Τι μας αφήνει η χρονιά που φεύγει

Τα 10 μεγάλα γεγονότα

Το 2023 ήταν μια δύσκολη χρονιά στην παγκόσμια σκηνή, καθώς οι δυνάμεις της αταξίας ενισχύθηκαν. Παλιοί πόλεμοι συνεχίζονται, ενώ νέοι ξέσπασαν και ο γεωπολιτικός ανταγωνισμός αυξήθηκε. Αυτά είναι τα δέκα κορυφαία παγκόσμια γεγονότα το 2023. Πολλές από αυτές τις ιστορίες θα συνεχιστούν το 2024 και μετά.

Οι παγκόσμιες θερμοκρασίες καταρρίπτουν ρεκόρ

Η κλιματική αλλαγή δεν αποτελεί πλέον μελλοντική απειλή. Είναι η νέα πραγματικότητα του κόσμου μας. Το 2023 είναι η πιο ζεστή χρονιά εδώ και 125.000 χρόνια ενώ ακραία καιρικά φαινόμενα σημειώθηκαν σε όλο τον κόσμο. Οι αισιόδοξοι επεσήμαναν εξελίξεις που θα μπορούσαν να ανατρέψουν την κατάσταση. Οι συνολικές επενδύσεις στην καθαρή ενέργεια έχουν αυξηθεί, ενώ το κόστος της αιολικής και ηλιακής ενέργειας συνεχίζει να μειώνεται και μπαίνουν στο παιχνίδι το υδρογόνο και νέες τεχνολογίες. Ομως ταυτόχρονα αυξάνονται και οι εκπομπές ορυκτών καυσίμων. Η διεθνής διάσκεψη CoP28 έδειξε ότι η ανθρωπότητα μπορεί να χάνει την ευκαιρία της να αποφύγει την καταστροφική κλιματική αλλαγή.

Η επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ

Κάτι φαινόταν να αλλάζει φέτος στη Μέση Ανατολή. Οι Συμφωνίες του Αβραάμ αποκαθιστούσαν τους δεσμούς μεταξύ του Ισραήλ και των αραβικών χωρών και δημιουργούσαν αισιοδοξία. Αυτό άλλαξε στις 7 Οκτωβρίου, όταν η Χαμάς επιτέθηκε στο Ισραήλ. Περίπου 1.200 Ισραηλινοί δολοφονήθηκαν και άλλοι 240 απήχθησαν. Με στόχο την εξάλειψη της Χαμάς, το Ισραήλ εξαπέλυσε αεροπορικές επιδρομές κατά της Γάζας και στη συνέχεια εισέβαλε. Μια κατάπαυση του πυρός στα τέλη Νοεμβρίου εξασφάλισε την απελευθέρωση περίπου 100 ομήρων. Αλλά οι μάχες σύντομα ξανάρχισαν σε όλη τη Γάζα. Ο αριθμός των νεκρών Παλαιστινίων ξεπερνά τους 20.000 και ο ΟΗΕ μιλά για τεράστια ανθρωπιστική κρίση. Οι φόβοι ότι η σύγκρουση στη Γάζα θα μπορούσε να οδηγήσει σε περιφερειακό πόλεμο παραμένουν έντονοι.

Η αντεπίθεση της Ουκρανίας: λίγα κέρδη, βαρύ κόστος

Οι ελπίδες ήταν μεγάλες στις αρχές του 2023 ότι μια ουκρανική αντεπίθεση θα μπορούσε να απωθήσει τα ρωσικά στρατεύματα στην ανατολική Ουκρανία και πιθανώς στην Κριμαία. Ομως, παρά τις τεράστιες απώλειες στα ρωσικά στρατεύματα, οι γραμμές μάχης μετά βίας κινήθηκαν. Στις αρχές Νοεμβρίου, ο ανώτατος στρατηγός της Ουκρανίας περιέγραψε την κατάσταση ως «αδιέξοδο. Εν τω μεταξύ, η «κούραση για την Ουκρανία» άρχισε να εμφανίζεται στη Δύση, ειδικά στις ΗΠΑ, καθώς οι ρεπουμπλικανοί νομοθέτες αρνήθηκαν να στείλουν περισσότερη βοήθεια στο Κίεβο. Ο ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν πιστεύει ότι ο χρόνος είναι με το μέρος του, ειδικά εάν στις εκλογές στις ΗΠΑ τον προσεχή Νοέμβριο κερδίσει εκείνος που θέλει να διακόψει τις σχέσεις με το Κίεβο.

