«Το όνομα του οποίου δεν θέλω να θυμηθώ…»

Ας είναι αυτή η είδηση της εβδομάδας, έστω σε ένα παράλληλο σύμπαν της ειδησεογραφίας. Πενήντα επτά χρόνια μετά τον δανεισμό της κόπιας, μία ισπανική μετάφραση της «Ιλιάδας» επεστράφη στο Γυμνάσιο της Μαδρίτης απ’ όπου έλειπε. Και εδώ η διάθεση των ρημάτων – χωρίς το ποιητικό αίτιο – έχει σοβαρό λόγο ύπαρξης. Ο αναγνώστης παραμένει άγνωστος, σύμφωνα με το δημοσίευμα του Isimbard Wilkinson στους «Times». Η βιβλιοθήκη του Instituto de San Isidro, πάντως, χαιρέτισε την επιστροφή μ’ έναν τόνο που μάλλον ταιριάζει στο φλέγμα της πάλαι ποτέ μεγάλης ανταγωνίστριας Αγγλίας παρά στο ιβηρικό ταμπεραμέντο, αν κάνουμε χρήση όλων των διαθέσιμων στερεοτύπων: «Πολλές ευχαριστίες στον άγνωστο αναγνώστη που ύστερα από 57 χρόνια επέστρεψε, επιτέλους, το βιβλίο στη βιβλιοθήκη μας. Ελπίζουμε να απολαύσατε την ανάγνωση αυτού του κλασικού αριστουργήματος».

Ο διευθυντής του Γυμνασίου, Ραφαέλ Μαρτίν, έκανε ειδική αναφορά στο σημείωμα (edicto) με το οποίο ο φαντομάς της δανειστικής βιβλιοθήκης συνόδευσε την κίνησή του. Εγραψε, λοιπόν, ο τελευταίος: «Αυτό το έργο του Ομήρου με τίτλο “Ιλιάδα”, σε μετάφραση του Δον Χοσέ Γκόμες Ερμοσίγια, που ανήκει στη βιβλιοθήκη του Instituto de San Isidro της Μαδρίτης και αφαιρέθηκε από τα ράφια του υπό μορφή δανεισμού το 1967 από μαθητή το όνομα του οποίου δεν θέλω να θυμηθώ, επιστρέφει στο σπίτι του έπειτα από χρόνια εξορίας, τον Ιανουάριο του 2024 – και γι’ αυτό ζητείται ταπεινά συγγνώμη».

Ολα μοιάζουν μυθιστορηματικά σ’ αυτή την ιστορία. Ακόμη κι εκείνη η αναφορά στον ακατονόμαστο μαθητή. «Σ’ ένα χωριό της Μάντσας, που δεν θέλω να θυμηθώ τ’ όνομά του, ζούσε εδώ και κάμποσα χρόνια ένας ιδαλγός…» (μτφ. Κώστας Καρθαίος, εκδ. Πατάκη). Ετσι ξεκινάει ο Θερβάντες την αφήγησή του στον «Δον Κιχώτη». Και από το κορυφαίο δείγμα του πικαρέσκου μυθιστορήματος είναι «δανεισμένη» η φράση του αόρατου επιστρέψαντος. Ο Θερβάντες δεν θέλει να κατονομάσει το χωριό Εσκίβιας, όπου παντρεύεται την Καταλίνα, ανακαλύπτει την απλότητα της υπαίθρου και γνωρίζει έναν ηλικιωμένο άντρα ονόματι Κιχάνα, ο οποίος θα προσφέρει την απαραίτητη έμπνευση για τον πολυθρύλητο ιππότη. Ο συγγραφέας αποκρύπτει τον τόπο, αλλά τον περνά στην αθανασία. Δεν τον κατονομάζει, αλλά τον καθιστά οικουμενικό. Η ιστορία του συμβαίνει σ’ έναν τόπο ισπανικό, αλλά τα πάθη που διεκτραγωδούνται μας αφορούν όλους.

Ο σύγχρονος αναγνώστης, από την άλλη, δεν αποκαλύπτει το όνομά του ούτε την αναφορά στον κορυφαίο συγγραφέα. «Σκηνοθετεί» έτσι ένα εφήμερο μονόπρακτο, που μπορεί να συμβαίνει σε πολλά μέρη μέσα στον κόσμο. Ενα παλιό δάνειο από μια παλιά βιβλιοθήκη. Μια μετακόμιση ή μια αιφνίδια απομάκρυνση. Το βιβλίο που ξαναβρίσκεται μέσα σε μια κούτα 20 ή 57 χρόνια μετά. Η οφειλή που επιστρέφει στον τόπο του δανεισμού. Και μια λογοτεχνική συγγνώμη.

Οφειλές

Ο ήρωας της ιστορίας μας ξεπλήρωσε το χρέος του προς την ισπανική βιβλιοθήκη με μια θεατρική χειρονομία. Ο Θερβάντες είχε φέρει πριν από αιώνες στην ισπανική σκηνή το μάθημα ότι «ο κόσμος έμοιαζε πράγματι με θέατρο, αλλά όχι επειδή όλοι μας παίζουμε ρόλους για χάρη του Θεού, ο οποίος θα μας ανταμείψει ή θα μας τιμωρήσει… αλλά επειδή οι άνθρωποι παίζουν διαρκώς ρόλους ο ένας για τον άλλο» (William Egginton, «Μιγέλ ντε Θερβάντες – ο πρώτος συγγραφέας του σύγχρονου κόσμου», μτφ. Πέτρος Γεωργίου, Πατάκη, 2018). Κι ύστερα, όλα ξεκίνησαν από ένα αντίτυπο της «Ιλιάδας». Ο Θερβάντες είχε ξεπληρώσει το δικό του χρέος στην ομηρική έμπνευση παραδίδοντας ένα αριστούργημα σε όλο τον κόσμο. Που είναι μια σκηνή.