Τον Σεπτέμβριο του 2011 η Ελλάδα μετράει περίπου ενάμιση χρόνο από την προσφυγή στον μηχανισμό στήριξης του ΔΝΤ. Στις 8 Μαΐου 2010 έχει προηγηθεί η υπογραφή της δανειακής σύμβασης (του πρώτου Μνημονίου, δηλαδή) μεταξύ της Ελλάδας και των κρατών – μελών της ΕΕ για δάνειο ύψους 80 δισ. ευρώ. Δύο μέρες αργότερα ακολουθεί η αντίστοιχη σύμβαση με το ΔΝΤ για δάνειο 30 δισ. ευρώ. Στον ανασχηματισμό της 17ης Ιουνίου για την κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου ο Ευάγγελος Βενιζέλος αναλαμβάνει το υπουργείο Οικονομικών, σε μία κρίσιμη περίοδο της ελληνικής κρίσης χρέους. Παράλληλα αναλαμβάνει αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης. Επί των ημερών του θα ψηφιστεί το μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής και θα πραγματοποιηθεί η συμφωνία της συνόδου κορυφής της Ευρωπαϊκής Ενωσης της 21ης Ιουλίου για τη μείωση του ελληνικού χρέους. Στο βιβλίο του «Εκδοχές πολέμου 2009-2022» (εκδ. Πατάκη, 2022) περιγράφει διεξοδικά τη συνάντηση εκείνο τον Σεπτέμβριο με τον τότε γερμανό υπουργό Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε στο Βρότσλαβ της Πολωνίας, όπου συνήλθε το άτυπο Συμβούλιο Υπουργών Οικονομικών, με θέμα τις τεχνικές εκκρεμότητες για την υλοποίηση του σχεδίου βοήθειας προς την Ελλάδα. Μαζί με τον Ευ. Βενιζέλο συμμετείχε ο θεσμικός σύμβουλός του, τότε πρόεδρος του Συμβουλίου Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων (ΣΟΕ), Γιώργος Ζανιάς. Τον Σόιμπλε συνόδευε ο τότε υφυπουργός του Γεργκ Ασμουσεν. Δ.Δ.
Κατέβηκε από το δωμάτιό του ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε λίγο μετά από εμένα. Έπρεπε να οργανώσουμε τεχνικά τη συνάντησή μας. Αναζητήσαμε έναν κατάλληλο χώρο. Μας είπαν οι υπεύθυνοι του ξενοδοχείου ότι μπορούμε να κατέβουμε στο δεύτερο υπόγειο, όπου υπήρχε ένα μπαρ, φαντάζομαι γνωστό στην πόλη του Βρότσλαβ, το οποίο ήταν κλειστό. Ήταν θεοσκότεινα, ανάψαμε ένα φως, άρα υπήρχε μια συνθήκη η οποία ήταν αρκετά θεατρική, ή έστω υποβλητική, γιατί υπήρχε ημίφως. Καθίσαμε σε μια γωνιά, υπήρχε ένα τραπέζι του μπαρ, ένας μικρός καναπές στον οποίο κάθισαν οι δύο Γερμανοί συνομιλητές μας. Και από την άλλη μεριά, σε δύο μικρές πολυθρόνες, καθίσαμε ο Γιώργος Ζανιάς κι εγώ.
Ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε ήταν ευθύς, χωρίς προλόγους – «Let’s discuss the exit of Greece from euro» ήταν η χαρακτηριστική φράση. Άρα έθεσε το ζήτημα αμέσως στο τραπέζι κι άρχισε ένα γκραν γκινιόλ, το οποίο κράτησε ενενήντα λεπτά – μιάμιση ώρα. Ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε με τη βοήθεια του Γεργκ Άσμουσεν μας ανέπτυξε το επιχείρημα, πόσο ευνοϊκό θα ήταν για την Ελλάδα να αποχωρήσει, προσωρινά υποτίθεται, από το ευρώ και όταν ανακάμψει, όταν ξαναποκτήσει τις προϋποθέσεις συμμετοχής, ξαναμπαίνει στην Ευρωζώνη.
Είχαν προετοιμάσει ένα σχέδιο, μας είπαν ότι το έχουν μελετήσει εις βάθος, ότι δεν πρέπει να υπάρχει ανησυχία, ότι θα υπάρξει πρόβλεψη να μπορούν οι πολίτες να παίρνουν από τα ΑΤΜ ένα μικρό ποσό, ας πούμε πενήντα ευρώ κάθε εβδομάδα για τις στοιχειώδεις δαπάνες, ότι πιθανότατα θα υπήρχε διακοπή των διεθνών εμπορικών συναλλαγών και βεβαίως θα υπήρχε πρόβλημα με τη λειτουργία του τραπεζικού συστήματος, αλλά η Ευρωπαϊκή Ενωση θα φρόντιζε για την οργάνωση μιας «αερογέφυρας», για τη μεταφορά τροφίμων, αγαθών που δεν τα βρίσκει κανείς στην ελληνική παραγωγή, για τη μεταφορά φαρμάκων. Άρα, μιλούσαν για μια συνθήκη πολεμική, για ένα σενάριο συγκλονιστικό. Είναι άλλο οι αόριστες και ανεύθυνες συζητήσεις για το ενδεχόμενο του Grexit και τελείως διαφορετικό μια τόσο συγκεκριμένη συζήτηση μεταξύ των πολιτικά βασικών συνομιλητών.
