Η ώρα της κρίσης έφτασε. Η 28η διάσκεψη του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή (COP28) ξεκινάει σήμερα στο Ντουμπάι με τη συμμετοχή συνολικά 70.000 αντιπροσώπων, όχι μόνο κυβερνήσεων αλλά και επιχειρήσεων, από σχεδόν 200 χώρες. Η πίεση δεν θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερη. Το 2023 αναμένεται να λάβει τον τίτλο της θερμότερης χρονιάς στην καταγεγραμμένη ιστορία.
Και πολυάριθμες έρευνες έχουν δείξει πως, ακόμα και αν τηρηθούν όλες οι δεσμεύσεις που ανέλαβαν τα κράτη στις προηγούμενες COP, η αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας θα πλησιάσει τους 3°C στα τέλη του αιώνα – με ό,τι αυτοκαταστροφικό σημαίνει αυτό. Παρ’ όλα αυτά, ο πήχης των προσδοκιών από τη διάσκεψη του Ντουμπάι είναι τοποθετημένος χαμηλά.
Γιατί τα ορυκτά καύσιμα, και δη η ανάγκη σταδιακής κατάργησής τους, με βάση ένα σφιχτό όσο και αυστηρό χρονοδιάγραμμα, εξακολουθούν να παίζουν τον ρόλο του «ελέφαντα στο δωμάτιο». Αναμένοντας, μέχρι τις 12 Δεκεμβρίου, την έκβαση των διαπραγματεύσεων, ιδού ένα χρήσιμο «αλφαβητάρι του κλίματος», με την αρωγή των «Financial Times».
Αέρας/Ατμόσφαιρα
Παρότι το οξυγόνο είναι ζωτικής σημασίας για τη ζωή στη Γη, δεν είναι το βασικό συστατικό της ατμόσφαιρας. Αυτή αποτελείται από περίπου 78% άζωτο και 21% οξυγόνο. Εχει επίσης μικρές ποσότητες άλλων αερίων, όπως διοξείδιο του άνθρακα, νέον και υδρογόνο, καθώς και σωματίδια, όπως αιθάλη και μικρόβια. Οι βλαβερές συνέπειες του διοξειδίου του άνθρακα, του μεθανίου και των άλλων αερίων του θερμοκηπίου είναι προφανείς από την ίδια την περιγραφή τους: αν και μικρά σε αναλογία, απορροφούν και παγιδεύουν δυναμικά τη θερμότητα.
Αέρια του θερμοκηπίου
Τα κυριότερα αέρια που προκαλούν την υπερθέρμανση της ατμόσφαιρας είναι το διοξείδιο του άνθρακα, το μεθάνιο, το όζον, το οξείδιο του αζώτου και οι υδροφθοράνθρακες (HFCS). Οι συνολικές ετήσιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου εκτιμήθηκαν σε 59 δισ. τόνους ισοδύναμου διοξειδίου του άνθρακα το 2019, με περιθώριο σφάλματος περίπου 10%.
Απανθρακοποίηση
Η εξάλειψη ή μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, γενικά μέσω της αντικατάστασης της ενέργειας που προέρχεται από άνθρακα, πετρέλαιο και φυσικό αέριο.
Βιοκαύσιμο
Καύσιμο που προέρχεται από ανανεώσιμες, βιολογικές πηγές, συμπεριλαμβανομένων καλλιεργειών όπως ο αραβόσιτος και το ζαχαροκάλαμο, και ορισμένες μορφές αποβλήτων.
Δέσμευση και αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα
Αναφέρεται στη δέσμευση του διοξειδίου του άνθρακα – συνήθως όταν αυτό βρίσκεται κοντά στην πηγή των εκπομπών, όπως στην καπνοδόχο ενός σταθμού παραγωγής ενέργειας – και κατόπιν στη μόνιμη αποθήκευσή του, για παράδειγμα με την έγχυσή του στο υπέδαφος.
Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC)
Επιστημονικό σώμα που ιδρύθηκε από το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα του ΟΗΕ και τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό το 1988 προκειμένου να παράσχει στον κόσμο μια ξεκάθαρη επιστημονική άποψη, με βάση τις πιο πρόσφατες γνώσεις, για την κλιματική αλλαγή και τις πιθανές επιπτώσεις της. Χιλιάδες επιστήμονες συμβάλλουν στο έργο της σε εθελοντική βάση.
Διοξείδιο του άνθρακα (CO2)
Η παρουσία του στον αέρα μετριέται σε μέρη ανά εκατομμύριο (ppm) – το 2022, λοιπόν, ο αέρας περιείχε περίπου 417 μέρη CO2 για κάθε 1 εκατ. μέρη αέρα. Αυτό συγκρίνεται με τα προβιομηχανικά επίπεδα, που εκτιμάται ότι ήταν 280 ppm. Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι ο πλανήτης παραμένει υγιής για την ανθρωπότητα μέχρι τα 350 ppm. Μόνο το 2022, οι συνολικές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα που σχετίζονται με την ενέργεια ήταν 36,8 δισ. τόνοι.