Ενταση μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας

Καθώς ξεκινούσε το 2023, οι εντάσεις ΗΠΑ – Κίνας φαίνονταν να χαλαρώνουν και ο υπουργός Εξωτερικών Αντονι Μπλίνκεν επρόκειτο να επισκεφθεί το Πεκίνο τον Φεβρουάριο. Τότε όμως εμφανίστηκε πάνω από τις ΗΠΑ ένα κινεζικό αερόστατο που καταρρίφθηκε. Το Πεκίνο επέμεινε ότι το μετεωρολογικό μπαλόνι είχε φύγει από την πορεία, μια εξήγηση που η Ουάσιγκτον απέρριψε. Η ένταση αναζωπυρώθηκε. Οι ΗΠΑ επέβαλαν πρόσθετους περιορισμούς στο εμπόριο με την Κίνα η οποία συνέχιζε να παρενοχλεί την Ταϊβάν και τις Φιλιππίνες. Μπάιντεν και Σι συναντήθηκαν τον Νοέμβριο στο Σαν Φρανσίσκο αλλά η συμφωνία για ένα modus vivendi μεταξύ των δύο πιο ισχυρών χωρών του κόσμου δεν έχει επιτευχθεί ακόμα.

Υποσχέσεις και κίνδυνοι της τεχνητής νοημοσύνης

Το 2023, η τεχνολογία στα λεγόμενα γλωσσικά μοντέλα όπως το ChatGPT βελτιώθηκε και κυβερνήσεις, εταιρείες και ιδιώτες κινήθηκαν γρήγορα για να εκμεταλλευτούν τις δυνατότητές της. Αυτό πυροδότησε έντονες συζητήσεις σχετικά με το αν η τεχνητή νοημοσύνη απελευθερώνει μια νέα εποχή ανθρώπινης δημιουργικότητας και ευημερίας – με ανακαλύψεις σε μια σειρά πεδίων όπως ο γρήγορος σχεδιασμός φαρμάκων και το ξεκλείδωμα ιατρικών μυστηρίων – ή ανοίγει το κουτί της Πανδώρας που θα δημιουργήσει ένα εφιαλτικό μέλλον. Μεγιστάνες της τεχνολογίας όπως ο Ιλον Μασκ και ο Στιβ Βόζνιακ υπέγραψαν ανοιχτή επιστολή προειδοποιώντας ότι η τεχνητή νοημοσύνη αποτελεί «βαθύ κίνδυνο για την κοινωνία και την ανθρωπότητα».

Ο εμφύλιος καταστρέφει το Σουδάν

Φέτος υποτίθεται ότι το Σουδάν θα όδευε στη δημοκρατία. Ομως μια παλιά σύγκρουση αναζωπυρώθηκε και οι ένοπλες δυνάμεις που είχαν κάνει πραξικόπημα το 2021, είδαν την ηγεσία τους να διχάζεται και να στρέφεται ο ένας εναντίον του άλλου, βυθίζοντας το Σουδάν στον εμφύλιο. Οι μάχες ήταν ιδιαίτερα σφοδρές στο μαρτυρικό Νταρφούρ, όπου η πολιτοφυλακή είχε διεξάγει εκστρατεία εθνοκάθαρσης εναντίον του κυρίως μη αραβικού πληθυσμού και στις αρχές του 2000. Από τις μάχες φέτος σκοτώθηκαν περισσότεροι από 10.000 άνθρωποι και εκτοπίστηκαν 5,6 εκατομμύρια – το 15% του πληθυσμού του Σουδάν.

