Πλατάνια, κυπαρίσσια και κουτσουπιές, μανόλιες, αμυγδαλιές και κερασιές, κυδωνιές, αχλαδιές και βερικοκιές είναι μερικά μόνο από τα δέντρα που θα «επιστρατευτούν» για να «αναστήσουν» τους κήπους γύρω από το πρώην βασιλικό ανάκτορο στο Τατόι. Το τοπίο που επιχειρείται να ανασυσταθεί δεν είναι εκείνο που οι επισκέπτες του πρώην βασιλικού κτήματος αντίκριζαν πριν από την καταστροφική πυρκαγιά του 2021. Η εικόνα του θα προσομοιάζει, όσο το δυνατόν περισσότερο, σε εκείνη προ του 1967, οπότε και ο χώρος εγκαταλείφθηκε.
Ο στόχος μπορεί να φαντάζει αναμενόμενος, αλλά η υλοποίησή του μόνο εύκολη δεν αποδεικνύεται κι αυτό για τρεις λόγους. Πρώτον διότι οι κήποι δασώθηκαν όταν το κτήμα έπαψε να είναι σε χρήση. Δεύτερον διότι δεν υπάρχουν στοιχεία για τα είδη φυτών που τους συνέθεταν. Και τρίτον η προ τριετίας φωτιά εξαφάνισε και το τελευταίο ίχνος που θα μπορούσε να δώσει κάποια πληροφορία στους ειδικούς.
«Οι απάχηδες των Αθηνών»
Για να φτάσουν λοιπόν οι αρχιτέκτονες τοπίου με επικεφαλής την Ελλη Παγκάλου στον τελικό σχεδιασμό της διαμόρφωσης των 34 στρεμμάτων νοτίως του ανακτόρου, ο οποίος προβλέπει αλέες, μονοπάτια, ξέφωτα με γρασίδι, ροδώνες, οπωρώνες, λαβυρίνθους από κυπαρίσσια και ένα μικρό θερμοκήπιο, χρειάστηκε να ανατρέξουν σε αρχειακό υλικό και να αναζητήσουν αναλογίες ως προς τη δομή με ανάλογους κήπους στην Ευρώπη των προηγούμενων αιώνων. Απρόσμενος σύμμαχός τους αποδείχθηκε η πρώτη κινηματογραφική μεταφορά της οπερέτας του Νίκου Χατζηαποστόλου «Οι απάχηδες των Αθηνών». Η εν λόγω ταινία του 1930, η πρώτη ελληνική παραγωγή όπου συγχρονίζονταν ήχος και εικόνα και η οποία έως το 2016 θεωρούνταν χαμένη μέχρι που ανακαλύφθηκε στην Ταινιοθήκη της Γαλλίας και επανεκδόθηκε λίγο πριν από την έναρξη της πανδημίας, γυρίστηκε εν μέρει στο κτήμα του Τατοΐου την εποχή που ο Γεώργιος Β’ είχε εξοριστεί, οπότε και η κυβέρνηση έδωσε την άδεια να χρησιμοποιηθεί ο χώρος από την παραγωγή.
Για την αναβίωση των κήπων, οι οποίοι διαμορφώθηκαν στην αρχική τους μορφή τέσσερα χρόνια μετά την ολοκλήρωση του ανακτόρου (1886), θα φυτευτούν 450 δέντρα και θα διατεθούν 3 εκατ. ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης. Οι εργασίες αναμένεται να ξεκινήσουν άμεσα με την ανάδειξη του αναδόχου ως το τέλος του μήνα και ορίζοντα ολοκλήρωσης του έργου το 2025.
Τέσσερις μελέτες
Η αποκατάσταση και ανάδειξη των κήπων του κύριου ανακτορικού συγκροτήματος ωστόσο αποτελεί μία από τις τέσσερις ειδικές μελέτες που υλοποιούνται με ευθύνη των υπουργείων Πολιτισμού, Περιβάλλοντος και Ενέργειας, στο πλαίσιο των έργων ανάπλασης στο Τατόι. Και «εντάσσονται στο πλαίσιο ολοκληρωμένου σχεδίου για τη μετατροπή τού μέχρι πρότινος εγκαταλελειμμένου κτήματος σε ενιαίο και πολυθεματικό περιαστικό χώρο Πρασίνου και πόλο πολλαπλών δραστηριοτήτων ψυχαγωγίας, αναψυχής, ιστορικής μνήμης, πολιτισμού, εκπαίδευσης, περιβαλλοντικής αγωγής και γνώσης», όπως ανέφερε η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη κατά τη χθεσινή παρουσίαση των συγκεκριμένων μελετών, παρουσία του υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Θεόδωρου Σκυλακάκη.
