«Πότε πρέπει να εγκαταλείψει κάποιος το τιμόνι;». Πρόκειται για μία ερώτηση που είναι δύσκολο να τεθεί, πόσω μάλλον να απαντηθεί – ιδίως όταν πρόκειται για οδηγούς  με πείρα  δεκαετιών  οι οποίοι δεν θέλουν να αποσυρθούν από τους αυτοκινητόδρομους και να αποχωριστούν την ελευθερία που τους προσφέρει το αυτοκίνητό τους. Παρ’ όλα αυτά, όσο περνούν τα χρόνια συχνά τα αντανακλαστικά αλλά και οι λοιπές απαραίτητες ικανότητες που καθορίζουν την ασφαλή οδήγηση μειώνονται, με αποτέλεσμα να αυξάνεται κατακόρυφα ο κίνδυνος τροχαίων ατυχημάτων.

Είναι σημαντικό βέβαια να διευκρινιστεί ότι οι μη ασφαλείς οδηγοί μπορεί να είναι οποιασδήποτε ηλικίας. Τα δεδομένα εντούτοις δείχνουν πως οι νεότεροι οδηγοί (κυρίως λόγω απειρίας) αλλά και οι ηλικιωμένοι (συνήθως επειδή υπερεκτιμούν τις ικανότητές τους) είναι εκείνοι που εμπλέκονται συχνά σε τροχαία ατυχήματα.

Πιο συγκεκριμένα, οι ηλικιωμένοι και οι νέοι οδηγοί διατρέχουν 1,6 φορές και 1,3 φορές υψηλότερο δείκτη επικινδυνότητας σε σύγκριση με τους οδηγούς ηλικίας 35-54 ετών.

Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, ο Dr. Robert H. Shmerling της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Harvard, επιχειρεί να προσεγγίσει με ευαισθησία αλλά και τεκμηριωμένα στοιχεία το ευαίσθητο αυτό θέμα.

Καθώς οι άνθρωποι μεγαλώνουν, οι ικανότητες οδήγησης μπορεί να μειώνονται τόσο αργά με αποτέλεσμα να μην είναι εμφανείς, σημειώνει ο ίδιος. Αλλωστε ακόμη και όταν συμβαίνουν ατυχήματα ή παρ’ ολίγον ατυχήματα, υπάρχουν τόσο πολλοί πιθανοί παράγοντες – όπως για παράδειγμα η οδηγική συμπεριφορά των άλλων οδηγών – με συνέπεια οι δικαιολογίες να… θολώνουν  συχνά τη γενική εικόνα.

Υπάρχουν όμως κάποιες «κόκκινες σημαίες», οι οποίες δεν πρέπει να παραβλέπονται, καθώς μπορεί να υποδηλώνουν έκπτωση των οδηγικών ικανοτήτων. Μερικές από αυτές, σύμφωνα με τον Dr. Shmerling, είναι οι εξής:

  • ανησυχητικά σχόλια από μέλη της οικογένειας ή φίλους
  • απροθυμία των άλλων να είναι συνεπιβάτες
  • αντιδράσεις από άλλους οδηγούς (γιατί μου κορνάρουν όλοι;) ή πρόστιμα από την Τροχαία (γιατί παίρνω όλες αυτές τις κλήσεις;)
  • οι δρόμοι μοιάζουν άγνωστοι ενώ είναι οικείοι
  • η ταχύτητα του οχήματος είναι πολύ αργή ή πολύ γρήγορη
  • εμφάνιση ανεξήγητων βαθουλωμάτων ή γρατζουνιών στο αυτοκίνητο
  • συχνά ατυχήματα ή παρ’ ολίγον ατυχήματα.

Γιατί οι ικανότητες οδήγησης τείνουν να μειώνονται με την ηλικία;

Ενώ τα άτομα προχωρημένης ηλικίας μπορούν να οδηγούν με ασφάλεια – και πολλά το κάνουν, όπως υπογραμμίζει ο Dr. Shmerling – οι δεξιότητες οδήγησης μπορεί να μειωθούν λόγω:

  • ιατρικών παθήσεων, όπως είναι η αρθρίτιδα, η νευροπάθεια ή η άνοια
  • λήψης φαρμάκων, όπως ηρεμιστικά ή ορισμένα αντικαταθλιπτικά
  • αλλαγών που σχετίζονται με την ηλικία και την αντανακλαστική αντίδραση σε ένα ερέθισμα
  • προβλημάτων όρασης ή ακοής
  • άλλων σωματικών αλλαγών που σχετίζονται με τη γήρανση, όπως λιγότερη ευελιξία ή δύναμη
  • δυσκολίας στην επεξεργασία ταχέως μεταβαλλόμενων πληροφοριών. «Για παράδειγμα, ένας ηλικιωμένος οδηγός μπορεί να έχει περισσότερες πιθανότητες από έναν νεότερο οδηγό να πατήσει κατά λάθος το πεντάλ του γκαζιού αντί του φρένου, όταν χρειάζεται να σταματήσει απότομα», εξηγεί ο ειδικός του Harvard.

