Μπορεί ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν να εμφανίζεται λάβρος κατά του Ισραήλ, κατηγορώντας το για «γενοκτονία» στη Γάζα, σε ό,τι αφορά όμως τον επιθετικό πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία κρατάει εντελώς διαφορετική στάση. Σύμφωνα με τους «Financial Times», οι εξαγωγές από την Τουρκία στη Ρωσία αγαθών ζωτικής σημασίας για την πολεμική μηχανή της Μόσχας έχουν εκτοξευθεί φέτος, εντείνοντας την ανησυχία των ΗΠΑ και των συμμάχων τους ότι η χώρα λειτουργεί ως κρυφός χορηγός της.
Το ταχέως αναπτυσσόμενο εμπόριο και η αντίστοιχη αύξηση των εισαγωγών στην Τουρκία 45 μη στρατιωτικών υλικών που χρησιμοποιούνται από τον ρωσικό στρατό υπονομεύουν τις αμερικανικές και ευρωπαϊκές προσπάθειες περιορισμού της ικανότητας της Μόσχας να εξοπλίζει τις ένοπλες δυνάμεις της, τροφοδοτώντας εντάσεις ανάμεσα στην Αγκυρα και τους ΝΑΤΟϊκούς της εταίρους.
Ολα αυτά, σε μία ιδιαίτερα ευαίσθητη στιγμή για τις σχέσεις της Τουρκίας με τη Δύση, ενόσω η Αγκυρα επιδιώκει να αγοράσει αμερικανικά F-16 αξίας δισεκατομμυρίων δολαρίων, και οι ΗΠΑ, από κοινού με την Ευρώπη, πιέζουν την Τουρκία να εγκρίνει την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ.
Ενδεικτική της προτεραιότητας που αποτελεί για την Ουάσιγκτον ο περιορισμός αυτού του εμπορίου, είναι η νέα επίσκεψη του αμερικανού υφυπουργού Οικονομικών Μπράιαν Νέλσον, στην Κωνσταντινούπολη και την Αγκυρα αυτή την εβδομάδα, για συζητήσεις με θέμα «τις προσπάθειες πρόληψης, διακοπής και διερεύνησης των εμπορικών και οικονομικών δραστηριοτήτων που ωφελούν τη Ρωσία στον πόλεμό της εναντίον της Ουκρανίας».
Εξαρτήματα διπλής χρήσης
Είναι το δεύτερο ταξίδι του Νέλσον στην Τουρκία φέτος, εν μέσω ενδείξεων ότι ορισμένα εξαρτήματα διπλής χρήσης – που έχουν αναγνωριστεί από τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους ως ιδιαίτερα πολύτιμα για τον πόλεμο – μεταφέρονται απευθείας στη Ρωσία, ακόμη και όταν επισήμως προορίζονται για άλλη χώρα.
Οι προσπάθειες ανάσχεσης αυτού του λαθραίου εμπορίου προς τη Ρωσία είναι περίπλοκες, καθώς τα συγκεκριμένα είδη έχουν τόσο εμπορικές όσο και στρατιωτικές εφαρμογές.
Τους πρώτους εννέα μήνες του 2023, η Τουρκία κατέγραψε εξαγωγές ύψους 158 εκατ. δολαρίων προς τη Ρωσία και πέντε πρώην σοβιετικές χώρες που βαρύνονται με υποψίες ότι ενεργούν ως μεσάζοντες για τη Μόσχα για 45 αγαθά που οι ΗΠΑ χαρακτηρίζουν ως «υψηλής προτεραιότητας». Το ποσό είναι τριπλάσιο από εκείνο που καταγράφηκε την ίδια περίοδο το 2022, όταν ξεκίνησε ο πόλεμος στην Ουκρανία. Σύμφωνα με ανάλυση των «Financial Times», ο μέσος όρος για την περίοδο 2015-21 ήταν 28 εκατ. δολάρια.
