξωτερικών του Κατάρ, υπεύθυνη για τη διεθνή συνεργασία, Lolwah Bint Rashid Al Khater, επισκέφθηκε τη Γάζα

Σήμερα, ο δίαυλος αυτός είναι ζωτικής σημασίας – εκτός από τους Ισραηλινούς, στους ομήρους της Χαμάς περιλαμβάνονται Αμερικανοί, Ταϊλανδοί, Γάλλοι και Βρετανοί πολίτες, κάτι που έχει σαν αποτέλεσμα αξιωματούχοι όλων αυτών των χωρών να έχουν ταξιδέψει στη Ντόχα τις τελευταίες ημέρες, με την ελπίδα να απελευθερώσουν τους υπηκόους τους.

Οι «Ελβετοί» της Μέσης Ανατολής

Τις δεκαετίες που ακολούθησαν την 11η Σεπτεμβρίου, η ομηρία έχει γίνει ένα ολοένα και πιο σημαντικό στοιχείο του σύγχρονου πολέμου. Ταυτόχρονα, οι κυβερνήσεις, συμπεριλαμβανομένων αυτών του Ιράν, της Ρωσίας, της Κίνας και της Βενεζουέλας, κρατούν αλλοδαπούς πολίτες με κατασκευασμένες ποινικές κατηγορίες ως μέσο για να αποκτήσουν πολιτική επιρροή. (Στις ΗΠΑ, και τα δύο είδη περιπτώσεων παραπέμπονται στις ίδιες αρχές και αντιμετωπίζονται ως περιπτώσεις ομηρίας).

Οι αξιωματούχοι του Κατάρ συγκρίνουν τον ρόλο τους με αυτόν που κατέχουν οι Ελβετοί διπλωμάτες. Για δεκαετίες, οι Ελβετοί συμμετείχαν σε διεθνείς διαπραγματεύσεις για ομήρους, αλλά στο σημερινό γεωπολιτικό τοπίο, οι Καταριανοί βρίσκονται να έχουν μία πιο χρήσιμη θέση.

Στη Μέση Ανατολή, το Κατάρ παρουσιάστηκε ως ουδέτερο, φιλοξενώντας μια σημαντική στρατιωτική βάση των ΗΠΑ, διατηρώντας παράλληλα ανοιχτές γραμμές επικοινωνίας και σε ορισμένες περιπτώσεις, άμεσες σχέσεις με τις ομάδες εναντίον των οποίων πολεμούσαν τα στρατεύματα. Το Κατάρ είναι επίσης σημαντικός προμηθευτής ενέργειας για τις ΗΠΑ, ωστόσο διατηρεί στενούς δεσμούς με το Ιράν, με το οποίο μοιράζεται ένα σημαντικό κοίτασμα φυσικού αερίου.

Η πρώτη προσπάθεια διαμεσολάβησης και ρόλος εκτός της ζώνης επιρροής

Αυτό του επέτρεψε να παρέμβει με επιτυχία σε περιπτώσεις όπου κρατούνταν όμηροι στο Ιράν και στο Αφγανιστάν. Πρόσφατα όμως το Κατάρ άρχισε να δραστηριοποιείται και εκτός της συνήθους σφαίρας επιρροής του. Το 2021 έπαιξε σημαντικό ρόλο στην επίτευξη συμφωνίας για την ασφαλή επιστροφή του Αμερικανού δημοσιογράφου Ντάνι Φένστερ από τη Μιανμάρ και τον Οκτώβριο, αξιωματούχοι του Κατάρ βοήθησαν στη διαπραγμάτευση για την επιστροφή αρκετών παιδιών από την Ουκρανία που είχαν απαχθεί από τη Ρωσία.

Όμως ο ρόλος του Κατάρ δεν ήταν χωρίς αντιπαραθέσεις. Οι πρώτες προσπάθειες διαμεσολάβησης του Κατάρ αφορούσαν ένα κύμα απαγωγών που πραγματοποιήθηκαν από ισλαμιστικές οργανώσεις στο Ιράκ κατά την αρχή της εξέγερσης που προέκυψε ως απάντηση στην εισβολή υπό την ηγεσία των ΗΠΑ.

Δύο Γάλλοι δημοσιογράφοι, ο Ζορζ Μαλμπρινό και Κριστιάν Σεσνό, ταξίδευαν από τη Βαγδάτη στη Νατζάφ τον Αύγουστο του 2004, όταν απήχθησαν από μια ομάδα που αυτοαποκαλείτο Ισλαμικός Στρατός στο Ιράκ. Τέσσερις μήνες αργότερα, απελευθερώθηκαν με αντάλλαγμα λύτρα πολλών εκατομμυρίων δολαρίων, σύμφωνα με δημοσίευμα των Times του Λονδίνου. Ο Μαλμπρινό υποστηρίζει ότι ένας ανώτερος αξιωματούχος του Κατάρ του επιβεβαίωσε αργότερα ότι τα λύτρα καταβλήθηκαν, αν και όχι το ακριβές ποσό. Η Γαλλία και το Κατάρ αρνήθηκαν την καταβολή λύτρων.

