Διακόσια χρόνια από την ανακάλυψη των δεινοσαύρων: Η ιστορία του μεγαλόσαυρου

Τα τεράστια οστά που έρχονταν στο φως στα λατομεία σχιστόλιθου προκαλούσαν απορία στους φυσιοδίφες του 17^ου αιώνα.

Σε έναν κόσμο όπου η εξέλιξη παρέμενε ακόμα άγνωστη έννοια, οι ειδικοί έξυναν το κεφάλι τους για τα ευρήματα στο Όξφορντσαϊρ της Αγγλίας

Τα υπερμεγέθη κόκκαλα, έλεγαν, ίσως προήλθαν από κάποιον γίγαντα, ή από τους ελέφαντες που χρησιμοποιούσε κάποτε ο ρωμαϊκός στρατός.

Θα περνούσαν δεκαετίες προτού ο Ουίλιαμ Μπάκλαντ, πρώτος καθηγητής Γεωλογίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, περιγράψει και βαφτίσει το πρώτο γνωστό είδος δεινόσαυρου το 1824.

Το όνομα μεγαλόσαυρος πρωτοεμφανίστηκε σε μελέτη που παρουσίασε ο Μπάκλαντ στη νεοσύστατη τότε Γεωλογική Εταιρεία του Λονδίνου. Από το σχήμα των δοντιών συμπέρανε ότι επρόκειτο για αρπακτικό με μήκος 12 μέτρα και «όγκο ελέφαντα».

«Κατά κάποιο τρόπο έπεσε μέσα. Ήταν πράγματι μια ομάδα εξαφανισμένων ερπετών. Επρόκειτο για ριζοσπαστική ιδέα» σχολιάζει στο CNN ο Στιβ Μπρουσάτ, παλαιοντολόγος του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου και συγγραφέας του βιβλίου The Rise and Fall of the Dinosaurs («Η άνοδος και η πτώση των δεινοσαύρων»).

Σκίτσο του Ουίλιαμ Μπάκλαντ να παραδίδει μάθημα στην Οξφόρδη στις 15 Φεβρουαρίου 1823 (The Metropolitan Museum of Art)

Η λέξη δεινόσαυρος δεν εμφανίστηκε παρά 20 χρόνια αργότερα, ιδέα του ανατόμου Ρίτσαρντ Όουεν, ιδρυτή του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου, βάσει των παρατηρήσεών του στον μεγαλόσαυρο και δύο άλλα είδη, τον ιγκουανόδοντα και τον υλαιόσαυρο.

Εκείνη την εποχή ο μεγαλόσαυρος είχε επισκιαστεί από την ανακάλυψη ολόκληρων σκελετών από γιγάντια θαλάσσια ερπετά όπως ο ιχθυόσαυρος και ο πλησιόσαυρος, δύο είδη που είχε ανακαλύψει στη νότια ακτή της Αγγλίας η παλαιοντολόγος Μέρι Άνινγκ.

Παρόλα αυτά, ο μεγαλόσαυρος διατηρούσε την προϊστορική γοητεία του. Ο Κάρολος Ντίκενς, φίλος του Όουεν, φαντάστηκε έναν μεγαλόσαυρο να κυκλοφορεί στους λασπωμένους δρόμους του Λονδίνου στο μυθιστόρημά του Ο Ζοφερός Οίκος του 1852.

Ο μεγαλόσαυρος ήταν επίσης ένα από τα τρία αγάλματα δεινοσαύρων που εκτέθηκαν στο Κρίσταλ Πάλας του Λονδίνου το 185. Το άγαλμα, το οποίο παραμένει στην ίδια θέση μέχρι σήμερα, είναι ακριβές όσον αφορά το σχήμα του κεφαλιού, σήμερα όμως γνωρίζουμε ότι το ερπετό είχε μήκος μόνο 6 μέτρα και περπατούσε στα δύο πόδια, όχι στα τέσσερα.

To άγαλμα του μεγαλόσαυρου στο Κρίσταλ Πάλας Παρκ του Λονδίνου (Wikimedia Commons)

Ποιος ήταν ο Μπάκλαντ

Φιλόδοξος και χαρισματικός φοιτητής στην Οξφόρδη, από όπου αποφοίτησε το 1805, ο Μπάκλαντ είχε μια μεγάλη γκάμα ενδιαφερόντων, από τη θεολογία και τα κλασσικά κείμενα μέχρι την ανατομία, λέει στο CNN η Σούζαν Νιούελ, ιστορικός του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

Διατηρούσε επίσης επαφές με άλλους φυσιοδίφες της εποχής του, ανάμεσά τους ο Σαρλ Κουβιέ στη Γαλλία, διάσημος για τις μελέτες του που συνέκριναν απολιθώματα με σύγχρονα είδη.

