«Εξακολουθώ να βρίσκομαι πάντα κάπου εκεί γύρω» ήταν ένα από τα ελάχιστα πράγματα που ο Ακι Καουρισμάκι είπε στη συνέντευξη Τύπου της τελευταίας ταινίας του «Πεσμένα φύλλα» στο περασμένο φεστιβάλ των Καννών, πριν ακόμα η ταινία κερδίσει το βραβείο της επιτροπής. Η δήλωση του 66χρονου φινλανδού σκηνοθέτη επιτυχιών όπως ο «Ανθρωπος χωρίς παρελθόν», το «Λιμάνι της Χάβρης», τα «Φώτα στο σούρουπο» και η «Αλλη όψη της ελπίδας» προέκυψε από ερώτηση σχετική με μια παλιότερη δήλωσή του, ότι εγκαταλείπει το σινεμά. Ομως ο Καουρισμάκι «βρίσκεται ακόμα εδώ» και μας δίνει την ευκαιρία να απολαμβάνουμε τις όμορφες ιστορίες του, όπως αυτή των «Πεσμένων φύλλων» στην οποία δύο μοναχικοί άνθρωποι, ο Χολάπα και η Ανσα, όχι πια και τόσο νέοι, βρίσκουν ο ένας τον άλλον και τελικά προχωρούν μαζί.

«Πηγαίνοντας να δουλέψεις σε σετ ταινίας του Ακι Καουρισμάκι θα πρέπει να είσαι αγνός, ελεύθερος από σκέψεις, να επιτρέψεις στην κάμερα να σε αγαπήσει» είπε στα «ΝΕΑ» η Αλμα Πόιστι που στην ταινία υποδύεται την Ανσα. «Γιατί το ίδιο το θέμα θα σε τραβήξει μέσα του. Δεν χρειάζεται να κάνεις τίποτα παραπάνω από το να είσαι ο εαυτός σου και να πεις τους διαλόγους σου. Αν το κάνεις σωστά όλα θα βρουν τη θέση τους στην ταινία».

Καθόμασταν σε ένα από τα μπαλκόνια του Palais Du Festival και δίπλα στην Πόιστι βρισκόταν ο Γιούσι Βατάνεν, που στα «Πεσμένα φύλλα» υποδύεται τον Χολάπα. «Εμείς είδαμε την ιστορία σαν το πιο ντροπαλό love story που θα μπορούσε να υπάρξει» συμπληρώνει (επίσης ντροπαλά). «Ενα χάδι στο χέρι, ένα τρυφερό φιλί στο μάγουλο. Αυτή είναι η μόνη διάδραση της ταινίας. Δύο άνθρωποι που δεν είναι πια έφηβοι, που έχουν γνωρίσει τη ζωή και ταλαιπωρηθεί από αυτήν και που τώρα αποφασίζουν να εκμεταλλευτούν την ευκαιρία και να ερωτευθούν. Δύο άνθρωποι που θέλουν να ξεφύγουν από τη μοναξιά τους».

Μελαγχολία και ελπίδα

Οπως σε όλες τις ταινίες του Ακι Καουρισμάκι, έτσι και εδώ η μελαγχολία «ποτίζει» τα «Πεσμένα φύλλα». Ομως η Αλμα Πόιστι στέκεται για λίγο στην ανάγκη του σκηνοθέτη να τονίσει ότι παρά τη μοναχικότητα των δύο ηρώων, είναι και οι δυο τους περιστοιχισμένοι από φίλους, από ανθρώπους που θα τους συμπαρασταθούν στα δύσκολα. Οπως συμβαίνει με τις συναδέλφισσες της Ανσα ή τον μεγαλύτερο σε ηλικία φίλο του Χολάπα που στέκεται δίπλα του. «Βλέπετε, ο Ακι πιστεύει στην ελπίδα» είπε. «Τόσο απλά».

