Η Κλεοπάτρα «στεκόταν» ακίνητη στην οδό Μοναστηρίου 131 στη Θεσσαλονίκη, πριν από 19 αιώνες. Κι όποιος περαστικός σταματούσε για να μάθει περισσότερα για την ταυτότητά της, εκείνη του απηύθυνε ένα επιτακτικό αίτημα: να χορέψει. Και ίσως η απαίτησή της να μη φάνταζε τόσο παράλογη, αν η Κλεοπάτρα δεν ήταν νεκρή. Κι αν την προσταγή της δεν τη διατύπωνε διά μέσου της επιγραφής του επιτύμβιου μνημείου της, στη δυτική νεκρόπολη της Θεσσαλονίκης.
«Εγώ η Κλεοπάτρα (Κλευπάτρα) σε εξορκίζω στο όνομα του Καβείρου· όταν το διαβάσεις αυτό να χορέψεις» αναφέρει μεταξύ άλλων η επιγραφή του σχεδόν τετράγωνου επιτύμβιου αναγλύφου, χαραγμένη κάτω από την προτομή της νεκρής που βρέθηκε το 1970, απευθυνόμενη στους περαστικούς.
Ποιο νόημα έχει η προτροπή σε κάποιον που παρατηρεί ένα επιτάφιο μνημείο και έρχεται έτσι σε επαφή με μια νεκρή να χορέψει έναν χορό που να μιμείται με τις κινήσεις του έναν συγκεκριμένο θεό, αφού ο χαρακτήρας αυτών των χορών ήταν μιμητικός; Την απάντηση έδωσε χθες ο ομότιμος καθηγητής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Εμμανουήλ Βουτυράς, κατά την εισήγησή του στο επιστημονικό συμπόσιο «Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης 60 χρόνια».
«Υπάρχουν μαρτυρίες από την αρχαιότητα για την παρουσία θεών στους τάφους» ανέφερε στην ομιλία του και έφερε ως χαρακτηριστικό παράδειγμα τη Νέμεση, την «κατ’ εξοχήν θεά στην οποία απευθύνονταν οι άνθρωποι για να ζητήσουν την επανόρθωση σοβαρών αδικιών που προκαλούσαν την οργή και την αγανάκτησή τους, όπως ο πρόωρος θάνατος ενός νέου ανθρώπου».
Στην προκειμένη περίπτωση όμως δεν φαίνεται να ζητείται χορός σχετικός με τον εξευμενισμό της ψυχής του νεκρού, αφού η Κλεοπάτρα ζητά από τον περαστικό να χορέψει «τον Κάβειρον», δηλαδή τον χορό του Καβείρου.
Ο Κάβειρος (γνωστός και ως Κορύβας σε άλλα μέρη) ήταν στα αυτοκρατορικά χρόνια – ενδεχομένως ήδη από παλαιότερα – ένας από τους σημαντικότερους θεούς της Θεσσαλονίκης.
Σε αντίθεση με τους Καβείρους άλλων περιοχών, που ήταν συνήθως δύο, ο Κάβειρος της Θεσσαλονίκης – σύμφωνα πάντα με τον Εμμανουήλ Βουτυρά – ήταν ένας μόνο και η λατρεία του είχε μυστηριακό περιεχόμενο, καθώς συνδεόταν με τον φόνο του από τους δύο αδελφούς τους, τον αποκεφαλισμό της σορού του και τη μεταφορά της στεφανωμένης κεφαλής του σε χάλκινη ασπίδα στους πρόποδες του Ολύμπου, όπου και ετάφη. Από τον 390 ορφικό ύμνο φαίνεται ότι η αδελφοκτονία του Κορύβαντος-Καβείρου αποτελούσε το βασικό στοιχείο μιας εξαγνιστικής τελετής σκοπός της οποίας ήταν να απαλλάξει τους συμμετέχοντες από τον φόβο του θανάτου και των νεκρών που επέστρεφαν ως φαντάσματα.
«Είναι επομένως θεμιτή η υπόθεση ότι ο “χορός του Καβείρου” που η Κλευπάτρα ζητεί επιτακτικά από τον περαστικό να χορέψει μπροστά στον τάφο της ήταν πράξη εξαγνισμού και ψυχικής ανακούφισης» καταλήγει ο κ. Βουτυράς.