«Το διπλό παιχνίδι»

Αν και ο Μαλμπρινό ήταν ευγνώμων στο Κατάρ για τον όποιο ρόλο έπαιξε στην εξασφάλιση της ελευθερίας του, αλλά συνέχισε να ερευνά επί χρόνια τον ρόλο της χώρας στη χρηματοδότηση του πολιτικού Ισλάμ σε όλο τον κόσμο. Σε ένα βιβλίο του 2019, με τίτλο «Qatar Papers», οι Μαλμπρινό και Σεσνό ισχυρίζονται, με βάση απόρρητα έγγραφα, ότι το Κατάρ βοηθούσε έμμεσα στη χρηματοδότηση ισλαμιστικών ομάδων -συμπεριλαμβανομένων εκείνων που εμπλέκονταν σε ομηρίες- ενώ παράλληλα κέρδιζε την ευγνωμοσύνη των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων επειδή κέρδισε την απελευθέρωση των ομήρων τους.

«Είναι μέρος της διπλωματίας τους να είναι φίλοι με οποιονδήποτε», είχε πει ο Μαλμπρινό, σε συνέντευξή του. Όπως σημειώνει το New Yorker, αν και οι αξιωματούχοι της χώρας υποστηρίζουν ότι καθοδηγούνται από ανθρωπιστικές αρχές και την επιθυμία να μειώσουν τις συγκρούσεις και να προωθήσουν τη σταθερότητα, έχουν σαφώς χρησιμοποιήσει τα πλεονεκτήματα αυτά για να αποκτήσουν επιρροή και προβολή, μια στάση που πιστεύουν ότι ενισχύει την ασφάλειά τους σε μια ασταθή περιοχή. «Αυτό είναι το διπλό παιχνίδι, η γκρίζα ζώνη», δήλωσε ο Μαλμπρινό.

Οι πρακτικές του Κατάρ έχουν επίσης ενοχλήσει κυβερνήσεις στη Μέση Ανατολή. Το 2017, μια ομάδα Καταριανών κυνηγών γερακιών που είχαν πέσει θύμα ομηρίας από τα μέλη μιας σιιτικής πολιτοφυλακής που υποστηρίζεται από το Ιράν στο νότιο Ιράκ απελευθερώθηκε, μετά από βασανιστικές διαπραγματεύσεις που είχαν ως αποτέλεσμα το Κατάρ να μεταφέρει εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια στο Ιράκ.

Αμέσως μετά τη συμφωνία, ένας συνασπισμός αραβικών χωρών, με επικεφαλής τη Σαουδική Αραβία, ξεκίνησε περιφερειακό αποκλεισμό κατά του Κατάρ για έναν μακρύ κατάλογο καταγγελιών, μεταξύ των οποίων ο ισχυρισμός ότι η χώρα χρηματοδοτούσε ισλαμιστικές ομάδες στη Συρία και το Ιράκ.

Το Κατάρ έγινε ουσιαστικός παίκτης στις συζητήσεις

Το ερώτημα κατά πόσο το Κατάρ συνέχισε να παίζει το «διπλό παιχνίδι» επανήλθε στην επικαιρότητα με τον πιο επίπονο τρόπο, λόγω και της προσέγγισης των Ηνωμένων Πολιτειών στις διαπραγματεύσεις για την απελευθέρωση ομήρων.

Κατά τη δεκαετία του 2000, οι ΗΠΑ ακολούθησαν μια αυστηρή πολιτική όσον αφορά παραχωρήσεις σε αναγνωρισμένες τρομοκρατικές οργανώσεις, με αρκετούς αξιωματούχους να την ερμηνεύουν ως απαγόρευση των διαπραγματεύσεων. Οι ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ισπανίας και της Ιταλίας, ήταν γνωστό ότι πλήρωναν λύτρα, και η Ουάσινγκτον ανησυχούσε για την πρακτική αυτή, η οποία, όπως ισχυριζόταν, έδινε κίνητρα για απαγωγές, ενώ διοχέτευε τεράστια χρηματικά ποσά σε ομάδες ανταρτών και μαχητών. Αλλά η θέση των Αμερικανών δοκιμάστηκε όταν, μεταξύ 2012 και 2014, οι μαχητές του Ισλαμικού Κράτους αιχμαλώτισαν μια μεγάλη ομάδα πολιτών από δυτικές χώρες στη Συρία. Αφού οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις κατέβαλαν λύτρα, οι όμηροί τους απελευθερώθηκαν, ενώ οι Αμερικανοί και οι Βρετανοί, των οποίων οι κυβερνήσεις αρνήθηκαν να πληρώσουν, δολοφονήθηκαν.

