Τι διδάσκει η αρχαία Θήβα για τις σύγχρονες κρίσεις

Οι συγκρούσεις που αφορούν τις τραγωδίες του Θηβαϊκού Κύκλου επιβεβαιώνουν τη διαχρονική σημασία τους για τις σύγχρονες κοινωνίες και τις καθιστούν επίκαιρες. Με αυτή την προσέγγιση ο θεατρικός οργανισμός Schauspielhaus στο Αμβούργο ανεβάζει πέντε θεατρικές παραγωγές βασισμένες στο αρχαιοελλληνικό δράμα. Η σκηνοθέτριά τους Κάριν Μπάιερ συνθέτει το «Anthropolis» με πέντε παραστάσεις οι οποίες παρουσιάζονται από την αρχή της σεζόν. Και σε ένα ειδικό ανέβασμα συγκεντρώνει τις πέντε θεατρικές παραστάσεις σε έναν Μαραθώνιο. Οπως ακριβώς συνηθιζόταν κατά τη διοργάνωση των «Μεγάλων Διονυσίων» στο αρχαίο θέατρο του Διονύσου στην Αθήνα.

Στο σημείωμά της η σκηνοθέτρια αναφέρει: «Πολιτικοί μεθυσμένοι από την εξουσία και νέοι που προβάλλουν αντίσταση, φανατικοί της αυταρχικής τάξης αλλά και ασυμμάζευτοι επαναστάτες, δυνάμεις καταστροφής και βίαιες ελίτ – όλα αυτά κατοικούν στην έννοια που ονομάζεται “πόλη” και η οποία αποτελεί το πολιτικό αρχέτυπο του κράτους μας. Οι πιο διάσημοι ιδρυτικοί μύθοι στην ιστορία του ευρωπαϊκού πολιτισμού προέρχονται από την πόλη της Θήβας. Οι τραγικές ιστορίες της Αντιγόνης και του Οιδίποδα δημιούργησαν δύο μορφές που εξακολουθούν να παίζουν κεντρικό ρόλο στη λογοτεχνία, τη φιλοσοφία και την ψυχολογία μέχρι σήμερα. Ωστόσο, οι πρόγονοι και συγγενείς τους, ο Λάιος και η Ιοκάστη, δεν υστερούν σε τίποτα από αυτούς.

»Οι συγκρούσεις που πραγματεύονται οι τραγωδίες του θρυλικού Θηβαϊκού Κύκλου νοηματοδοτούν τις επικείμενες μεγα-κρίσεις, όπως η κλιματική καταστροφή, η εξαφάνιση ειδών, ο υπερπληθυσμός ή η απειλή πυρηνικού πολέμου, καθώς αυτές συγκρούονται με την ανθρώπινη πίστη στην επιστήμη, την τεχνολογία και την πρόοδο. Οπως δηλαδή στο αρχαίο δράμα που η ανθρώπινη φύση αντιπαρατίθεται με τις προγενέστερες ρήσεις των θεών. Σήμερα αναδύεται αργά και αμείλικτα η υποψία ότι ο βασισμένος στη λογική κόσμος μπορεί να αποδειχθεί ψευδαίσθηση. Και ότι οι δυνάμεις που υπερβαίνουν τη λογική επιμένουν να υπάρχουν».

Με τις τραγικές φιγούρες από τη Θήβα επανέρχονται στην πολιτική σκηνή θέσεις που ο πολιτισμός του Διαφωτισμού είχε εξοβελίσει στο περιθώριο ή προσπαθήσει να κρατήσει μακριά από τα τείχη των πόλεων: η τοξικότητα, η θρησκεία και η δύναμη της φύσης, είναι οι Εχθροί που δεν αφήνουν να τους αφαιρεθεί η ισχύς τους. Αλλά και η γυναικεία χειραφέτηση. Σε αναλογία με την έννοια του «Ανθρωπόκαινου», της ανθρώπινης παρέμβασης δηλαδή πάνω στη γη, η σειρά παραστάσεων «Ανθρώπολις» επιχειρεί μια νέα προσαρμογή των τραγωδιών του Θηβαϊκού Κύκλου. Η απόδοση των μύθων στο σύγχρονο παρόν στοχεύει στην αντιμετώπιση των «τεράτων» εντός και εκτός του πολιτισμικού προμαχώνα που ορίζουν την έννοια της «πόλης».

Η πρώτη παράσταση, «Ανθρώπολις Ι, Διόνυσος», αποτελεί διασκευή της τραγωδίας του Ευριπίδη «Βάκχες». Ο «Διόνυσος» εντείνει τις συγκρούσεις μεταξύ των φαντασιώσεων της καταστροφής και της ορθολογικής σκέψης, της εμμονής με την τάξη και της επιθυμίας για χάος στα σημερινά ζητήματα της αστικής κοινωνίας. Πόσες ακόμα καταστάσεις έντασης είμαστε διατεθειμένοι να υπομείνουμε; Είναι το ερώτημα που η Μπάιερ θέτει στο κοινό της παράστασης αυτής. Το «Ανθρώπολις ΙΙ, Λάιος», σε έναν εξαιρετικά ποιητικό μονόλογο που δίνει φωνή στους διάφορους χαρακτήρες και τις παραλλαγές του μύθου για τον πατέρα του Οιδίποδα, εξετάζει το ερώτημα τι θα μπορούσε να παρακινήσει το ζευγάρι Λάιος και Ιοκάστη να αποκτήσουν έναν απόγονο παρά τη θρησκευτική απαγόρευση. Πόση ευθύνη φέρουν οι γονείς για την τύχη του παιδιού τους, του Οιδίποδα, που ήθελαν να εξαφανιστεί στα βουνά αμέσως μετά τη γέννησή του; Πόση ενοχή μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά και πόση ελευθερία έχει το άτομο να απαλλαγεί από αυτήν;

Οιδίποδας και Ιοκάστη

Στο «Ανθρώπολις ΙΙΙ, Οιδίποδας», η τραγωδία του Σοφοκλή παρουσιάζει μια ερμηνεία του συμπλέγματος εξουσίας και αλήθειας που διέπει την κοινωνία. Η τέταρτη παράσταση του «Ανθρώπολις», η «Ιοκάστη», πραγματεύεται τη σύγκρουση των αδελφών Ετεοκλή και Πολυνείκη σχολιάζοντας τα όρια της διπλωματίας. Η «Ιοκάστη» είναι εμπνευσμένη από την επεξεργασία της τραγωδίας του Ευριπίδη «Οι Φοίνισσες» και την παλαιότερη τραγωδία «Επτά επί Θήβας» του Αισχύλου. Το κείμενο «Ιοκάστη» του «Ανθρώπολις» περιστρέφεται ακόμα περισσότερο στο εδώ και τώρα. «Από το ξέσπασμα του πολέμου Ρωσίας – Ουκρανίας τον Φεβρουάριο του 2022», σημειώνει η Κάριν Μπάιερ, «αυτό το υλικό της δολοφονικής αδελφοκτόνου σύγκρουσης και της αποτυχίας της διπλωματίας έχει γίνει τρομακτικά επίκαιρο».