Η Μέση Ανατολή βράζει, τα τύμπανα ενός περιφερειακού πολέμου ηχούν. Ο διάσημος πολιτικός επιστήμων Ιαν Μπρέμερ, ιδρυτής και πρόεδρος της κορυφαίας συμβουλευτικής εταιρείας θα γεωπολιτικά θέματα Eurasia Group, αναφέρει τους λόγους για τους οποίους κυριολεκτικά… τρέμει το 2024, ένα έτος που, όπως λέει, αν είχε μορφή, θα ήταν του… λόρδου Βόλντεμορτ!

Ο ίδιος αναφέρει χαρακτηριστικά: 2024. Πολιτικά είναι ο Βόλντεμορτ των ετών. Το annus horribilis. Το έτος που δεν πρέπει ούτε να το ψιθυρίζει. Θα ήθελα πολύ να το γλυκάνω, αλλά δεν μπορώ: Από πλευράς παγκόσμιου πολιτικού κινδύνου, αυτή είναι η πιο επικίνδυνη και αβέβαιη χρονιά που έχω δει στη ζωή μου.

Όπως γράφουμε στην έκθεση Top Risks της Eurasia Group για το 2024, τρεις πόλεμοι θα κυριαρχήσουν στις παγκόσμιες εξελίξεις: της Ρωσίας με την Ουκρανία, που μπαίνει στον τρίτο του χρόνο, του Ισραήλ με τη Χαμάς, που μπαίνει στον τρίτο του μήνα και των ΗΠΑ με τον… εαυτό τους, που είναι έτοιμος να ξεσπάσει ανά πάσα στιγμή.

Πόλεμος στην Ουκρανία

Κίεβο 2024

Το Ρωσία εναντίον Ουκρανία… χειροτερεύει. Η Ρωσία έχει τώρα την πρωτοβουλία στο πεδίο της μάχης και ένα υλικό πλεονέκτημα, ενώ η Ουκρανία πρόκειται να χάσει σημαντικό διεθνές ενδιαφέρον και υποστήριξη. Για τις Ηνωμένες Πολιτείες, ειδικότερα, έχει γίνει μια μακρινή, δεύτερη (πάει για τριτοτέταρτη) πολιτική προτεραιότητα, παρά τις εκατοντάδες χιλιάδες θύματα και τα εκατομμύρια των εκτοπισμένων Ουκρανών.

Οι δυσκολίες στο πεδίο της μάχης, η μειωμένη υποστήριξη από τη Δύση και οι εσωτερικές πολιτικές διαμάχες θα κάνουν τους Ουκρανούς να αισθάνονται όλο και πιο απελπισμένοι, καθιστώντας το Κίεβο πιο ανεκτικό στους κινδύνους και τη σύγκρουση πιο πιθανό να κλιμακωθεί. Ενώ η Ρωσία δεν έχει τρόπο να «νικήσει», η Ουκρανία θα χωριστεί de facto φέτος και θα μπορούσε να «χάσει» τον πόλεμο ήδη από το 2025.

Πόλεμος στη Λωρίδα της Γάζας

Γάζα 2024

Το Ισραήλ εναντίον Χαμάς… χειροτερεύει. Οι τρομοκρατικές επιθέσεις της Χαμάς της 7ης Οκτωβρίου τάραξαν τη Μέση Ανατολή από τον εφησυχασμό της και δεν υπάρχει προφανής τρόπος να τερματιστεί η μάχη που ακολούθησε. Αν και καμία χώρα δεν θέλει να ξεσπάσει ένας περιφερειακός πόλεμος, το μπαρούτι στην περιοχή είναι στεγνό και ο αριθμός των παικτών που κουβαλούν σπίρτα -το πολεμικό υπουργικό συμβούλιο του Ισραήλ, η Χεζμπολάχ, οι Χούθι, οι πολιτοφυλακές που υποστηρίζονται από το Ιράν στη Συρία και το Ιράκ- καθιστούν υψηλό τον κίνδυνο κλιμάκωσης. Οι τρέχουσες μάχες στη Γάζα είναι συνεπώς πιθανό να είναι μόνο η πρώτη φάση μιας επεκτεινόμενης σύγκρουσης φέτος.

