Στη συμβολή των οδών Φίλωνος και Αγίου Γεωργίου στον Πειραιά, το μεσημέρι της 18ης Ιουλίου του 1959 είχε σημάνει συναγερμός. Κατά τη διάρκεια έργων αποχέτευσης, είχε εντοπιστεί τυχαία ένας «θησαυρός»: δύο υπερμεγέθη χάλκινα αγάλματα της αρχαϊκής εποχής, που όμοια τους δεν είχαν βρεθεί ποτέ ως τότε, και μια μαρμάρινη επιτύμβια στήλη.
Η φωτογραφία που τράβηξε ο Μιχάλης Παπαδάκης κατά την ανασκαφή των τεσσάρων χάλκινων αγαλμάτων που αποκαλούνται και ο «θησαυρός του Πειραιά». Βλέπουν πρώτη φορά το φως της δημοσιότητας και αποτελούν τμήμα του σπάνιου αρχειακού υλικού του που παραδόθηκε πρόσφατα στη Monumenta. Ο ίδιος είχε ανακαλύψει το άγαλμα της Αθηνάς.
Λίγες ημέρες μετά, σε κοντινό σημείο εντοπιζόταν μία χάλκινη Αθηνά, ύψους 2,35 μέτρων και ένα χάλκινο άγαλμα της Αρτέμιδος. Τα ευρήματα προκάλεσαν παγκόσμιο ενδιαφέρον. Τέσσερις υπουργοί έσπευσαν επιτόπου για να τα δουν ενώ ένα άλυτο μέχρι σήμερα μυστήριο πλανιόταν στον αέρα: Ποιος, πότε και για ποιον λόγο προχώρησε στην ομαδική ταφή τους…;
Μικρές ψηφίδες, που ανασυνθέτουν αυτή την ιδιαίτερη ιστορία έρχονται για πρώτη φορά στο φως, 65 χρόνια μετά, μέσα από τη δωρεά ενός σπάνιου αρχειακού υλικού μοναδικής αξίας: του αρχείου του πολιτικού μηχανικού Μιχάλη Παπαδάκη, αδελφού της ηθοποιού Ελένης Παπαδάκη που δολοφονήθηκε τον Δεκέμβριο του 1944 από την ΟΠΛΑ.
Ο Μιχάλης Παπαδάκης ήταν πολιτικός μηχανικός που εργάστηκε σε δημόσια και ιδιωτικά έργα από το 1930 ως το 1960 και ήταν εκείνος που ανακάλυψε το άγαλμα της Αθηνάς κατά τη διάρκεια των εργασιών.
Τι περιλαμβάνει το αρχείο
Στα σπάνια τεκμήρια από το αρχείο του, που δώρισαν πρόσφατα στη Monumenta η Καρολίνα Παπαδάκη – Φουντουκά και ο Παναγιώτης Νινόπουλος, συγκαταλέγονται ασπρόμαυρες φωτογραφίες από την ανασκαφή και ένα χειρόγραφο σημείωμα πίσω από καρτ ποστάλ της εποχής: «Το άγαλμα Αθηνάς ύψους 2.30μ που βρήκα ανασκάπτοντας την οδόν Γεωργίου του Α’ στον Πειραιά την 25-7-1959».
Το αρχείο περιλαμβάνει επίσης, τρία λευκώματα με φωτογραφίες τραβηγμένες τις δεκαετίες του ’20 και του ’30 και αναλυτικές περιγραφές – πρόκειται για ένα συναρπαστικό ταξίδι σε εικόνες της Αθήνας και της ελληνικής επαρχίας που έχουν χαθεί για πάντα. Μετά την ταξινόμησή του, το αρχείο θα παραχωρηθεί στην Εθνική Βιβλιοθήκη, όπως όλες οι δωρεές αρχείων που παραλαμβάνει η Monumenta.
«Ο Μιχάλης Παπαδάκης αποφοίτησε από το ΕΜΠ το 1926. Εργάστηκε σε δημόσια και ιδιωτικά έργα – για παράδειγμα ο ίδιος έφτιαξε το σπίτι όπου έζησε τα νεανικά του χρόνια συνθέτης ο Βαγγέλης Παπαθανασίου στην οδό Νομικού – όμως κυρίως ασχολήθηκε με έργα ύδρευσης και αποχέτευσης. Ηταν πολύ συναισθηματικός αλλά και πολύ σχολαστικός. Ετσι, μέχρι τη δεκαετία του ’60 έφτιαξε λεύκωμα με τη δουλειά του.
Ο Μιχάλης Παπαδάκης με την αδερφή του , ηθοποιό Ελένη Παπαδάκη, που εκτελέστηκε από την ΟΠΛΑ το 1944, με τη μητέρα του και τη σύζυγό του, Τεό.
Είναι ένα σπουδαίο υλικό που μας δίνει πολύτιμες πληροφορίες για τον αρχιτεκτονικό πλούτο της Αθήνας, για το αστικό τοπίο της εποχής, για την τεχνική κατασκευής των κτιρίων μόλις είχε ξεκινήσει το μπετόν αρμέ», λέει η Ειρήνη Γρατσία, συντονίστρια της Μonumenta.
«Το αρχείο περιλαμβάνει, επίσης, φωτογραφίες με την ηθοποιό Ελένη Παπαδάκη. Οταν εκείνη δολοφονήθηκε, η οικογένεια ζούσε σε ένα σπίτι της οδού Ιακωβάτων στα Ανω Πατήσια. Από αυτό το σπίτι έχουμε φωτογραφίες με την ηθοποιό ενώ σε μία από αυτές που τραβήχτηκε μετά τον γάμο του Παπαδάκη απεικονίζεται και η Κατίνα Παξινού.
Χειρόγραφη σημείωση του Μιχάλη Παπαδάκη πίσω από καρτ ποστάλ της δεκαετίας του ’60: «Το άγαλμα της Αθηνάς ύψους 2.30 μ. που βρήκα ανασκάπτοντας την οδόν Γεωργίου του Α’ στον Πειραιά την 25-7-1959»…
Μετά τη δολοφονία, ο Μιχάλης μαζί με τη μητέρα του και τη σύζυγό του Τεό, η οποία είχε καταγωγή από τη Ρουμανία, αγόρασαν ένα διαμέρισμα στην εκλεκτικιστική πολυκατοικία της οδού Σκαραμαγκά 4, έργο του αρχιτέκτονα Κιτσίκη. Σε αυτό το σπίτι συνάντησα τον Παναγιώτη Νινόπουλο, του πήρα συνέντευξη – και για το σπίτι και για την οικογένεια Παπαδάκη – και αργότερα αποφάσισε να δωρίσει μαζί με την Καρολίνα Παπαδάκη – Φουντουκά το αρχείο. Σε αυτό βρίσκουμε, επίσης, χάρτες, κατόψεις, και κάποια έγγραφα που αφορούν τον αρχιτέκτονα καθηγητή Κωνσταντίνο Κωνσταντινίδη, ο οποίος ήταν παππούς του Παπαδάκη».
Αλλωστε, όπως επισημαίνει η Ειρήνη Γρατσία, το αρχείο του Μιχάλη Παπαδάκη είναι χαρακτηριστική περίπτωση μιας συγκινητικής συνθήκης που συναντά η Monumenta στην προσπάθεια καταγραφής και διάσωσης του κτιριακού πλούτου της χώρας: «Εμείς ξεκινάμε από ένα κτίριο και μέσα από το κτίριο βγαίνει πάντα μια μοναδική ιστορία…».