Εγώ του απαντώ αμέσως και του επισημαίνω ότι το Grexit, εμφανιζόμενο έστω ως δήθεν προσωρινό, είναι τραγικό για την Ελλάδα, για τον λαό της. Η απάντηση μου ήταν: «Δεν θα οδηγήσουμε τη δημοκρατία σε κρίση, δεν θα οδηγήσουμε τον λαό στη φτώχεια, δεν θα οδηγήσουμε την Ελλάδα πενήντα χρόνια πίσω, δεν μπορείς να καταλάβεις ποιο θα είναι το domino effect, ή εν πάση περιπτώσει σου λέω ότι θα είναι τεράστιο». Με ρωτά, λοιπόν, «άρα η απάντηση είναι αρνητική», του λέω «η απάντηση είναι αρνητική», μου λέει «μήπως θέλεις να ρωτήσεις τον Πρωθυπουργό», του λέω «δεν βλέπω κανένα λόγο να κάνω ειδική επικοινωνία με τον Πρωθυπουργό. Έχω εξουσιοδότηση και εντολή να υπερασπιστώ και να εκπροσωπήσω τα εθνικά συμφέροντα, επιπλέον και τα συμφέροντα της Ευρωζώνης και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως τα αντιλαμβάνομαι. Εκπροσωπώ την Ελλάδα, και η απάντηση μου είναι όχι, δεν συζητώ το σενάριο αυτό».
Εξήγησα ότι το Grexit είναι δραματικό για την Ελλάδα, η οποία θα υποβαθμιστεί πάρα πολλά επίπεδα ανάπτυξης και ευημερίας, ότι αυτό είναι τραγικό για την κοινωνική συνοχή, είναι απειλητικό για το κράτος δικαίου, για την ίδια τη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος στην Ελλάδα. Επιπλέον δε ότι αυτό θα έχει επιπτώσεις στην Ευρωζώνη, τις οποίες δεν εκτιμούν σωστά. Οι επιπτώσεις θα είναι πολύ μεγαλύτερες απ’ ό,τι μπορεί να υποθέσει κανείς διά γυμνού οφθαλμού, ότι αυτές δεν θα είναι μόνο χρηματοοικονομικές ή χρηματοπιστωτικές, αλλά θα είναι πρωτίστως κοινωνικές, πολιτικές, θεσμικές, δημοκρατικές, ότι θα αφορούν στην πραγματικότητα τις εγγυήσεις και τους θεσμούς της ευρωπαϊκής δημοκρατίας και του ευρωπαϊκού κοινωνικού κράτους δικαίου… Νομίζω ότι περισσότερο επιθυμούσαν –επιθυμούσε και ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε προσωπικά– να ξέρουν αν εμείς έχουμε κάνει μία συνειδητή επιλογή παραμονής στο ευρώ με όλες τις επιπτώσεις που αυτό έχει και αν ξέρουμε ότι αυτό είναι το εθνικά συμφέρον, αυτό που αρμόζει στον τόπο μας και στους ανθρώπους μας.
«Θα σου είχα πει πολλά ψέματα»
Ήταν μία σχέση ουσιαστική και ειλικρινής. Στο τελευταίο Eurogroup στο οποίο μετείχα, τον Μάρτιο του 2012, μετά την ολοκλήρωση της παρέμβασης στο χρέος και λίγο πριν τις εκλογές, είχαμε μία προσωπική συνομιλία με τον Βόλφγκανγκ Σόιμπλε στο περιθώριο της συνόδου και του είπα «Σε ευχαριστώ πάρα πολύ για την ειλικρίνειά σου και γιατί έμεινες πιστός σε όλα όσα συμφωνήσαμε. Μπορεί να συμφωνούσαμε δύσκολα, αλλά αυτά που συμφωνούσαμε ετηρούντο και κυρίως υπήρχε ειλικρίνεια στη σχέση μας». Τότε με το ιδιόρρυθμο, αλλά υπαρκτό, χιούμορ του μου απάντησε ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε ότι «Κοίταξε, δεν σου είπα πολλά ψέματα επειδή συζητούμε μεταξύ μας στα αγγλικά και ως εκ τούτου έχουμε περιορισμένες εκφραστικές δυνατότητες. εάν μιλούσαμε στα γερμανικά θα σου είχα πει πάρα πολλά ψέματα».