Εκτός από τους κήπους, έμφαση δίνεται επίσης στην αποκατάσταση του δασικού οικοσυστήματος, όπως και της βλάστησης πέριξ του κοιμητηρίου. Πρόκειται για μια περιοχή που σύμφωνα με τον επιστημονικό υπεύθυνο του έργου, αρχιτέκτονα Θωμά Δοξιάδη, πριν από το 1880 ήταν βοσκότοπος και μετά την εγκατάσταση του βασιλικού ανακτόρου πήρε δασικό χαρακτήρα με κυρίαρχα είδη τα πεύκα, τα κυπαρίσσια και τους αειθαλείς πλατύφυλλους θάμνους, όπως οι κουμαριές, τα πουρνάρια, οι σκίνοι. Η αποκατάσταση του τοπίου, μετά και τις συνέπειες της πυρκαγιάς του 2021, θα έχει ως στόχο τη μείωση της επιφανειακής καύσιμης ύλης και τη διάπλαση της βλάστησης κατά τέτοιον τρόπο ώστε να λειτουργεί ως ζώνη ανάσχεσης πυρκαγιάς, ενώ η αποκατάσταση των πεύκων και των κυπαρισσιών θα γίνει σε συνδυασμό με τη φυσική αναγέννηση του δάσους, η οποία προχωρά με πολύ καλούς ρυθμούς. Στο ίδιο πλαίσιο προβλέπεται και η αποκατάσταση των μονοπατιών του κοιμητηρίου. Παράλληλα, όπως εξήγησε ο προϊστάμενος της Γενικής Διεύθυνσης Δασών και Δασικού Περιβάλλοντος, Ευάγγελος Γκουντούφας, συνεχίζονται τα έργα αποκατάστασης του δάσους στο Τατόι και αφορούν μεταξύ άλλων τη συντήρηση δασικού οδικού δικτύου, την πρόληψη δασικών πυρκαγιών και τις τεχνητές αναδασώσεις.
Εργασίες συντήρησης και ανάδειξης, βάσει της παρουσίασης της προϊσταμένης της Διεύθυνσης Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων Μνημείων, Μαρίας Μερτζάνη, γίνονται επίσης τόσο στην εκκλησία της Αναστάσεως – το τελευταίο οικοδόμημα που προστέθηκε στο κτήμα στην εκπνοή του 19ου αιώνα, με επιρροές από την Παναγία Γοργοεπήκοο που στέκει δίπλα στη Μητρόπολη Αθηνών – και στον τοιχογραφικό της διάκοσμο, έργο των μέσων του 20ού αιώνα όσο και στα 21 ταφικά μνημεία από πεντελικό μάρμαρο, που έχουν πέσει αρκετές φορές θύματα βανδαλισμού, όπως και του ημιτελούς μαυσωλείου, έργου του 1936.
Η χρηματοδότηση
Για τις εργασίες που έχουν ως στόχο την αποκατάσταση και την απόδοση νέων χρήσεων των κτιρίων του πρώην βασιλικού κτήματος – το οποίο περιλαμβάνει δασική έκταση 42.000 στρεμμάτων αποτελούμενη από ιστορικό πυρήνα 1.600 στρεμμάτων και περίπου 1.200 στρέμματα καλλιεργειών – έχουν διασφαλίσει περί τα 49 εκατ. ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης, 9,2 εκατ. ευρώ από κοινοτικά κονδύλια, 1,2 εκατ. ευρώ από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων, όπως και αντίστοιχο ποσό κατ’ έτος από τον τακτικό προϋπολογισμό του ΥΠΠΟ για έργα και μελέτες στο πλαίσιο μνημονίων συνεργασίας με ερευνητικούς φορείς, ενώ έχουν γίνει δεκτές και χορηγίες ιδιωτών.
Οσοι επισκέπτες θέλουν να πάρουν μια πρώτη γεύση από τις εργασίες που βρίσκονται εν εξελίξει στο πρώην βασιλικό κτήμα, θα μπορούν να ενημερωθούν μέσω ειδικής έκθεσης που θα λειτουργήσει προσεχώς, στο αποκατεστημένο κτίριο των μαγειρείων, ενώ online θα παρακολουθούν τα έργα στον χώρο.
