Αναζήτηση
Τρία ταξίδια στο Λονδίνο (το 2021, το 2022 και φέτος), μία συνάντηση στη Ντάουνινγκ Στριτ (με τον Μπόρις Τζόνσον, το 2021), ένα ραντεβού στο κάστρο του Ουίνδσορ (με τον βασιλιά Κάρολο, το 2022) και δύο σνομπαρίσματα (από τον Ρίσι Σούνακ, πέρυσι και φέτος) μετά, ο Κυριάκος Μητσοτάκης ετοιμάζεται να κάνει Χριστούγεννα με τον γρίφο των Γλυπτών του Παρθενώνα ανεπίλυτο.
Πόσο κοντά βρισκόμαστε στην επιστροφή των αριστουργημάτων της κλασικής αρχαιότητας; Οι διαπραγματεύσεις που έφεραν στη δημοσιότητα πέρυσι «ΤΑ ΝΕΑ» έχουν εισέλθει, πλέον, στον τρίτο χρόνο τους. Ο πρόεδρος του Βρετανικού Μουσείου Τζορτζ Οσμπορν δηλώνει πρόθυμος να συνάψει συμφωνία με την Αθήνα. Στον αντίποδα, η κυβέρνηση Σούνακ δεν θέλει ούτε να ακούει για τα «Ελγίνεια», όπως επιμένει να τα αποκαλεί.
Οι Συντηρητικοί, όμως, αναμένεται σύντομα να κουνήσουν μαντίλι. Ο ηγέτης του Εργατικού Κόμματος Κιρ Στάρμερ, ο οποίος, εκτός απροόπτου, θα παραλάβει τα κλειδιά της Ντάουνινγκ Στριτ σε λιγότερο από έναν χρόνο, αποκλείει μεν το ενδεχόμενο αλλαγής του νόμου που εμποδίζει τη μόνιμη επιστροφή των Γλυπτών, ιδιωτικά όμως δηλώνει ανοικτός στην αναζήτηση εναλλακτικής «νομικής φόρμουλας».
Πώς θα μπορούσαν να επιστραφούν τα τέχνεργα του 5ου π.Χ. αιώνα χωρίς να αλλάξει η βρετανική νομοθεσία; «Στις διαπραγματεύσεις, είναι προτιμότερο να βλέπεις την άλλη πλευρά ως σύμμαχο και να συνεργάζεσαι μαζί της για να καταλήξεις σε μια βιώσιμη λύση εντός του υφιστάμενου πλαισίου», δηλώνει στα «ΝΕΑ» ο Αλεξάντερ Χέρμαν, διευθυντής του φημισμένου Ινστιτούτου Τέχνης και Δικαίου της Βρετανίας. «Αν οι επίτροποι του Βρετανικού Μουσείου είναι ανοικτοί σε δανεισμό, αυτό θα μπορούσε να είναι μια καλή αρχή, κυρίως ως τρόπος για να αρχίσει να χτίζεται μια σχέση. Ενα παράδειγμα είναι ο πρόσφατος δανεισμός της εκπληκτικής Υδρίας του Μειδία από το Βρετανικό Μουσείο στο Μουσείο Ακρόπολης, για πρώτη φορά στα χρονικά. Με μια ισχυρή σχέση, όλα είναι δυνατά. Αλλά χρειάζεται χρόνος», προσθέτει ο διαπρεπής νομικός.
Νομικά εργαλεία
Μα, η Ελλάδα δεν μπορεί να αποδεχθεί δανεισμό των κλεμμένων Γλυπτών, αντιτείνω. «Φυσικά. Ενα δάνειο έμοιαζε ανέκαθεν προσβλητικό για την ελληνική πλευρά. Αλλά αν αυτή είναι – βάσει νόμου – η μόνη διαθέσιμη επιλογή που έχουν οι επίτροποι, θα άξιζε να διερευνηθεί ποια μορφή θα μπορούσε να λάβει κάτι τέτοιο», σχολιάζει ο Χέρμαν, συγγραφέας του βιβλίου «The Parthenon Marbles Dispute» («Η διαμάχη για τα Μάρμαρα του Παρθενώνα»).