Ο εκπρόσωπος του υπουργείου Εξωτερικών του Κατάρ, Ματζίντ αλ Ανσάρι

Το 2014, η κυβέρνηση Ομπάμα ξεκίνησε την αναθεώρηση των κατευθυντήριων γραμμών της για τους ομήρους. Οι πολιτικές της σχετικά με τις παραχωρήσεις ή τα λύτρα παρέμειναν αμετάβλητες, αλλά η αναθεώρηση, η οποία ολοκληρώθηκε το επόμενο έτος, διευκρίνισε ότι οι διαπραγματεύσεις δεν απαγορεύονταν και το Κατάρ έγινε στη συνέχεια ουσιαστικός παίκτης στις συζητήσεις αυτές. Έκτοτε, όσοι εμπλέκονται στις προσπάθειες διαπραγματεύσεων για ομηρίες, τόσο εντός όσο και εκτός της κυβέρνησης, έχουν καταλήξει να περιγράφουν τον ρόλο της χώρας ως απαραίτητο.

«Εξαιρετικοί διαμεσολαβητές οι Καταριανοί»

Ο Κρίστοφερ Ο’Λίρι, ο οποίος υπηρέτησε ως διευθυντής ανάκτησης ομήρων για την κυβέρνηση των ΗΠΑ από τον Μάρτιο του 2021 έως τον Σεπτέμβριο του 2023 περιέγραψε τους αξιωματούχους του Κατάρ ως εξαιρετικούς διαπραγματευτές.

«Οι Καταριανοί είναι εξαιρετικοί διαμεσολαβητές, έχουν μεγάλο κίνητρο και είναι πολύ πρόθυμοι να βοηθήσουν στην επίλυση των συγκρούσεων», είπε χαρακτηριστικά.

Ο Ο’Λίρι, ο οποίος πλέον εργάζεται στη Soufan Group, μια εταιρεία συμβούλων ασφαλείας που συμμετέχει σε πολλές προσπάθειες ανάκτησης ομήρων, πέρασε μεγάλο μέρος της καριέρας του ως πράκτορας του F.B.I. με επίκεντρο την καταπολέμηση της τρομοκρατίας.

Θυμάται μια περίοδο μετά την 11η Σεπτεμβρίου και κατά τη διάρκεια του πολέμου στο Ιράκ, όταν οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι ανησυχούσαν για πιθανή υποστήριξη του Κατάρ προς την Αλ Κάιντα στο Ιράκ που προερχόταν από σημαίνοντα πρόσωπα της χώρας. Οι έρευνες των ΗΠΑ δεν είχαν κάποιο αποτέλεσμα και τελικά στο Κατάρ δεν επιβλήθηκαν ποτέ κυρώσεις.

Η αλλαγή που έχει αυξήσει τη σημαντικότητα του Κατάρ

Τα τελευταία χρόνια, οι απαγωγές Αμερικανών έχουν αλλάξει τακτική κι έχουν μετατραπεί από μια επιχείρηση που πραγματοποιείται σε μεγάλο βαθμό από ομάδες ανταρτών σε μια επιχείρηση που χρησιμοποιείται τακτικά από κράτη (όπως το Ιράν) και οργανώσεις που ελέγχουν εδάφη (όπως η Χαμάς). Έτσι οι Αμερικανοί αξιωματούχοι που επιδιώκουν να ανακτήσουν τους πολίτες που κρατούνται όμηροι έχουν επωφεληθεί από τις μακροχρόνιες σχέσεις του Κατάρ.

«Δεν ξέρω πότε έγινε αυτή η μετατόπιση, αλλά αποτελεί στροφή 180 μοιρών», είπε ο Ο’Λίρι. Κατά τη διάρκεια των δυόμισι ετών που ο Ο’Λίρι ήταν επικεφαλής ανάκτησης ομήρων για την κυβέρνηση, συνεργάστηκε στενά με αξιωματούχους του Κατάρ για τη διαπραγμάτευση της επιστροφής Αμερικανών από το Ιράν και το Αφγανιστάν (από το 2013, οι Ταλιμπάν είχαν την άδεια να διατηρούν γραφείο στη Ντόχα και το Μάλι).