Εθνικά Καθορισμένες Συνεισφορές
Τα σχέδια κάθε κράτους για το κλίμα, συμπεριλαμβανομένων των στόχων, των πολιτικών και των μέτρων που κάθε κυβέρνηση σκοπεύει να εφαρμόσει ως απάντηση στην κλιματική αλλαγή και ως συμβολή στην παγκόσμια δράση.
Ενταση άνθρακα
Μέτρηση των εκπομπών CO2 σε σχέση με μια μονάδα εσόδων (για μια εταιρεία, την ExxonMobil, για παράδειγμα) ή σε σχέση με το ΑΕΠ (για μια χώρα). Για παράδειγμα, εάν μια εταιρεία αυξάνει τα έσοδά της ταχύτερα από τις εκπομπές της, τότε ο λόγος έντασης άνθρακα θα μειωθεί με την πάροδο του χρόνου – ακόμα και αν οι απόλυτες εκπομπές της εξακολουθήσουν να αυξάνονται.
Ορισμένες αναπτυσσόμενες χώρες έχουν υιοθετήσει στόχους έντασης άνθρακα αντί για στόχους απόλυτων εκπομπών, προκειμένου να ικανοποιήσουν τις ταχέως αναπτυσσόμενες οικονομίες τους. Για παράδειγμα, στόχος της Κίνας είναι να μειώσει την ένταση άνθρακα κατά περισσότερο από 65% έως το 2030, σε σχέση με τα επίπεδα του 2005. Αλλά αυτή η μείωση συγκαλύπτει το γεγονός ότι οι απόλυτες εκπομπές θα αυξάνονται ακόμη και ενώ επιτυγχάνεται αυτός ο στόχος.
Ισοδύναμο διοξειδίου του άνθρακα
Κάθε αέριο του θερμοκηπίου έχει διαφορετικό δυναμικό υπερθέρμανσης του πλανήτη. Για να μπορέσουμε να συγκρίνουμε τις ποσότητες άλλων αερίων με την ισοδύναμη ποσότητα CO2 βάσει του δυναμικού αυτού, απαιτείται το ισοδύναμο CO2.
Κλιματική αλλαγή
Οι μεταβολές που προκαλεί στο κλίμα η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη. Ο αντίκτυπος της κλιματικής αλλαγής δεν είναι ομοιόμορφος: ένα μέρος μπορεί να γίνει πιο υγρό και ένα άλλο πιο ξηρό. Ορισμένα μέρη θερμαίνονται πολύ πιο γρήγορα λόγω της κλιματικής αλλαγής (ιδίως στις πολικές περιοχές), ενώ άλλα έχουν βιώσει μόνο μικρές μεταβολές της θερμοκρασίας.
Μεθάνιο
Ισχυρό αέριο του θερμοκηπίου που προέρχεται τόσο από φυσικές όσο και από ανθρωπογενείς πηγές, ανάμεσά τους οι διαρροές αερίου, οι ορυζώνες, οι χώροι υγειονομικής ταφής απορριμμάτων και η εξόρυξη άνθρακα. Στις φυσικές πηγές περιλαμβάνονται οι βάλτοι, οι αγελάδες, οι υγρότοποι και η τήξη των πάγων. Το φυσικό αέριο αποτελείται κυρίως από μεθάνιο.
Μηδενικές καθαρές εκπομπές
Μείωση των εκπομπών όσο το δυνατόν πιο κοντά στο μηδέν και αντιστάθμιση των τυχόν εκπομπών που απομένουν με προγράμματα που τις απομακρύνουν από την ατμόσφαιρα, όπως η φύτευση δέντρων ή η χρηματοδότηση έργων αντιστάθμισης.
Ορυκτά καύσιμα
Σχηματίζονται από τα υπολείμματα φυτών και ζώων στον ρου εκατομμυρίων ετών. Τα κυριότερα είναι ο άνθρακας, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Κατά την καύση τους απελευθερώνουν CO2, μεθάνιο και άλλα αέρια του θερμοκηπίου.
Ουδετερότητα άνθρακα
Αναφέρεται μόνο στην εξισορρόπηση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα με την απομάκρυνσή του. Διαφέρει από τις «μηδενικές καθαρές εκπομπές», που συνήθως περιλαμβάνουν την απομάκρυνση ή αντιστάθμιση όλων των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, συμπεριλαμβανομένου του μεθανίου και των υδροφθορανθράκων.
Παγκόσμια μέση θερμοκρασία
Η μέση θερμοκρασία στην επιφάνεια της Γης, όπως μετράται από τρεις βασικές πηγές: δορυφόρους, μηνιαίες μετρήσεις από ένα δίκτυο χερσαίων σταθμών και μετρήσεις της επιφανειακής θερμοκρασίας της θάλασσας από ένα ναυτιλιακό δίκτυο.
Πράσινα ομόλογα
Πράσινα ομόλογα, πράσινα δάνεια, ομόλογα φύσης, κοινωνικά ομόλογα, ομόλογα βιωσιμότητας – ο ορισμός εξαρτάται από τη χρήση των εσόδων. Δημιουργήθηκαν για τη χρηματοδότηση έργων που έχουν θετικά περιβαλλοντικά ή/και κλιματικά οφέλη.