Ο Καουρισμάκι πιστεύει στην ελπίδα όπως πιστεύει και στην αξιοπρέπεια. Η Ανσα και ο Χολάπα έχουν χάσει τη δουλειά τους – εκείνη στο σουπερμάρκετ (επειδή πήρε φαγητά με ημερομηνία λήξης που θα έπρεπε να καταστραφούν), εκείνος στο μηχανουργείο (επειδή είναι αλκοολικός). «Ακόμα και όταν χάνουν τη δουλειά τους, δεν χάνουν την περηφάνια τους» είπε η Πόιστι. «Διότι δεν θα βάλουν το κεφάλι κάτω, θα βρουν κάτι άλλο, είναι καλοί σε αυτό που κάνουν και το ξέρουν. Αυτή η αυτοπεποίθηση που ο Ακι καταδεικνύει με τόσο απαλές γραμμές στους ήρωές του είναι τόσο ενθαρρυντική και συγχρόνως συγκινητική».

«Ρέει στο αίμα μας»

«Κατά κάποιον τρόπο, όλα με εμάς και τον Καουρισμάκι άρχισαν από την παιδική μας ηλικία αφού μεγαλώσαμε βλέποντας τις ταινίες του» είπε ο Γιούσι Βατάνεν για τον σκηνοθέτη. «Ο Καουρισμάκι ρέει στο αίμα των Φινλανδών, υπάρχει κάτι πολύ το φινλανδικό στις ταινίες του και υποθέτω αυτό κάνει πολύ πιο εύκολη για μας τη δουλειά να προσαρμοστούμε στον κόσμο του». Οι δύο ηθοποιοί επεσήμαναν επίσης και το πόσο έχει αλλάξει η ματιά όπως και η αισθητική του Καουρισμάκι πάνω στην ίδια τη Φινλανδία και συγκεκριμένα το Ελσίνκι που όπως πολλές πόλεις του κόσμου έχει πλέον αποκτήσει «διεθνή χαρακτήρα».

Ρώτησα αν θεωρούν ότι αυτή η σκηνοθετική αλλαγή είναι καλή. «Δεν ξέρω» απάντησε ο Βατάνεν, «αλλά νομίζω πως ναι. Γιατί η αισθητική του Καουρισμάκι παραμένει η ίδια. Το Ελσίνκι όπως ο ίδιος έχει πει, είναι σαν χαρακτήρας των ταινιών του. Και πράγματι, αν ενώσεις όλες τις ταινίες του μαζί, θα έχεις ένα ντοκιμαντέρ 40 χρόνων για το Ελσίνκι και για το πώς έχει αλλάξει μέσα στην πάροδο του χρόνου. Πολλά σημεία όπου έχει κινηματογραφήσει κατά τη διάρκεια όλων αυτών των χρόνων δεν υπάρχουν πια ή έχουν αλλάξει πλήρως».

Ποτέ πρόβες

Οσο απλά ήταν τα πράγματα στη δημιουργία της ταινίας, τόσο απλά ήταν και στη συμφωνία των δύο ηθοποιών να παίξουν σε αυτήν. «Δεχθήκαμε μια τηλεφωνική κλήση από τον παραγωγό της ταινίας» είπε ο Βατάνεν, «και ρωτηθήκαμε αν θα θέλαμε να κάνουμε παρέα με τον Ακι Καουριμάκι κατά τη διάρκεια ενός μεσημεριανού γεύματος επειδή “θέλει να σας μιλήσει για την καινούργια του ταινία”.

Είχε ήδη κάνει το κάστινγκ και έμενε απλώς να συμφωνήσουμε» συμπλήρωσε γελώντας η Πόιστι, «άρα η απάντησή μας ήταν πολύ εύκολη». Ο Καουρισμάκι σπανίως «καθοδηγεί» τους ηθοποιούς, και αν ποτέ αυτό συμβεί οφείλεται κυρίως σε σκηνές που απαιτούν ιδιαίτερο ρυθμό. «Εχει ήδη μοντάρει την ταινία στο μυαλό του πριν καν τη γυρίσει» θα πει η Πόιστι. «Και δεν κάνει ποτέ μα ποτέ πρόβες. Καθόλου. Ο,τι κάναμε το κάναμε μόνοι μας για να μπούμε στον ρυθμό της ταινίας».