Και εξηγεί: «Θα μπορούσαν να διερευνηθούν νομικά εργαλεία όπως η παρακαταθήκη (bailment) ή η κατάθεση (deposit). Ασφαλώς, αυτό θα εξαρτηθεί από τη λεπτομερή νομική συμφωνία που θα συνάψουν τα δύο μέρη. Αυτή μπορεί να συνοδεύεται από όρους που θα καθορίζουν τη διάρκεια, την ανανέωση, τα δικαιώματα χρήσης, την ασφάλιση, τα έξοδα αποστολής, την ασυλία από κατάσχεση κ.λπ.». Πηγή των Εργατικών είπε στα «ΝΕΑ» ότι ένα «άτυπο δάνειο», που δεν θα υποχρέωνε την Ελλάδα να αναγνωρίσει βρετανική «ιδιοκτησία» επί των Γλυπτών, ενδεχομένως θα έδινε τη λύση. «Αυτά τα “δάνεια” θα μπορούσαν να ανανεώνονται ξανά και ξανά, με την ελπίδα ότι στο μεταξύ θα βρεθεί μια οριστική διευθέτηση».
Η λύση της «κατάθεσης» ακολουθήθηκε στην περίπτωση της επιστροφής του λίθου VI της ανατολικής ζωφόρου του Παρθενώνα («θραύσμα Φέιγκαν») από το μουσείο Αντονίνο Σαλίνας στο Παλέρμο. Πέντε μήνες μετά την απόδοση του θραύσματος στο Μουσείο Ακρόπολης, ανακοινώθηκε η οριστική επανένωσή του στην Αθήνα. Μια άλλη λύση που έχουν επισημάνει αρκετοί νομικοί είναι η πιθανή ενεργοποίηση των άρθρων 15 και 16 του βρετανικού Νόμου περί Ευαγών Ιδρυμάτων (Charities Act 2022), τα οποία η κυβέρνηση Σούνακ έχει «παγώσει». Οι επίμαχες διατάξεις δίνουν τη δυνατότητα στα μουσεία να επιστρέψουν αντικείμενα στη βάση μιας «ηθικής υποχρέωσης». Κατά τον Χέρμαν, όμως, «ακόμη κι αν τα άρθρα αυτά τεθούν σε ισχύ, είναι σχεδόν βέβαιο ότι δεν θα μπορούσαν να εφαρμοστούν στην περίπτωση των Γλυπτών». Οι επίτροποι του Βρετανικού Μουσείου, συνεχίζει, «δεν προτίθενται, επί του παρόντος, να επιστρέψουν μόνιμα όλα τα Μάρμαρα. Αυτό, βέβαια, μπορεί να αλλάξει στο μέλλον, αλλά προς το παρόν αυτή είναι η κατάσταση».
Το «αγκάθι» της κυριότητας
Ο Μπεν Μπράντσο, πρώην υπουργός Πολιτισμού της Βρετανίας, θεωρεί, μιλώντας στα «ΝΕΑ», ότι υπάρχει «ευρεία διακομματική υποστήριξη» για την επανένωση των Γλυπτών. Οπως επισημαίνει ο βουλευτής των Εργατικών και μέλος του οργανισμού Parthenon Project, η λύση περνά μέσα από την παράκαμψη του «αγκαθιού» της κυριότητας: «Μπορούμε να συμφωνήσουμε ότι διαφωνούμε στο θέμα της ιδιοκτησίας και να συνάψουμε μια συμφωνία που θα είναι επωφελής για όλους». Ο λόρδος Εντ Βέιζι, πρώην υφυπουργός Πολιτισμού της Βρετανίας και πρόεδρος του Parthenon Project, θυμίζει την πρόταση του οργανισμού: «Η ίδρυση ενός μη κερδοσκοπικού, διακρατικού ιδρύματος που θα εξασφαλίζει κεφάλαια για να υποστηρίξει τη μετεξέλιξη της Duveen Gallery σε μια πρωτοποριακή αίθουσα με το όνομα Hellenic Gallery θα αποτελέσει νέα πηγή έμπνευσης για το κοινό που θα την επισκέπτεται. Ταυτόχρονα, τα Γλυπτά θα επανενωθούν στην Ελλάδα».
«Θα συνεχίσουμε να δανείζουμε στα ελληνικά μουσεία»
Να απεμπλέξει τον δανεισμό της Υδρίας του Μειδία από τις συζητήσεις για τα Γλυπτά του Παρθενώνα επιχείρησε, μιλώντας αποκλειστικά στα «ΝΕΑ», κορυφαίο στέλεχος του Βρετανικού Μουσείου. «Ηταν για εμάς μια συνηθισμένη διαδικασία», δήλωσε ο Τόμας Χάρισον, προϊστάμενος του Τμήματος Ελληνικών και Ρωμαϊκών Αρχαιοτήτων του λονδρέζικου ιδρύματος. Πρόσθεσε, ωστόσο, ότι το Βρετανικό Μουσείο «θα συνεχίσει να δανείζει» σε μουσεία της Ελλάδας.