Το Αζερμπαϊτζάν καταλαμβάνει το Ναγκόρνο Καραμπάχ

Οι μετασεισμοί της κατάρρευσης της Σοβιετικής Ενωσης συνεχίζουν να γίνονται αισθητοί τρεις δεκαετίες μετά. Οι χώρες που προέκυψαν είχαν σύνορα που συχνά δεν αντιστοιχούσαν στα μέρη όπου ζούσαν οι εθνικές ομάδες. Ο θύλακος του Ναγκόρνο Καραμπάχ, για παράδειγμα, κατοικήθηκε σχεδόν εξ ολοκλήρου από Αρμένιους που δεν ήθελαν να κυβερνηθούν από το Μπακού. Στα τέλη του 1991, το Καραμπάχ κήρυξε την ανεξαρτησία του, πυροδοτώντας πόλεμο μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν. Οταν οι μάχες τελείωσαν το 1994 το Καραμπάχ είχε αποκτήσει de facto ανεξαρτησία. Τον Σεπτέμβριο του 2023, το Αζερμπαϊτζάν επιτέθηκε και κατέλαβε την περιοχή. Μέσα σε μία εβδομάδα, περισσότεροι από 100.000 Αρμένιοι, περίπου το 85% του πληθυσμού του Καραμπάχ, κατέφυγαν στην Αρμενία.

Ινδία, η πολυπληθέστερη χώρα του κόσμου

Η Κίνα είχε τον μεγαλύτερο πληθυσμό στον κόσμο. Αυτό τελείωσε το 2023. Πλέον, τον έχει η Ινδία με 1,43 δισ. άτομα και πιθανώς θα παραμείνει η πολυπληθέστερη χώρα για τις επόμενες δεκαετίες. Ο πληθυσμός της Κίνας συρρικνώνεται και γερνάει. Οι δημογράφοι προβλέπουν ότι ο πληθυσμός της Κίνας θα μειωθεί κατά 100 εκατομμύρια ανθρώπους μέχρι τα μέσα του αιώνα και η μέση ηλικία θα αυξηθεί από τα 39 στα 51 χρόνια. Αν και η δημογραφία δεν είναι το πεπρωμένο, περιορίζει και επιτρέπει τις ευκαιρίες κάθε χώρας. Οι συνέπειες του δημογραφικού για την ισορροπία δυνάμεων στην Ασία θα μπορούσαν να είναι σημαντικές.

Ο ανταγωνισμός για το Διάστημα

Οι  «ουρανοί» είναι ο πολυπόθητος στόχος. Είναι 77 οι χώρες που έχουν διαστημικές υπηρεσίες και 16 απ’ αυτές  μπορούν να εκτοξεύσουν ωφέλιμα φορτία στο Διάστημα. Η Σελήνη αποκτά και πάλι ενδιαφέρον. Η προσπάθεια της Ρωσίας τελείωσε με απογοήτευση τον Αύγουστο, όταν το σκάφος προσεδάφισης συνετρίβη στην επιφάνειά του. Λίγο μετά, η Ινδία έγινε η τέταρτη χώρα που προσεδάφισε ένα μη επανδρωμένο όχημα στο φεγγάρι. Η Κίνα και οι ΗΠΑ έχουν επίσης φιλόδοξα προγράμματα για τη Σελήνη, με τη NASA να στοχεύει να επιστρέψει εκεί έως το 2025. Αυτές και άλλες προσπάθειες που σχετίζονται με το Διάστημα τροφοδοτούν ανησυχίες ότι οι γεωπολιτικοί ανταγωνισμοί θα οδηγήσουν στη στρατιωτικοποίηση του Διαστήματος.

Η παγκόσμια δημοκρατική ύφεση συνεχίζεται

Το 2022 ήταν η 17η συνεχόμενη χρονιά κατά την οποία η παγκόσμια ελευθερία και δημοκρατία υποχώρησαν. Τα πράγματα συνέχισαν έτσι και το 2023. Αλλεπάλληλα πραξικοπήματα στην Αφρική, αλλοίωση του εκλογικού αποτελέσματος στην Ταϊλάνδη, η κυβέρνηση της Ινδίας χρησιμοποιεί νόμους για να φιμώσει επικριτές και πολλές άλλες χώρες περιόρισαν την ελευθερία της έκφρασης. Η τάση αμφισβήτησης των εκλογικών αποτελεσμάτων, που ξεκίνησε ο Ντόναλντ Τραμπ, απλώθηκε σε πολλές χώρες. Τα ακροδεξιά κόμματα ενισχύονται στην Ευρώπη, αναζωπυρώνοντας τις μνήμες του πώς κατέρρευσαν οι ευρωπαϊκές δημοκρατίες πριν από έναν αιώνα. Δεν ήταν μια καλή χρονιά για τη δημοκρατία.

