Οι μαθηματικοί έγιναν ντετέκτιβ και ανακάλυψαν τι δεν πήγαινε καλά στις λίστες παγκόσμιας κατάταξης των πανεπιστημίων. Κάποιες «μαγειρεμένες δημοσιεύσεις» από επιστήμονες αμφιβόλου κύρους που διδάσκουν σε πανεπιστήμια της Κίνας και των αραβικών χωρών εκτίναξαν τα πανεπιστήμια αυτά πιο πάνω από τα καθιερωμένα έγκυρα αμερικανικά εκπαιδευτικά ιδρύματα. Ομως τίποτα δεν μένει κρυφό για πάντα, λέει το αποκαλυπτικό άρθρο στο επιστημονικό περιοδικό «Science».
Σύμφωνα με μια αδημοσίευτη ανάλυση που εξέτασε το «Science», ομάδες μαθηματικών σε ιδρύματα της Κίνας, της Σαουδικής Αραβίας και άλλων χωρών έχουν αυξήσει τεχνητά τον αριθμό βιβλιογραφικών αναφορών των συναδέλφων τους, δημοσιεύοντας εργασίες χαμηλής ποιότητας που αναφέρονται επανειλημμένα στο έργο τους. Ως αποτέλεσμα, τα πανεπιστήμιά τους – μερικά από τα οποία δεν φαίνεται να διαθέτουν τμήματα μαθηματικών – παράγουν πλέον ποσότητες επιστημονικών μαθηματικών εργασιών με μεγάλο αριθμό αναφορών από τρίτους από ό,τι σχολές με ισχυρό ιστορικό στο πεδίο, όπως τα Πανεπιστήμια του Στάνφορντ και του Πρίνστον.
«Καρτέλ παραπομπών»
Τα λεγόμενα «καρτέλ παραπομπών» φαίνεται να προσπαθούν να βελτιώσουν την κατάταξη των πανεπιστημίων τους, εξηγούν οι ειδικοί που παρακολουθούν τις πρακτικές που τηρούνται στις δημοσιεύσεις επιστημονικών συγγραμμάτων. «Το διακύβευμα είναι υψηλό και τέτοιες κινήσεις στην κατάταξη μπορούν να κοστίσουν ή να αποφέρουν στα πανεπιστήμια δεκάδες εκατομμύρια δολάρια. Είναι αναπόφευκτο οι άνθρωποι να παραβούν τους κανόνες για να βελτιώσουν τη θέση τους», λέει ο Κάμερον Νέιλον, καθηγητής ερευνητικής επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο Curtin. Το αποτέλεσμα ήταν η εκδοτική εταιρεία αναλύσεων Clarivate να αποκλείσει το πεδίο των μαθηματικών από την πιο πρόσφατη έκδοση του επιδραστικού καταλόγου της. Σε αυτόν περιέχονται οι συγγραφείς επιστημονικών άρθρων με μεγάλο αριθμό αναφορών από τρίτους.
Το πρόβλημα το εντόπισε ο Ντομίνγκο Ντοκάμπο, μαθηματικός στο Πανεπιστήμιο του Βίγκο, ο οποίος ασχολείται με τα συστήματα κατάταξης των πανεπιστημίων. Στη διάρκεια των τελευταίων ετών, ο Ντοκάμπο παρατήρησε ότι ο κατάλογος των ερευνητών της Clarivate με μεγάλο αριθμό παραπομπών καταλαμβανόταν σταδιακά από λιγότερο γνωστούς μαθηματικούς. «Υπήρχαν άνθρωποι που δημοσίευσαν σε περιοδικά τα οποία δεν διαβάζει κανένας σοβαρός μαθηματικός. Η εργασία τους αναφερόταν σε άρθρα που δεν θα διάβαζε κανένας σοβαρός μαθηματικός, ενώ οι ίδιοι προέρχονται από ιδρύματα που κανείς δεν γνωρίζει στον κλάδο των μαθηματικών», λέει ο Ντοκάμπο. Και ανέτρεξε στα δεδομένα της Clarivate των τελευταίων 15 ετών για να διερευνήσει ποια πανεπιστήμια δημοσίευαν άρθρα με πολλές παραπομπές και ποιοι ήταν εκείνοι που τα ανέφεραν στη βιβλιογραφία τους.