Όποιο κι αν είναι το στρατιωτικό αποτέλεσμα, είναι εγγυημένη μια δραματική αύξηση της ριζοσπαστικοποίησης. Από τους Ισραηλινούς Εβραίους, που νιώθουν τον εαυτό τους παγκοσμίως απομονωμένο, ή ακόμη και μισητό, αφού αντιμετώπισαν τη χειρότερη βία εναντίον τους από την εποχή του Ολοκαυτώματος. Των Παλαιστινίων, που αντιμετωπίζουν αυτό που θεωρούν γενοκτονία, χωρίς ευκαιρίες για ειρήνη και χωρίς προοπτικές για διαφυγή. Οι βαθιές πολιτικές αντιθέσεις θα πυροδοτήσουν συγκρούσεις σε όλη τη Μέση Ανατολή οι οποίος σχετίζονται με πάνω από ένα δισεκατομμύριο ανθρώπους στον ευρύτερο μουσουλμανικό κόσμο, ξέχωρα από των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρώπης.

ΗΠΑ εναντίον… ΗΠΑ

Αλλά η μεγαλύτερη πρόκληση μες στο 2024 είναι… οι Ηνωμένες Πολιτείες εναντίον του εαυτού τους. Ενώ ο στρατός και η οικονομία της Αμερικής εξακολουθούν να έχουν εξαιρετική ισχύ, το πολιτικό της σύστημα είναι πιο δυσλειτουργικό από οποιασδήποτε άλλης βιομηχανικής δημοκρατίας στην Ιστορία. Οι εκλογές του 2024 θα επιδεινώσουν αυτό το πρόβλημα, ανεξάρτητα από το ποιος θα κερδίσει, επιδεινώνοντας τον πολιτικό διχασμό της χώρας, δοκιμάζοντας την αμερικανική δημοκρατία σε βαθμό που το έθνος δεν έχει βιώσει εδώ και 150 χρόνια και υπονομεύοντας την αξιοπιστία των ΗΠΑ στην παγκόσμια σκηνή.

Το ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού θα πάει στις κάλπες φέτος, αλλά οι άνευ προηγουμένου δυσλειτουργικές εκλογές στις ΗΠΑ θα είναι μακράν οι πιο κομβικές για την ασφάλεια, τη σταθερότητα και τις οικονομικές προοπτικές του κόσμου. Το αποτέλεσμα θα επηρεάσει τη μοίρα 8 δισεκατομμυρίων ανθρώπων και μόνο 160 εκατομμύρια Αμερικανοί θα έχουν λόγο σε αυτό, με τον νικητή να αποφασίζεται από μια «χούφτα» [λίγες δεκάδες χιλιάδες] αμφιταλαντευόμενους ψηφοφόρους.

Κρίσιμες προκλήσεις

Η ηττημένη πλευρά -είτε Δημοκρατικοί είτε Ρεπουμπλικάνοι- θα θεωρήσει το αποτέλεσμα άκυρο και δεν θα το αποδεχτεί. Η πιο ισχυρή χώρα του κόσμου αντιμετωπίζει κρίσιμες προκλήσεις για τους βασικούς πολιτικούς θεσμούς της: ελεύθερες και δίκαιες εκλογές, ειρηνική μετάβαση εξουσίας, ελέγχους και ισορροπίες που παρέχονται από τη διάκριση των εξουσιών. Ουσιαστικά, οι εκλογές θα κριθούν από το στρίψιμο ενός νομίσματος, κάτι που γεννά μια βεβαιότητα: ότι θα συνεχιστεί η ζημιά στον κοινωνικό ιστό της Αμερικής και στη διεθνή της θέση. Η πολιτική κατάσταση στη χώρα… είναι πράγματι ταραγμένη.

Χάος

Καμία από αυτές τις τρεις συγκρούσεις δεν έχει ένα μαξιλάρι ασφαλείας που να την εμποδίζει να επιδεινωθεί. Κανένας δεν έχει υπεύθυνους ηγέτες, πρόθυμους και ικανούς να διορθώσουν, ή τουλάχιστον να καθαρίσουν, το χάος. Πράγματι, αυτοί οι ηγέτες βλέπουν τους αντιπάλους τους (και τους υποστηρικτές των αντιπάλων τους) ως κύριους αντιπάλους – «εχθρούς του λαού». Το πιο προβληματικό είναι ότι κανένας από τους εμπόλεμους δεν συμφωνεί για το τι τσακώνονται.