Ο Ο’Λιρι αποδίδει στους διπλωμάτες του Κατάρ την επίτευξη της απελευθέρωσης, το 2022, του Αμερικανού εργολάβου, Μαρκ Φρέρικς, ο οποίος κρατείτο από το δίκτυο Χακάνι, μια ομάδα μαχητών στο Αφγανιστάν που συνδέεται με τις πακιστανικές μυστικές υπηρεσίες, για περισσότερα από δύο χρόνια και ο οποίος απελευθερώθηκε με αντάλλαγμα έναν καταδικασμένο έμπορο ναρκωτικών, τον Χατζί Μπασίρ Νουρζάι.

Το Κατάρ κατέστη τόσο σημαντικό για τη διαχείριση τέτοιων κρίσεων, σύμφωνα με τον Ο’Λίρι, ώστε συμπεριλήφθηκε σε μια προσομοίωση κρίσης ομηρίας υπό την ηγεσία των ΗΠΑ νωρίτερα φέτος, μαζί με εκπροσώπους των βασικών ευρωπαίων συμμάχων της Αμερικής και της ομάδας πληροφοριών Five Eyes.

«Είμαστε σε στενή επαφή και με τους Ισραηλινούς για να φτάσουμε σε αποκλιμάκωση»

Σύμφωνα με τον Λευκό Οίκο, υπάρχουν περίπου 10 Αμερικανοί μεταξύ των ομήρων- ελπίζει σαφώς ότι το Κατάρ θα είναι σε θέση να βοηθήσει στην επίτευξη μιας συμφωνίας που θα τους φέρει πίσω στην πατρίδα.

Όμως, τις τελευταίες ημέρες, η στρατιωτική δράση του Ισραήλ στη Γάζα έχει γίνει σημείο εμπλοκής στις διαπραγματεύσεις: Το Ισραήλ ισχυρίζεται ότι με τη σφοδρότητα των επιθέσεών του ασκεί πίεση στη Χαμάς να απελευθερώσει τους ομήρους, ενώ το Κατάρ λέει ότι χρειάζεται μια παύση των μαχών για να γίνει μια συμφωνία.

«Είναι πραγματικά εκνευριστικό και απογοητευτικό να βλέπουμε τους εαυτούς μας να υποχωρούν από την πρόοδο που έχουμε επιτύχει», είπε ένας ανώτερος αξιωματούχος του Κατάρ στις αρχές Νοεμβρίου στο New Yorker.

Η υφυπουργός εξωτερικών του Κατάρ, υπεύθυνη για τη διεθνή συνεργασία, Lolwah Bint Rashid Al Khater, επισκέφθηκε τη Γάζα

«Γι’ αυτό λοιπόν είμαστε σε στενή επαφή και με τους Ισραηλινούς για να φτάσουμε σε αποκλιμάκωση, σε παύσεις που θα μας βοηθήσουν και θα μας δώσουν κάποιο χώρο για την απελευθέρωση των ομήρων», είχε προσθέσει.

Αποτελεσματικός συνομιλητής που μπορεί να το αποδείξει και πάλι στη Γάζα

Η ομηρία είναι ένα σκληρό έγκλημα, που αποτελεί επίσης παραβίαση του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου.

Όμως οι κρίσεις ομηρίας δεν επιλύονται με συνθήματα ή μακροσκελείς τοποθετήσεις και σπάνια με επιχειρήσεις διάσωσης ή στρατιωτικές επιχειρήσεις. Στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων, επιλύονται μέσω διαπραγματεύσεων – και, προκειμένου να διαπραγματευτούν, τα αντιμαχόμενα μέρη χρειάζονται έναν αποτελεσματικό συνομιλητή

«Επιπρόσθετα από τις επαφές και τη φήμη για την εξασφάλιση αυτών των συμφωνιών, χρειάζεστε και τη διαδικασία, δηλαδή το σύνολο των δεξιοτήτων και τον καταμερισμό των εργασιών», είπε ο Ντάνι Γκίλμπερτ, επίκουρος καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο Northwestern και κορυφαίος εμπειρογνώμονας της πολιτικής των ομήρων.

Το να είσαι ένας επιτυχημένος διαπραγματευτής ομήρων είναι «μια θέση με μεγάλη επιρροή. Το να τον χρειάζονται και να τον εκτιμούν πιο ισχυρές χώρες του δίνει τη θέση ενός πραγματικού παίκτη ισχύος σε ένα γεωπολιτικό ζήτημα που λαμβάνει μεγάλη προσοχή».

Το Κατάρ μπορεί να έχει αποκομίσει οφέλη από την εκτέλεση τέτοιου έργου τα τελευταία χρόνια, αλλά έχει επίσης αποδείξει ότι μπορεί να είναι ένας αξιόπιστος και υπεύθυνος συνομιλητής. Μπορεί κανείς μόνο να ελπίζει ότι, στη Γάζα, θα μπορέσει να το αποδείξει και πάλι.

Τελευταία Νέα