Ο ουρανός, η φαντασία κι εσύ

Ο πρωτότυπος τίτλος της ταινίας «Το αγόρι και ο ερωδιός», που προβάλλεται αυτές τις ημέρες στις ελληνικές αίθουσες, είναι «Πώς ζεις;» και προέρχεται από ένα βιβλίο του 1937, γραμμένο από τον Γκενζαμπούρο Γιοσίνο, που επηρέασε πολύ τον ιδρυτή του Studio Ghibli. Το βιβλίο αυτό, που διάβαζαν όλα τα γιαπωνεζόπουλα στα μέσα του περασμένου αιώνα, διηγείται τη ζωή ενός αγοριού που λέγεται Κοπέρου (από τον Κοπέρνικο) και αγωνίζεται να επιβιώσει μετά τον θάνατο του πατέρα του, ενώ ο θείος του γράφει επιστολές με συμβουλές. Το μυθιστόρημα τελειώνει με τον αφηγητή να θέτει το θεμελιώδες ερώτημα του τίτλου στον αναγνώστη, καθιστώντας τον έτσι μέρος της ιστορίας.

Nα επτά μαθήματα για την τέχνη της ζωής, όπως τα αλίευσε από τον κινηματογράφο του Μιγιαζάκι και τα κωδικοποίησε για την «El País» ο καταλανός συγγραφέας και μουσικός Φρανσέσκ Μιράγιες.

Η μαγεία κρύβεται στην καθημερινότητα. Στην ταινία του 1995 «Ψίθυρος της καρδιάς», που μπορεί να δει κανείς στο Netflix, η έφηβη πρωταγωνίστρια Σιζούκου ανακαλύπτει ότι τα βιβλία που δανείζεται από τη βιβλιοθήκη έχουν διαβαστεί προηγουμένως από κάποιον Σεΐζι Αμασάουα, γεγονός που επηρεάζει αποφασιστικά τη ζωή της. Πόσες τέτοιες συμπτώσεις συμβαίνουν στη ζωή μας και περνούν απαρατήρητες;

H δύναμή μας βρίσκεται πέρα από τη ζώνη όπου αισθανόμαστε άνετα. Τα πρόσωπα του Ghibli αποκτούν την πραγματική τους διάσταση όταν βγαίνουν από το οικείο τους περιβάλλον και ξεχύνονται στο άγνωστο. Στο «Αγόρι και ο Ερωδιός», η τόλμη του πρωταγωνιστή, που αποφασίζει να μπει σε ένα καταραμένο κτίριο, του επιτρέπει να ξεπεράσει τον πόνο από τον θάνατο της μητέρας του και να συμφιλιωθεί με τη μητριά του.

Εχουμε ανάγκη τη φύση για τη συναισθηματική μας ισορροπία. «Τα δέντρα και οι άνθρωποι ήταν παλιά πολύ καλοί φίλοι. Είδα αυτό το δέντρο και αποφάσισα να αγοράσω το σπίτι», λέει ο πατέρας της Σατσούκι, ενός από τα κορίτσια που πρωταγωνιστούν στην ταινία «Ο γείτονάς μου ο Τοτόρο» (προβάλλεται κι αυτή από το Netflix). Συνειδητοποιώντας ότι αιτία του άγχους τους είναι η απομάκρυνσή τους από τη φύση, πολλοί άνθρωποι αναζητούν τη λύτρωση επιστρέφοντας σ’ αυτήν.

Κάθε άνθρωπος καθορίζει τα δικά του όρια. Στη βραβευμένη με Οσκαρ ταινία «Spirited away», την πιο επιτυχημένη εμπορικά ταινία του ιαπωνικού κινηματογράφου, ο Τσιχίρο ρωτάει τον δράκο Χάκου ποια είναι τα όρια κι εκείνος του απαντά: «Τα όρια είναι τρία: ο ουρανός, η φαντασία κι εσύ ο ίδιος».