Αντίθετα, η κλιματική αλλαγή θεωρείται από πολλούς η μεγαλύτερη παγκόσμια πρόκληση μας, αλλά ο κόσμος βρίσκεται στον δρόμο να ανταποκριθεί -συλλογικά, αν και πολύ αργά- επειδή όλοι κατανοούν τη φύση του προβλήματος. Υπάρχει πάρα πολύ διοξείδιο του άνθρακα (και μεθάνιο) στην ατμόσφαιρα, με πολύ μεγαλύτερες ποσότητες να είναι καθ’ οδόν, επειδή αυτά τα πράγματα είναι απαραίτητα για την οικονομική ανάπτυξη, οδηγώντας σε μακροπρόθεσμη ζημιά στη βιοποικιλότητα και επηρεάζοντας τους πάντες, αλλά κυρίως τους φτωχότερους. Τίποτα από αυτά δεν είναι πια αμφιλεγόμενο. Πλέον, το μόνο ερώτημα είναι ποιος συμβιβάζεται και με πόσα, ποιος πληρώνει τι και πότε. Μόνο έτσι ξέρουμε προς τα πού βαδίζουμε.

Αυτό, το να ξέρουμε προς τα πού βαδίζουμε, δεν ισχύει για καμία από τις μεγάλες συγκρούσεις που οδηγούν σε γεωπολιτικό κίνδυνο φέτος. Οι όροι της αντιπαράθεσης δεν μοιράζονται: ούτε οι αφηγήσεις, ούτε η ιστορία, ούτε καν τα βασικά στοιχεία της συνεχιζόμενης μάχης. Και στις τρεις περιπτώσεις, δημιουργούμε γενιές θυμωμένων ανθρώπων που είναι έτοιμοι να τα δώσουν όλα και να πολεμήσουν για όσο χρόνο χρειαστεί. Ίσως ο τερματισμός της μάχης μπορεί να έρθει όταν η μία ή και οι δύο πλευρές έχουν εξαντληθεί… αλλά οι προοπτικές μιας βιώσιμης ειρήνης; Στην Ουκρανία, στη Μέση Ανατολή και στην Αμερική, δεν είμαστε πολύ κοντά σε κάτι τέτοιο.

G-Μηδέν

Την αποκαλώ G-Μηδέν (σσ: βλ. G-7, G-20 κλπ), τη συμμαχία του απόλυτου μηδέν σ’ έναν κόσμο χωρίς παγκόσμια ηγεσία. Εκεί όπου οι Ηνωμένες Πολιτείες, η μόνη εναπομείνασα υπερδύναμη του κόσμου, δεν θέλουν να είναι ο αστυνόμος του κόσμου, ο αρχιτέκτονας του παγκόσμιου εμπορίου ή ο μαζορέτα των παγκόσμιων αξιών. Και καμία άλλη χώρα δεν είναι έτοιμη να αναλάβει αυτόν τον ρόλο για τον εαυτό της. Βλέπουμε τώρα τρεις μεγάλες αντιπαραθέσεις -και πολλούς ακόμη κινδύνους: από την ακυβέρνητη τεχνητή νοημοσύνη και έναν άξονα απατεώνων κρατών, έως μια εύθραυστη παγκόσμια οικονομία και ένα πολιτικά ανατρεπτικό κλίμα τύπου Ελ Νίνιο- που είναι το άμεσο αποτέλεσμα της G-Μηδέν στον κόσμο μας.

Από τη φύση της, η G-Μηδέν θα προκαλέσει περισσότερες άλυτες συγκρούσεις και ασυγκράτητους κινδύνους τα επόμενα χρόνια – το μόνο ερώτημα είναι πού, πότε και πόσο αποσταθεροποιητικές θα είναι. Και εάν οι κρίσεις που προκύπτουν ενθαρρύνουν αρκετή δράση για να διορθωθεί το υποκείμενο πρόβλημα με τη «γεωπολιτική μας ύφεση» ή απλώς θα το επιδεινώσουν.

Παραφράζοντας τον Ρώσο επαναστάτη Λέον Τρότσκι, μπορεί να μην θέλουμε κρίση, αλλά σε έναν κόσμο με G-Μηδέν, η κρίση σίγουρα μας θέλει.