Ολα είναι γραμμένα

Επίσης, τα σενάρια του Ακι Καουρισμάκι είναι τόσο ξεκάθαρα, με τα πάντα γραμμένα, που δεν χρειάζεται καν να αυτοσχεδιάσει κανείς. «Οι φράσεις είναι λίγες αλλά υπάρχουν τόσες εξηγήσεις δίπλα τους που δεν χρειάζεται παρά να ακολουθήσεις το κείμενο έχοντας στο μυαλό σου αυτά που διάβασες» είπε η Πόιστι φέρνοντας το παράδειγμα μιας σκηνής σε ένα μπαρ στην οποία η ηρωίδα της κάθεται δίπλα σε μια γυναίκα που στέκεται όρθια. «Μαζί με τον διάλογό τους ο Ακι έγραφε “η γυναίκα στέκεται εκεί επί 30 χρόνια και πολύ πιθανόν θα παραμείνει εκεί μέχρι να πάει στον τάφο της”. Και μετά βλέπεις την ταινία και λες μέσα σου “ναι, αυτό ακριβώς θα γίνει με αυτή τη γυναίκα”. Είναι υπέροχο, γιατί όλο το σενάριο πάει έτσι».

Για τον πόλεμο

«Οι ταινίες του είναι πολιτικές κυρίως σε θέματα εργατικής τάξης και συνθηκών στις οποίες η εργατική τάξη είναι αναγκασμένη να εργάζεται» είπε η Πόιστι. Ζήτησα να μου πει αν σχολίασαν το πώς θα διαχειρίζονταν τις σκηνές όπου αναφέρεται ο πόλεμος Ουκρανίας – Ρωσίας στα «Πεσμένα Φύλλα». «Ομως δεν μιλήσαμε ιδιαίτερα για το θέμα του πολέμου της Ουκρανίας. Βέβαια, ήξερε τα πάντα για τον πόλεμο, γιατί είναι ένας άνθρωπος που διαρκώς ενημερώνεται για όλα. Θέλει όμως τον θεατή να βγάζει τα δικά του συμπεράσματα, χωρίς καθοδήγηση».

Ο αλκοολισμός

To γεγονός ότι ο Χολάπα είναι αλκοολικός επίσης δεν συζητήθηκε ιδιαίτερα ανάμεσα στον Καουρισμάκι και τον Γιούσι Βατάνεν. Είναι πάνω-κάτω γνωστό ότι ο φινλανδός σκηνοθέτης είχε ο ίδιος προβλήματα με τον αλκοολισμό «αλλά δεν ήταν αυτό που τον ενδιέφερε» είπε ο ηθοποιός. «Και πάλι όλα ήταν γραμμένα στο σενάριο με ακρίβεια. Κάποια στιγμή διαβάζω “ο Χολάπα κοιτάζει τον καθρέφτη με την ελπίδα να δει ένα θαύμα”. Με έναν τρόπο αυτό λέει τόσα πολλά για τον αλκοολισμό του. Αλλά έτσι γράφει ο Ακι. Υπάρχουν τόσα επίπεδα και τόσες διακυμάνσεις στις λέξεις του. Και ας λέει ο ίδιος ότι θεωρεί τον εαυτό του απαίσιο συγγραφέα και μέτριο σκηνοθέτη. (γελά) Το μεγάλο χάρισμα του Καουρισμάκι είναι να λέει πολλά με λίγες λέξεις τις οποίες δεν μπορείς να πειράξεις. Οπως συμβαίνει στην ποίηση. Είναι αυτή που είναι, δεν πρέπει να αλλάξεις τις λέξεις της. Πρέπει απλώς να τη δεχτείς όπως είναι».