Το μικρό περιέχει το μεγαλύτερο. Οι ταινίες του Μιγιαζάκι δίνουν πάντα σημασία στη λεπτομέρεια. Παρακολουθούμε τη βόλτα μιας γάτας σε ένα οικοδομικό τετράγωνο ή την πτήση ενός κόκκου σκόνης. Οπως λέει ο Ουίλιαμ Μπλέικ σε ένα διάσημο ποίημά του, «Για να δεις τον κόσμο σε έναν κόκκο άμμου / και τον ουρανό σε ένα αγριολούλουδο / κράτα το άπειρο στην παλάμη του χεριού σου / και την αιωνιότητα σε μια ώρα». Ο μόνος τρόπος να γνωρίσουμε τα θαύματα της ζωής είναι να ανοίξουμε τις αισθήσεις μας σε αυτό που μοιάζει ασήμαντο.

Κουβαλάμε μαζί μας την ιστορία μας. «Τίποτα από αυτά που συμβαίνουν δεν ξεχνιέται, ακόμη κι αν δεν μπορείς να το θυμηθείς», λέει η μάγισσα Ζενίμπα στο «Spirited Away». Ολα μετρούν και όλα έχουν την αξία τους. Είμαστε προϊόντα όλων όσα έχουμε κάνει, δει και αισθανθεί, έστω κι αν μεγάλο τους μέρος βρίσκεται στα βαθιά νερά του ασυνείδητου.

Η πραγματικότητα είναι γι’ αυτούς που τους λείπει η φαντασία. Η φράση αυτή ανήκει στον ίδιο τον Μιγιαζάκι, ο οποίος αφιέρωσε τη ζωή του στη δημιουργία φανταστικών κόσμων όπου μπορούμε να ξεκουραζόμαστε από τις πιέσεις της καθημερινότητας. Οταν μας βαραίνουν οι κακές ειδήσεις ή η επιθετικότητα των γύρω μας, η φαντασία μπορεί να μας βοηθήσει να γνωρίσουμε άγνωστες πλευρές της προσωπικότητάς μας. Οπως έλεγε ο ψυχαναλυτής Μπρούνο Μπέτελχαϊμ, κάθε φανταστικό αφήγημα είναι ένας «μαγικός καθρέφτης που αντανακλά πλευρές του εσωτερικού μας κόσμου και των σταδίων που απαιτούνται για να περάσουμε από την ανωριμότητα στην απόλυτη ωριμότητα».

Αυτά που δεν έχουμε ζήσει

Το 1944, όταν ο Χαγιάο ήταν τριών ετών, η οικογένειά του έφυγε από το Τόκιο για την ύπαιθρο, όπου ο πατέρας του εργαζόταν σε ένα εργοστάσιο μαχητικών αεροσκαφών. Οι πρώτες του αναμνήσεις, είπε σε μια συνέντευξή του, ήταν φόβος και πόλεμος. Τρία χρόνια μετά την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, και μετά τον θάνατο της μητέρας του, έφυγε από την ιαπωνική πρωτεύουσα με τον πατέρα του και ο Μαχίτο, ο πρωταγωνιστής της ταινίας «Το αγόρι και ο ερωδιός». Ο πατέρας του, που το εργοστάσιό του κατασκεύαζε επίσης μαχητικά αεροσκάφη, παντρεύτηκε την αδελφή της γυναίκας του, αλλά ο Μαχίτο βαριόταν και τον είχε στοιχειώσει η σκέψη ότι μπορούσε να είχε σώσει τη μητέρα του. Η λαχτάρα για έναν χαμένο κόσμο είναι οικουμενική, είπε ο Μιγιαζάκι σε μια άλλη του συνέντευξη, αλλά δεν πρόκειται για νοσταλγία γιατί τη νιώθουν και τα παιδιά. Λαχταράμε όχι αυτά που θυμόμαστε, αλλά αυτά που δεν έχουμε ζήσει.