Στην κορυφή από το πουθενά
Τα στοιχεία έδειξαν ότι μεταξύ 2008 και 2010 ιδρύματα όπως το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Λος Αντζελες (UCLA) και το Πρίνστον παρήγαγαν τον μεγαλύτερο αριθμό μαθηματικών εργασιών με μεγάλο αριθμό αναφορών από τρίτους, με 28 και 27 αντίστοιχα. Αλλά από το 2021 έως το 2023 ιδρύματα με μικρή μαθηματική παράδοση, πολλά από τα οποία εδρεύουν στην Κίνα, τη Σαουδική Αραβία και την Αίγυπτο, τα είχαν εκτοπίσει. Κατά την περίοδο αυτή, το Ιατρικό Πανεπιστήμιο της Κίνας στην Ταϊβάν βρέθηκε στην κορυφή του καταλόγου με 95 μαθηματικές εργασίες υψηλής παραπομπής, ενώ μία δεκαετία νωρίτερα δεν είχε καμία. Το UCLA, εν τω μεταξύ, είχε μόλις μία και μοναδική εργασία με πολλές παραπομπές.
Ο Ντοκάμπο βρήκε μοτίβα που υποδήλωναν ότι στο πεδίο των μαθηματικών δρούσαν «καρτέλ παραπομπών». Το πιο χαρακτηριστικό είναι ότι οι αναφορές στις κορυφαίες εργασίες συχνά προέρχονταν από ερευνητές του ίδιου ιδρύματος με τους συγγραφείς της αναφερόμενης εργασίας. Για παράδειγμα, μεταξύ 2021 και 2023 δύο παραγωγικοί εκδότες επιστημονικών άρθρων με υψηλή παραπομπή – το Ιατρικό Πανεπιστήμιο της Κίνας και το Πανεπιστήμιο King AbdulAziz, το οποίο καυχιόταν για 66 κορυφαίες εργασίες κατά την περίοδο αυτή – δημοσίευσαν επίσης εκατοντάδες μελέτες που παρέπεμπαν σε άρθρα υψηλής παραπομπής. Οι μελέτες που παρέπεμπαν σε τέτοια άρθρα δημοσιεύονταν συχνά σε ληστρικές περιοδικές επιθεωρήσεις. Ο Ντεκάμπο διαπίστωσε ότι σε αυτά τα περιοδικά οι αθέμιτες πρακτικές παραπομπής γίνονταν πιο εύκολα αποδεκτές.
Ελαττωματικό σύστημα
Τα στοιχεία του Ντεκάμπο υποδεικνύουν ευρεία χειραγώγηση των παραπομπών. Μαζί του συμφωνεί ο Χέλγκε Χόλντεν, πρόεδρος της επιτροπής του Βραβείου Abel, ενός από τα διασημότερα βραβεία μαθηματικών: «Εχουμε έναν αριθμό ερευνητών που προσπαθούν να αυξήσουν τεχνητά τις αναφορές τους, με τρόπο που δεν αντικατοπτρίζει καθόλου την επιστημονική τους ποιότητα». Αλλοι ερευνητές λένε ότι η χειραγώγηση των αναφορών είναι απλώς σύμπτωμα ενός ελαττωματικού συστήματος αξιολόγησης. Οι αναφορές και παρόμοιες μετρήσεις δεν είναι αρκετά εκλεπτυσμένες για την παρακολούθηση της ατομικής απόδοσης. Ο Χόλντεν συμφωνεί: «Η ουσία είναι ότι οι αναφορές δεν αποτελούν καλό μέτρο της επιστημονικής ποιότητας».