Στο πλαίσιο της έκθεσης «ΝοΗΜΑΤΑ», το Μουσείο Ακρόπολης δανείστηκε συνολικά οκτώ αρχαιοελληνικά αγγεία από το μεγαλύτερο μουσείο του Ηνωμένου Βασιλείου. Σε αυτά συγκαταλέγεται η σχεδόν 2.500 ετών Υδρία του Μειδία, ένα αττικό αγγείο που το Βρετανικό Μουσείο αποκαλεί «το διασημότερο δοχείο στην Ιστορία».
«Δεν υπήρξαν ιδιαίτερα εμπόδια για τη σύναψη αυτού του δανείου», λέει στα «ΝΕΑ» ο Χάρισον, ο οποίος έχει υπό την ευθύνη του τα παρθενώνια γλυπτά που εκτίθενται στο Λονδίνο. «Το Μουσείο Ακρόπολης μας υπέβαλε αίτημα για δανεισμό, το οποίο εξετάστηκε με βάση την πάγια πολιτική μας για τα δάνεια», εξηγεί, διευκρινίζοντας ότι «δεν μπορέσαμε να δανείσουμε όλα όσα μας ζήτησε. Κάποια αντικείμενα ήταν ήδη δεσμευμένα από άλλους». Ωστόσο, συνεχίζει, «είμαστε ευτυχείς που καταφέραμε να του δανείσουμε το μεγαλύτερο μέρος όσων μας ζήτησε, συμπεριλαμβανομένου αυτού του περιζήτητου τέχνεργου».
Η ερυθρόμορφη Υδρία, που αποδίδεται στον ζωγράφο Μειδία, χρονολογείται περί το 420 π.Χ. Ανασκάφηκε από τάφο στην Κάτω Ιταλία και το 1764 περιήλθε στην κατοχή του βρετανού διπλωμάτη σερ Ουίλιαμ Χάμιλτον, προτού αγοραστεί από το Βρετανικό Μουσείο το 1772. «Τα αντικείμενα που δανείσαμε αναδεικνύουν το θέμα της έκθεσης – “Προσωποποιήσεις και αλληγορίες” – που σχεδίασε εξ ολοκλήρου το Μουσείο Ακρόπολης», σημειώνει ο Χάρισον, ο οποίος διετέλεσε επί σειράν ετών καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας και Κλασικής Αρχαιολογίας στα Πανεπιστήμια του Λίβερπουλ και του Σεντ Αντριους. «Η σημασία της Υδρίας είναι ευρεία, καθώς αποτελούσε ένα από τα βασικότερα κομμάτια της συλλογής του Χάμιλτον, αλλά και λόγω της επίδρασης που άσκησε σε καλλιτεχνικό επίπεδο».
Συνηθισμένη διαδικασία
Φέρνω τη συζήτηση στις διαπραγματεύσεις Οσμπορν – Μητσοτάκη. Θα μπορούσε ο δανεισμός της Υδρίας να «δείξει τον δρόμο» για μια συμφωνία για τα Γλυπτά του Παρθενώνα; τον ρωτάω. «Κατά μία έννοια, ο δανεισμός της Υδρίας και των υπόλοιπων αντικειμένων είναι, για εμάς, μια συνηθισμένη διαδικασία», απαντά. «Εχουμε δανείσει στο Μουσείο Ακρόπολης και σε άλλα ελληνικά μουσεία αρκετές φορές τα τελευταία χρόνια. Και θα συνεχίσουμε να το κάνουμε. Οπως δανείζουμε ευρέως σε πολλούς φορείς διεθνώς», υπογραμμίζει το υψηλόβαθμο στέλεχος του Βρετανικού Μουσείου.
«Ο πιο πρόσφατος δανεισμός μας στο Μουσείο Ακρόπολης έγινε το 2017. Εχουμε, επίσης, δανείσει στο Μουσείο Μπενάκη, το 2010-2011, και στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, το 2006-2007», προσθέτει. «Μόνο τον τελευταίο χρόνο, δανείσαμε περίπου 1.700 αντικείμενα στο εξωτερικό. Η Υδρία θα ταξιδέψει, κατόπιν, στο Λούβρο. Είμαστε εξαιρετικά ευγνώμονες στους συναδέλφους μας στο Μουσείο Ακρόπολης που βοήθησαν να καταστεί αυτό δυνατό», αναφέρει ο Χάρισον και καταλήγει: «Επί του παρόντος, δεν προγραμματίζονται περαιτέρω δάνεια προς το Μουσείο Ακρόπολης».