Τι μπορεί – και τι δεν μπορεί – να γίνει για να βελτιωθεί η οδήγηση;

Ορισμένες αλλαγές που επηρεάζουν την οδήγηση μπορούν να αναστραφούν ή μπορεί να βρεθεί μια λύση. Για παράδειγμα, εάν η οδήγηση επηρεάζεται λόγω καταρράκτη, η χειρουργική επέμβαση μπορεί να αποκαταστήσει την όραση και να βελτιώσει την οδήγηση. Εάν η νυχτερινή οδήγηση είναι δύσκολη, μπορεί κανείς να συνεχίσει να οδηγεί μόνον κατά τη διάρκεια της ημέρας. «Εάν  πάλι αρχίζουν να εμφανίζονται προβλήματα μνήμης, μπορεί να είναι ακόμα δυνατό να οδηγείτε με ασφάλεια σε πιο περιορισμένες συνθήκες. Ομως τα προβλήματα οδήγησης που οφείλονται σε προχωρημένη άνοια ή σε σοβαρό εγκεφαλικό επεισόδιο που επηρεάζει την κρίση και τις σωματικές δεξιότητες είναι πολύ λιγότερο πιθανό να βελτιωθούν», υπογραμμίζει ο ειδικός.

Γιατί η απόφαση είναι δύσκολη;

Είτε η μεγάλη αυτή απόφαση αφορά εσάς τους ίδιους είτε κάποιο μέλος της οικογένειας δεν είναι εύκολη. Και αυτό διότι αρκετοί ηλικιωμένοι, όπως παρατηρεί ο Dr. Shmerling, μπορεί να εξακολουθούν να θεωρούν τους εαυτούς τους ικανούς οδηγούς και συνεπακόλουθα τις προσπάθειες περιορισμού της οδήγησής τους υπερβολικές ή ακόμη και υποτιμητικές. «Η άρνηση και η αμυντική στάση είναι συνηθισμένες. Ακόμη και όταν όλα τα σημάδια είναι εμφανή, μπορεί να είναι δελεαστικό για έναν κακό οδηγό να αποποιηθεί την ευθύνη (για παράδειγμα, κατηγορώντας άλλους οδηγούς). Η μη οδήγηση αποτελεί απώλεια της ανεξαρτησίας. Σίγουρα όμως υπάρχουν άλλοι τρόποι μετακίνησης και οι μη οδηγοί μπορούν σίγουρα να είναι ανεξάρτητοι», συμπληρώνει.

Και συνεχίζει: «Αν είστε ηλικιωμένος οδηγός, μην περιμένετε ένα παρ’ ολίγον ατύχημα ή ένα ατύχημα για να σκεφτείτε τα επόμενα βήματα. Ο προγραμματισμός εκ των προτέρων μπορεί να σας βοηθήσει να αντιμετωπίσετε καθημερινά ζητήματα, να κάνετε τις απαραίτητες μεταβάσεις ευκολότερες και να αποφύγετε να βλάψετε τον εαυτό σας ή κάποιον άλλο».

 Ποια είναι τα συνετά βήματα;

O ειδικός του Harvard προτρέπει όσους έχουν δεύτερες σκέψεις να κάνουν μία ειλικρινή συζήτηση με έναν έμπιστο φίλο ή μέλος της οικογένειας. «Αφού οδηγήσετε με εκείνους συνεπιβάτες, ρωτήστε τους αν ανησυχούν για την οδήγησή σας. Μην αγνοείτε τα σχόλιά τους, ακόμη και αν μοιράζονται πράγματα που δεν θέλετε να ακούσετε».

Και έπειτα δίνει τις ακόλουθες συμβουλές:

  • Επισκεφθείτε τον γιατρό σας και μιλήστε για την οδήγησή. Είναι πιο δύσκολο να βλέπετε τη νύχτα; Θεωρείτε ότι αντιδράτε πιο αργά; Ρωτήστε τον γιατρό σας για ιατρικές παρεμβάσεις που μπορεί να βοηθήσουν, όπως χειρουργική επέμβαση καταρράκτη, θεραπεία για άπνοια ύπνου ή προσαρμογή των φαρμάκων που μπορεί να επηρεάζουν την οδήγηση.
  • Εξετάστε εναλλακτικές λύσεις. Να προτιμάτε δρόμους που βρίσκονται κοντά στο σπίτι σας ή διαδρομές που διαθέτουν φωτεινούς σηματοδότες. Εξετάστε το ενδεχόμενο να εγκαταλείψετε τη νυχτερινή οδήγηση, αν διαπιστώνετε δυσκολίες.
  • Κάντε προσαρμογές στο αυτοκίνητό σας που μπορούν να σας βοηθήσουν. Παραδείγματα περιλαμβάνουν τη χρήση καλύμματος στο τιμόνι ώστε το κράτημά του να είναι πιο σταθερό ή την αλλαγή της θέσης του καθίσματος για τη βελτίωση της ορατότητας.
  • Διερευνήστε επιλογές που δεν απαιτούν να οδηγείτε τόσο συχνά ή καθόλου, όπως η παράδοση κατ’ οίκον προϊόντων από το σουπερμάρκετ και το παντοπωλείο, αλλά και η χρήση των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς.