Αναζήτηση
H Σαπφώ και η Αφροδίτη θα συναντήσουν την Παναγία και την Αγία Αικατερίνη στην ταράτσα του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης. Στη συντροφιά τους, με φόντο τον Παρθενώνα, θα προστεθεί η Κλεοπάτρα, η Αρτεμισία Τζεντιλέσκι, η Ανδρομέδα και η Λουκρητία. Στη σύναξη αυτή θα χωρέσουν συνολικά 48 γυναίκες: πρωταγωνίστριες της ελληνικής μυθολογίας, της Ιστορίας ή της χριστιανικής θρησκείας.
Γυναίκες άμεσα αναγνωρίσιμες καθώς η μορφή τους αποτυπώθηκε στον καμβά ή στο μάρμαρο από την Αναγέννηση έως και την εποχή του μοντερνισμού. «Ζωντανεύουν». Αφήνουν το σώμα τους να κινηθεί στον χώρο. Επαναλαμβάνουν χειρονομίες που έχουν ταυτιστεί με την ταυτότητά τους και προκαλούν όσους τις παρακολουθούν να εντοπίσουν τις στερεοτυπικές κινήσεις τους. Είναι οι πρωταγωνίστριες της εμβληματικής περφόρμανς «Αλληγορία της ζωγραφισμένης γυναίκας», του έργου που φέρνει για πρώτη φορά στην Ελλάδα τη διακεκριμένη με το βραβείο Prix de Rome για το 2021, Αλέξις Μπλέικ, με το οποίο εγκαινιάζεται ο νέος κύκλος εκθέσεων του ΕΜΣΤ υπό τη θεματική ομπρέλα «Kι αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο;».
«Ολα αυτά βεβαίως θα συμβούν στην ταράτσα αν δεν βρέχει» λέει γελώντας η Αλέξις Μπλέικ όταν τη συναντώ στο καφέ του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, μαζί με την επιμελήτρια του μουσείου, Αννα Μυκονιάτη. Πάνω στο τραπέζι έχει ακουμπήσει τις παρτιτούρες της, καθώς αμέσως μετά θα συναντήσει τους τέσσερις μουσικούς (κλαρινέτα: Νικόλ Πέππα και Ανθή Δαμβουνέλη, ευφώνιο: Ανδρέας-Ρολάνδος Θεοδώρου, τούμπα: Γιώργος-Θεόδωρος Ραράκος) που θα ερμηνεύσουν τo μουσικό θέμα με την υπογραφή της πάνω στις οποίες οι δύο χορεύτριες (Αναστασία Γαλάτη και Μαρίκα Μέολι) θα μεταφέρουν στο κοινό του μουσείου την περφόρμανς που δημιούργησε για πρώτη φορά το 2012.
48 ΣΤΑΣΕΙΣ ΣΩΜΑΤΟΣ. Η ιδέα ξεκίνησε όταν η καλλιτέχνις βρέθηκε στη Ρώμη μελετώντας την απεικόνιση των γυναικών σε διάφορες εποχές της Ιστορίας της Τέχνης. «Τότε διαπίστωσα πως η απεικόνιση των γυναικών στην τέχνη διαχρονικά επαναλαμβάνει τις ίδιες χειρονομίες. Αυτή η σταθερότητα οφείλεται κυρίως στο ότι η αναπαράσταση του γυναικείου σώματος γινόταν μέσα από το ανδρικό βλέμμα. Καθόριζαν μια χειρονομία βάσει ενός αρχετύπου. Αλλες παράμετροι μπορεί να ήταν, για παράδειγμα, το γεγονός ότι για κάποια χρονική περίοδο δεν επιτρεπόταν να ποζάρει γυμνή μια γυναίκα για έναν καλλιτέχνη, οπότε ο καλλιτέχνης που ήθελε να αποδώσει το γυμνό γυναικείο σώμα αντέγραφε τους προκατόχους του» εξηγεί η Μπλέικ, η οποία αρχικά επέλεξε 1.000 έργα μέχρι να φτάσει μετά από αυστηρή επιλογή στις 48 χειρονομίες- στάσεις σώματος των γυναικών ως αρχέτυπα που «παραμένουν σταθερές είτε πρόκειται για την απεικόνιση της Παναγίας, είτε μιας μυθολογικής μορφής» όπως λέει.
Διατρέχοντας πέντε αιώνες στην Ιστορία της Τέχνης η Μπλέικ παρατηρεί ότι έχει ελάχιστα αλλάξει η θέση των γυναικών. «Οι γυναίκες εργαλειοποιούνται από θεσμούς και ιδρύματα. Οι περισσότερες αλλαγές είναι επιτελεστικές. Και πώς όχι, αφού η εξουσία εξακολουθεί να βρίσκεται κυρίως στα χέρια λευκών ανδρών; Και ναι μεν καταλαβαίνω ότι φυσικά χρειάζεται χρόνος για να γίνουν αλλαγές, αλλά αυτό λειτουργεί και ως δικαιολογία. Είναι ευθύνη όλων μας να καταργήσουμε το σύστημα της πατριαρχίας. Μερικοί άνθρωποι όμως έχουν περισσότερη δύναμη από άλλους κι έχουν και μεγαλύτερη ευθύνη να κάνουν αυτές τις αλλαγές» υποστηρίζει.
Δυναμικά παρούσα σε αυτή την περφόρμανς – ακόμη και διά του τίτλου της – είναι η Αρτεμισία Τζεντιλέσκι που έσπασε το κατεστημένο της εποχής της, δεν δίστασε να καταγγείλει τον βιασμό της και η κληρονομιά της στην μπαρόκ ζωγραφική αναγνωρίζεται τα τελευταία χρόνια με γεωμετρική πρόοδο. «Τόλμησε να φτιάξει την αυτοπροσωπογραφία της ως αλληγορία της ζωγραφικής. Πρόκειται για ένα βαθιά πολιτικό έργο, που φτιάχτηκε σε μια εποχή που οι άνδρες ζωγράφιζαν αλληγορίες της επιστήμης, της αρχιτεκτονικής της φιλοσοφίας. Το υποκατάστατο, η αλληγορία, ήταν γυναίκα. Η ίδια η γυναίκα όμως δεν μπορούσε να είναι επιστήμονας ή αρχιτέκτονας. Οι σύγχρονοι άνδρες της Αρτεμισίας θύμωσαν που η ίδια απεικόνισε τον εαυτό της ως επιτομή της ζωγραφικής» λέει.
Ο ΠΟΝΟΣ ΤΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ. Πριν αποχαιρετιστούμε τη ρωτάω τι θα απαντούσε στο ερώτημα που αποτελεί κεντρικό θέμα των επερχόμενων εκθέσεων του ΕΜΣΤ «Kι αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο;».
«Aυτή η ερώτηση μου δημιουργεί περισσότερα ερωτήματα. Θεωρώ ότι το ρήμα κυβερνώ είναι μια προβληματική λέξη που παραπέμπει στην ιδέα της εξουσίας, του ελέγχου, του εθνικού κράτους και μιας λευκής αποικιοκρατικής προοπτικής. Και δεν μπορώ παρά να σκεφτώ τη ρήση της Οντρ Λορντ (σ.σ. αφροαμερικανίδα ποιήτρια): “Τα εργαλεία του αφέντη δεν πρόκειται να διαλύσουν το σπίτι του αφέντη”. Πρέπει να εξετάσουμε για ποιους λόγους η ιστορία επαναλαμβάνεται. Επειδή δεν έχουμε διορθώσει και θεραπεύσει τον πόνο του παρελθόντος. Είναι σαν ένας μεγάλος όγκος μέσα στο σώμα. Και το πρόβλημα είναι ότι χρειάζεται μια ολόκληρη εξειδικευμένη χειρουργική ομάδα για να αφαιρεθεί. Αυτός ο όγκος είναι επίσης η αιτία της πόλωσης, ότι δεν μπορούμε να ακούσουμε ο ένας τον άλλον με συμπόνια. Πρέπει να αναγνωρίσουμε τις οδυνηρές πτυχές της συλλογικής μας ιστορίας, αλλιώς οι κύκλοι της βίας, του πόνου και της κακοποίησης θα συνεχιστούν. Αναμφισβήτητα, χρειαζόμαστε περισσότερη δικαιοσύνη για τα φύλα και εκπροσώπηση των γυναικών και των μη δυαδικών ατόμων στην εξουσία. Τελεία και παύλα. Ωστόσο, αν εστιάζουμε μόνο σε δυαδικές λύσεις για το ποιο φύλο θα κυριαρχήσει, πέφτουμε και πάλι σε αντιθετικές καταστάσεις και ακυρώνουμε τα βασικά προβλήματα που υπάρχουν. Μήπως να σκεφτούμε αν θα ήταν καλύτερα να διοικούμε και να λειτουργούμε με ενσυναίσθηση και φροντίδα;».