10 πράγματα που συνέβησαν για πρώτη φορά το 2023

Μια σειρά από εκπληκτικά και σοβαρά γεγονότα και τάσεις που δεν είχαν προηγούμενο μέχρι τώρα συνέβησαν μέσα στη χρονιά που τελειώνει.

Κύτταρα από δύο αρσενικά ποντίκια παράγουν ζωντανούς απογόνους

Επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο της Οσάκα στην Ιαπωνία δημιούργησαν για πρώτη φορά ποντίκια από δύο βιολογικά άρρενες γονείς, σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύτηκε τον Μάρτιο στο περιοδικό «Nature». Οι επιστήμονες πήραν κύτταρα δέρματος από τις ουρές αρσενικών ποντικών και τα χρησιμοποίησαν για να δημιουργήσουν ωάρια που εμφυτεύτηκαν σε θηλυκά ποντίκια, δημιουργώντας τελικά ζωντανούς απογόνους. Το αναπαραγωγικό επίτευγμα θα μπορούσε να έχει μελλοντικές επιπτώσεις για τις θεραπείες γονιμότητας και τη διατήρηση των απειλούμενων ειδών.

Οι επιστήμονες έβγαλαν πετρώματα από τον μανδύα της Γης

Υστερα από αρκετές ανεπιτυχείς προσπάθειες που χρονολογούνται από το 1961, οι ερευνητές έκαναν διάτρηση στον μανδύα της Γης τον Μάιο, ανακτώντας δείγματα από εκεί για πρώτη φορά. Η γεώτρηση έγινε σε ένα σημείο του Ατλαντικού όπου ο μανδύας βρίσκεται πιο κοντά στον πυθμένα λόγω τεκτονικής δραστηριότητας. Τα δείγματα δίνουν στους γεωλόγους μια εικόνα για το τι ακριβώς βρίσκεται κάτω από τον φλοιό της Γης.

Αντρας με παράλυση περπατά ξανά χρησιμοποιώντας τις σκέψεις του

Με τη βοήθεια εμφυτευμάτων εγκεφάλου και σπονδυλικής στήλης, ένας άνδρας με παράλυση κατάφερε να περπατήσει ξανά, πάνω από μια δεκαετία μετά τον τραυματισμό του, χρησιμοποιώντας τις σκέψεις του, σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Nature». Τα εμφυτεύματα, που χρησιμοποιούν τεχνολογία τεχνητής νοημοσύνης, αποκωδικοποίησαν ηλεκτρικά σήματα στον εγκέφαλό του και έστελναν μηνύματα στους μυς του, επιτρέποντάς του να στέκεται και να περπατά με βοήθεια.

Το 10% του πληθυσμού της Ιαπωνίας είναι άνω των 80 ετών

Για πρώτη φορά στην ιστορία τουλάχιστον ένας στους 10 ανθρώπους στην Ιαπωνία είναι άνω των 80 ετών. Τα στοιχεία που δόθηκαν στη δημοσιότητα από το υπουργείο Υγείας τον Ιούνιο έδειξαν επίσης ότι οι γεννήσεις στην Ιαπωνία επιβραδύνονται στο χαμηλότερο ποσοστό τους από το 1899. Η χώρα, η οποία φιλοξενεί περισσότερους από 125 εκατομμύρια ανθρώπους, έχει τον γηραιότερο πληθυσμό στον κόσμο. Ενα ζήτημα που αντιμετωπίζουν σταδιακά και άλλες δυτικές χώρες.