Οι κατηγορίες αγαθών
Οι 45 κατηγορίες αγαθών, οι οποίες περιλαμβάνουν είδη όπως μικροτσίπ, τηλεπικοινωνιακό εξοπλισμό καθώς και τηλεσκοπικά σκόπευτρα, υπόκεινται σε εξαγωγικούς ελέγχους των ΗΠΑ, της ΕΕ, της Ιαπωνίας και της Βρετανίας, ώστε να εμποδίζεται η είσοδός τους στη Ρωσία. Οι έλεγχοι αυτοί μπορούν ωστόσο να παρακαμφθούν από εταιρείες που χρησιμοποιούν δομές μεσαζόντων προκειμένου να συγκαλύψουν τους τελικούς προορισμούς τους.
Οι εισαγωγές στην Τουρκία αγαθών «υψηλής προτεραιότητας» από τις χώρες της G7 έχουν αυξηθεί κατά περισσότερο από 60% από τις αρχές της χρονιάς σε σύγκριση με τις αντίστοιχες περιόδους μεταξύ 2015 και 2021, πλησιάζοντας τα 500 εκατομμύρια δολάρια.
Τα ρυθμιστικά κενά
Σύμφωνα με την Εμιλι Κίλκριζ, διευθύντρια του Προγράμματος Ενέργειας, Οικονομίας και Ασφάλειας του think-tank Center for a New American Security, το εμπόριο αυτό ανθεί εκμεταλλευόμενο τα ρυθμιστικά κενά ανάμεσα στους αμερικανικούς ελέγχους των εξαγωγών και την ευρωπαϊκή εφαρμογή τους.
Τα επίσημα στοιχεία από την Τουρκία δείχνουν μεγάλη αύξηση στις εξαγωγές αγαθών υψηλής προτεραιότητας προς το Αζερμπαϊτζάν, τη Γεωργία, το Καζακστάν, το Κιργιστάν και το Ουζμπεκιστάν, όμως οι στατιστικές υπηρεσίες αυτών των πρώην σοβιετικών κρατών δεν έχουν καταγράψει αντίστοιχη αύξηση στις εισαγωγές.
Αυτές οι μεγάλες αποκλίσεις, επισημαίνουν αναλυτές, υποδηλώνουν ότι είδη που η Τουρκία καταγράφει ως προοριζόμενα για μεσάζοντες μεταφέρονται απευθείας στη Ρωσία. Το Καζακστάν κατέγραψε τους πρώτους εννέα μήνες του 2023 εισαγωγές αγαθών υψηλής προτεραιότητας από την Τουρκία ύψους 6,1 εκατ. δολαρίων, όμως τα τουρκικά στοιχεία δείχνουν ότι οι εξαγωγές των εν λόγω αγαθών προς το Καζακστάν ανήλθαν την ίδια περίοδο σε 66 εκατ. δολάρια.
Πύραυλοι, drones, ελικόπτερα
Σύμφωνα με εκτιμήσεις των ΗΠΑ και της ΕΕ, η Ρωσία χρησιμοποιεί αυτά τα αγαθά υψηλής προτεραιότητας στους πυραύλους κρουζ, τα drones και τα ελικόπτερά της.
Η Τουρκία έχει διατηρήσει ισχυρούς διπλωματικούς και εμπορικούς δεσμούς με τη Ρωσία, παράλληλα όμως έχει δεσμευτεί να μην τη βοηθά να παρακάμπτει τους δυτικούς εξαγωγικούς ελέγχους. Σύμφωνα με το υπουργείο Εξωτερικών της χώρας, παρότι οι μεγάλες χρηματοπιστωτικές και βιομηχανικές επιχειρήσεις της Τουρκίας «συμμορφώνονται αυστηρά… αναπόφευκτα, υπάρχουν προσπάθειες αποφυγής από σκιώδεις και ασήμαντες οντότητες που δεν είναι ενημερωμένες ή αδιαφορούν για τις κυρώσεις».
Ουάσιγκτον και Βρυξέλλες έχουν καλέσει επανειλημμένως την Τουρκία να λάβει μέτρα για τον περιορισμό του εμπορίου αυτού. Αν δεν το κάνει, επεσήμανε η Κιλκρίζ, τότε «θα πρέπει να αναλάβουν δράση».