Σημείο καμπής
Κρίσιμα κλιματικά όρια που, όταν ξεπεραστούν, μπορούν να οδηγήσουν σε μη αναστρέψιμες αλλαγές στα πλανητικά μας συστήματα. Η υπερθέρμανση του πλανήτη θα μπορούσε ενδεχομένως να ωθήσει αρκετά συστήματα να ξεπεράσουν αυτά τα όρια.
Σύμβαση-πλαίσιο του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή
Μία από μια σειρά διεθνών συμφωνιών για τα παγκόσμια περιβαλλοντικά ζητήματα που άνοιξαν για υπογραφή στη Σύνοδο Κορυφής της Γης του 1992 στο Ρίο ντε Τζανέιρο. Στόχος της είναι να αποτρέψει την «επικίνδυνη» ανθρώπινη παρέμβαση στο κλιματικό σύστημα. Τέθηκε σε ισχύ το 1994 και έχει επικυρωθεί από 192 χώρες.
Συμμαχία μικρών νησιωτικών κρατών (AOSISs)
Αποτελείται από νησιωτικά και παράκτια κράτη, κυρίως στον Ειρηνικό και την Καραϊβική, τα οποία είναι πιθανό να πληγούν περισσότερο από την άνοδο της στάθμης των θαλασσών, τα ακραία καιρικά φαινόμενα και άλλες επιπτώσεις της υπερθέρμανσης του πλανήτη.
Συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα
Αποσκοπεί στον περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη σε επίπεδα πολύ κάτω των 2°C σε σχέση με τα προβιομηχανικά και ιδανικά σε 1,5°C. Εγκρίθηκε το 2015 και τέθηκε σε ισχύ το 2016. Εχει επικυρωθεί από 193 χώρες. Κάθε χώρα θέτει εθελοντικούς στόχους για τις δικές της εκπομπές και αυστηροποιεί τους στόχους αυτούς με την πάροδο του χρόνου.
Σύστημα/Σχήμα εμπορίας εκπομπών(ETS)
Λειτουργεί με τον καθορισμό ανώτατου ορίου στη συνολική ποσότητα αερίων του θερμοκηπίου που μπορούν να εκπέμψουν οι ρυπαντές και την αντίστοιχη έκδοση δικαιωμάτων. Το ανώτατο όριο μειώνεται με την πάροδο του χρόνου, ώστε οι συνολικές εκπομπές να μειώνονται. Τα δικαιώματα εκπομπής CO2 μπορούν να αγοραστούν σε δημοπρασία και να αποτελέσουν αντικείμενο εμπορικής συναλλαγής, με τις αγορές αυτές να καθορίζουν την τιμή του.
Ταξινόμηση της ΕΕ
Ενα πανευρωπαϊκό σύστημα ταξινόμησης που παρέχει σε εταιρείες και επενδυτές ένα κοινό πλαίσιο για τον προσδιορισμό του βαθμού στον οποίο οι οικονομικές δραστηριότητες μπορούν να θεωρηθούν περιβαλλοντικά βιώσιμες. Για τον σκοπό αυτόν, η ΕΕ έχει θέσει έξι περιβαλλοντικούς στόχους, με τους περισσότερους να έχουν άμεση ή έμμεση σχέση με την κλιματική αλλαγή. Οι μεγάλες εταιρείες θα πρέπει να αποκαλύπτουν αν οι κεφαλαιακές τους δαπάνες ευθυγραμμίζονται με τους ευρωπαϊκούς περιβαλλοντικούς στόχους.
Υδρογόνο
Υπάρχουν πολλές μορφές, από το φτηνότερο καφέ υδρογόνο, που είναι όμως και το πλέον επιβλαβές περιβαλλοντικά λόγω της χρήσης θερμικού άνθρακα στη διαδικασία παραγωγής, μέχρι το ακριβότερο πράσινο υδρογόνο, που παράγεται με τη μέθοδο της ηλεκτρόλυσης του νερού από ηλεκτρικό ρεύμα προερχόμενο από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
Υπερθέρμανση του πλανήτη
Αναφέρεται στο γεγονός ότι ο πλανήτης είναι σήμερα, κατά μέσο όρο, θερμότερος από ό,τι ήταν τον προηγούμενο αιώνα. Οι μέσες θερμοκρασίες του αέρα εκτιμάται ότι είναι κατά περίπου 1,1°C θερμότερες από ό,τι το 1900. Οι ωκεανοί έχουν επίσης υπερθερμανθεί.
Ωκεάνια οξίνιση
Οι ωκεανοί απορροφούν από την ατμόσφαιρα περίπου το ένα τέταρτο του διοξειδίου του άνθρακα που προκαλείται από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Οταν αυτό διαλύεται στο θαλασσινό νερό, σχηματίζεται ανθρακικό οξύ. Οι εκπομπές CO2 κατά τη βιομηχανική εποχή έχουν ήδη μειώσει το pH του θαλασσινού νερού κατά 0,1. Αυτό μπορεί να επηρεάσει την επιβίωση των θαλάσσιων οργανισμών και να σκοτώσει τους κοραλλιογενείς υφάλους.