Ο Μπάκλαντ πλήρωνε εργάτες των λατομείων σχιστόλιθου για να του παραδίδουν τα απολιθώματα που έβρισκαν και έφτασε τελικά στη λύση του μυστηρίου.

Έναν χρόνο μετά τη δημοσίευση της ιστορικής μελέτης του για τον μεγαλόσαυρο, ο Μπάκλαντ παντρεύτηκε τη βοηθό του Μέρι Μόρλαντ, η οποία ήταν και η ίδια φυσιοδίφης και φιλοτέχνησε τα σχέδια του μεγαλόσαυρου.

Αργότερα στην καριέρα του, ο Μπάκλαντ συνειδητοποίησε ότι  το μεγαλύτερο μέρος της Βρετανίας ήταν κάποτε καλυμμένο από πάγους. Οι παγετώνες ήταν αυτό που διαμόρφωσαν το τοπίο της χώρας, όχι η βιβλική πλημμύρα όπως έλεγαν άλλοι.

Σύμφωνα με την Νιούελ, την ιστορικό στην Οξφόρφη, η καριέρα του Μπάκλαντ τερματίστηκε πρόωρα λόγω ενός μυστηριώδους νευρικού κλονισμού. Πέθανε το 1856 σε άσυλο του Λονδίνου.

Σιαγόνα μεγαλόσαυρου στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Οξφόρδης (Wikimedia Commons)

Τι μάθαμε από τότε

Η επέτειος 200 ετών από την περιγραφή του πρώτου δεινόσαυρου είναι μια καλή ευκαιρία για έναν απολογισμό όσων έχουμε μάθει από την εποχή του Μπάκλαντ.

Σήμερα γνωρίζουμε μεταξύ άλλων ότι οι δεινόσαυροι παρέμειναν κυρίαρχοι του πλανήτη για 165 εκατομμύρια χρόνια. Γνωρίζουμε ότι οι περισσότεροι εξαφανίστηκαν σε μια πρόσκρουση αστεροειδούς ή κομήτη πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια, με εξαίρεση τους δεινοσαύρους που μετεξελίχθηκαν αργότερα σε πτηνά.

Περίπου 1.000 είδη δεινόσαυρων έχουν περιγραφεί ως σήμερα από την επιστήμη, και η λίστα μεγαλώνει κατά περίπου 50 νέα είδη τον χρόνο.

«Η επιστήμη βρίσκεται ακόμα στη φάση της ανακάλυψης» λέει ο Μπρουσάτ, ο παλαιοντολόγος του Εδιμβούργου «Ναι, έχουν περάσει 200 χρόνια, έχουμε όμως βρει ένα ελάχιστο μέρος όλων των δεινόσαυρων που έζησαν ποτέ […] Πιθανότατα υπήρξαν χιλιάδες, αν όχι εκατομμύρια, διαφορετικά είδη».

Η σχέση των δεινόσαυρων με τα πτηνά κατέστη σαφής τη δεκαετία του 1990, όταν παλαιοντολόγοι στην Κίνα ανακάλυψαν απολιθώματα με φτερά.

Σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα τα φτερά διατηρούν τα μελανοσώματά τους, μικροσκοπικές δομές που περιείχαν χρωστικές και δίνουν μια εικόνα για το χρώμα του ζώου.

Υπάρχουν όμως πολλές ερωτήσεις που παραμένουν αναπάντητες, όπως το πώς και το γιατί οι δεινόσαυροι έφταναν αυτά τα μεγέθη, ή το πώς μπορεί να ακουγόταν η φωνή τους.

«Πιστεύω πως είναι σχεδόν αδύνατο για μας να φανταστούμε έναν κόσμο όπου ο κόσμος δεν γνώριζε για τους δεινόσαυρους» λέει ο Μπρουσάτ.

«Σίγουρα όμως υπάρχουν και πράγματα για τα οποία ο κόσμος θα λέει στο μέλλον ότι ήταν άγνωστα το 2024. Η επέτειος αυτή πρέπει να μας δώσει κάποια προοπτική».