Ο πρώτος πύραυλος με μεθάνιο εκτοξεύεται στο Διάστημα

Ενας πύραυλος Zhuque-2 που έχει ως καύσιμο μεθάνιο και δημιουργήθηκε από την κινεζική ιδιωτική διαστημική εταιρεία Landspace μπήκε σε τροχιά τον Ιούλιο. Αν και είναι αέριο που συμβάλλει στο φαινόμενο του θερμοκηπίου, το μεθάνιο θεωρείται ευρέως ως πιο φιλικό προς το περιβάλλον από τα καύσιμα με βάση την κηροζίνη που χρησιμοποιούνται μέχρι τώρα για τις περισσότερες διαστημικές πτήσεις.

Η πρώτη πτήση διαστημικού τουρισμού

Η Virgin Galactic έστειλε στο Διάστημα τον Αύγουστο την πρώτη ομάδα τουριστών. Τρεις κάτοχοι εισιτηρίων, μεταξύ των οποίων μια  μητέρα με την κόρη της εκτοξεύτηκαν από το Νέο Μεξικό στο VSS Unity, ένα διαστημικό αεροπλάνο που κινείται με πυραύλους. Εκατοντάδες άνθρωποι βρίσκονται στη λίστα αναμονής για μελλοντικές πτήσεις, με τα εισιτήρια να κοστίζουν αυτή τη στιγμή γύρω στα 450.000 δολάρια.

Τα μικροπλαστικά βρίσκονται στα σύννεφα

Ερευνητές στην Ιαπωνία βρήκαν στοιχεία ότι τα μικροπλαστικά βρίσκονται πλέον και στα σύννεφα, σύμφωνα με μια εργασία που δημοσιεύτηκε τον Αύγουστο στο περιοδικό «Environmental Chemistry Letters», εγείροντας ερωτήματα σχετικά με πιθανές κλιματικές επιπτώσεις. Επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο Waseda στο Τόκιο βρήκαν αερομεταφερόμενα μικροπλαστικά σε σύννεφα πάνω από το όρος Φούτζι που πιστεύουν ότι προέρχονται κυρίως από τον ωκεανό.

Οι γυναίκες ψήφισαν σε συνεδρίαση του Βατικανού

Συνέλευση του Βατικανού με 300 επισκόπους από όλον τον κόσμο περιελάμβανε μοναχές και λαϊκές γυναίκες που, για πρώτη φορά, είχαν δικαίωμα ψήφου. Τα θέματα της συζήτησης περιελάμβαναν την προώθηση των γυναικών σε εκκλησιαστικούς ρόλους, με ορισμένους ιερείς να υποστηρίζουν ακόμη και τη χειροτονία γυναικών διακόνων, ένα θέμα που συζητείται πολύ μεταξύ των καθολικών.

Οι ερευνητές ανακάλυψαν μαύρη τρύπα ηλικίας 13,2 δισ. ετών

Χρησιμοποιώντας δεδομένα από το Παρατηρητήριο ακτίνων Χ Chandra της NASA και το διαστημικό τηλεσκόπιο Τζέιμς Γουέμπ, επιστήμονες επιβεβαίωσαν την ύπαρξη της παλαιότερης μαύρης τρύπας του Σύμπαντος που έχει καταγραφεί μέχρι σήμερα. Υπολογίζεται ότι σχηματίστηκε περίπου 470 εκατομμύρια χρόνια μετά το Big Bang και είναι δέκα φορές μεγαλύτερη από τη μαύρη τρύπα στον Γαλαξία.

Μια καταιγίδα κατηγορίας 5 σχηματίστηκε σε κάθε ωκεάνια λεκάνη στον κόσμο

Μια καταιγίδα κατηγορίας 5, με ανέμους με ταχύτητα άνω των 252 χλμ. την ώρα, σχηματίστηκε σε κάθε ωκεάνια λεκάνη μέσα σε έναν χρόνο για πρώτη φορά. Οι μετεωρολόγοι παρακολούθησαν καταιγίδες στις επτά ωκεάνιες λεκάνες που αποτελούν τον Ατλαντικό, τον Ειρηνικό και τον Ινδικό Ωκεανό και θεωρούν ότι η αύξηση της θερμοκρασίας των ωκεανών έπαιξε ρόλο στην ενεργή περίοδο καταιγίδων του έτους.