Εχει άραγε η δημοκρατία ψυχή; Η απάντηση που δίνω, χρόνια τώρα, κωπηλατώντας στον ωκεανό, είναι πως έχει: η δημοκρατία είναι –θα έπρεπε να είναι– ζωντανός οργανισμός και κάθε ζωντανός οργανισμός υπακούει όχι μόνο σε κανόνες αλλά και σε μια αίσθηση περί ορθού και περί δικαίου. Μια απροσδιόριστη και διάχυτη αίσθηση, που όμως, όπως συμβαίνει με ένα έργο τέχνης, όταν τη νιώσεις, ξέρεις ότι την ένιωσες. Η πολύ πρόσφατη επικαιρότητα έδωσε ένα συγκλονιστικό παράδειγμα.
Η προσφυγή της Νότιας Αφρικής κατά του Ισραήλ στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης για την κατάσταση στη Γάζα, καθώς και ο τρόπος που αντέδρασε το Δικαστήριο, αποτελούν εξαιρετική –υπό τη διπλή έννοια του όρου: ελπιδοφόρα και μοναδική– εξέλιξη. Φανερώνει ότι υπάρχει ανθρωπιστική ευαισθησία σε επίσημο, και μάλιστα κρατικό, επίπεδο και ότι αυτή η ευαισθησία μπορεί να βρει θεσμική υποδοχή, καθώς και μία, επί της αρχής τουλάχιστον, δικαίωση: το Δικαστήριο όχι μόνο δεν παραμέρισε την αίτηση, αλλά ζήτησε από το Ισραήλ, εν είδει «ασφαλιστικών μέτρων», να λάβει, και μάλιστα με «άμεση ισχύ», όλα «τα μέτρα που έχει στη διάθεσή του», ώστε να βελτιωθεί η ανθρωπιστική κατάσταση στη Γάζα και να μη διαπραχθούν πράξεις αντίθετες στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για την πρόληψη και την καταστολή της γενοκτονίας. Το Δικαστήριο δεν έκρινε μεν ευθέως ότι το Ισραήλ διαπράττει γενοκτονία –αυτή είναι μια απόφαση που χρειάζεται εις βάθος εξέταση και θα βγει σε κάποια χρόνια– αλλά ότι υπάρχουν ικανές ενδείξεις για παράνομες πράξεις και επείγουσα ανάγκη να σταματήσουν. Οι κυνικοί, που δεν λείπουν, ούτε στην εξουσία, ούτε στην ανάλυση της διεθνούς πολιτικής, θα πουν ότι τέτοιες «αποφάσεις» αποτελούν μη δεσμευτικά ευχολόγια κι ότι το Ισραήλ, ό,τι και να ζητάει η Νότια Αφρική κι ότι και να εντέλλεται η Χάγη, θα συνεχίσει –συνεχίζει ήδη: μια μέρα μετά την απόφαση ισοπέδωσε ένα ακόμα νοσοκομείο– έναν πόλεμο με τον οποίο θεωρεί ότι προστατεύει ζωτικά συμφέροντά του. Αυτή, όμως, είναι μόνο η μία όψη των πραγμάτων.
Υπάρχει και η άλλη: ότι μια χώρα που έχει βιώσει στο όχι μακρινό παρελθόν μια «εσωτερική γενοκτονία», το απαρτχάιντ, βρήκε το θάρρος και τα λόγια, ανθρώπινα, πολιτικά και νομικά, να ζητήσει προστασία για ένα λαό που βομβαρδίζεται, εκτοπίζεται και λιμοκτονεί. Κι ότι ένα Δικαστήριο, που μιλά στο όνομα των Ηνωμένων Εθνών αλλά και της παγκόσμιας συνείδησης, αποφάνθηκε ότι υπάρχουν όρια σε κάθε πόλεμο και σε κάθε άμυνα. Δεν είναι διόλου ασήμαντη λεπτομέρεια ότι τα ονόματα των νομικών που υποστήριξαν τις θέσεις της Νότιας Αφρικής καλύπτουν όλο το φάσμα του ουράνιου τόξου που ονειρεύτηκε και υλοποίησε ο Νέλσον Μαντέλα – Hassim, ινδικής καταγωγής, Ngcukaitobi, από τη φυλή των Xhosa, Dugard, αγγλόφωνος λευκός, Du Plessis, Αφρικάνερ. Ούτε ότι από τα έξι επιμέρους μέτρα προστασίας του παλαιστινιακού πληθυσμού που ζήτησε το Διεθνές Δικαστήριο, τα τέσσερα προσυπέγραψε η συντριπτική πλειοψηφία των 17 δικαστών, δυο δε και ο ισραηλινός δικαστής. Είναι αλήθεια ότι το Ισραήλ δέχτηκε πρώτο επίθεση και άρα έχει δικαίωμα να αμυνθεί για να διαφυλάξει την ασφάλεια του εδάφους και των κατοίκων του. Είναι άλλο τόσο αλήθεια, όμως, είπε μια φωνή από τη Χάγη, ότι Δικαιοσύνη σημαίνει ανθρωπισμός και ότι ο ανθρωπισμός είναι υπεράνω κρατικών συνόρων και συσχετισμών πολιτικών δυνάμεων. Ακόμα κι αν δεν σταματά τους πολέμους.
