Μαφιόζικη προστασία

Πολύ συχνά το πολιτικό  μας σύστημα περιγράφεται ως «πελατειακό», σύστημα όπου ισχύουν σχέσεις πελατείας-προστασίας: σχέσεις ανάμεσα σε «πελάτες», που προσδοκούν παροχές από το κράτος και σε «πάτρωνες»  ή «προστάτες», δηλαδή σε πολιτευτές που ικανοποιούν τις προσδοκίες με αντάλλαγμα την ψήφο, την πολιτική στήριξη γενικότερα, την «πολιτική υπακοή», ίσως.

Αυτό το μοντέλο χρησιμοποιείται πολύ συχνά και προς τα πίσω για να περιγράψει π.χ. τις πολιτικές σχέσεις και στην Ελλάδα του 19^ου αιώνα όπου πάλι θεωρείται πως ο προστάτης-πολιτευτής παρέχει ευεργετήματα μέσω του κράτους με αντάλλαγμα την παραχώρηση πολιτικής ισχύος δια της ψήφου.

Η αναδρομική ανάγνωση παλαιών πραγματικοτήτων με σύγχρονες έννοιες υποτιμά το ότι σήμερα ζούμε σε «κοινωνίες αφθονίας» όπου υπάρχει περίσσευμα για διανομή μέσω του κράτους. Σε κοινωνίες στέρησης –όπως οι προνεωτερικές κοινωνίες– οι κυρίαρχοι δεν έχουν κανένα λόγο να μοιράζονται τα σε ανεπάρκεια αγαθά που τους εξασφαλίζει η ισχύς τους με τους πελάτες τους.

Για τούτο τις παλαιότερες εποχές είχαμε «αρχαϊκές σχέσεις προστασίας» που στηρίζονται στην απειλή «θα με υπακούς γιατί  μπορώ να σου κάνω κακό» – σε προστατεύω από εμένα τον ίδιο, υπόσχομαι να μη σου κάνω κακό. Πρόκειται για την προστασία που πουλάνε οι συμμορίες στα καταστήματα: αν δεν πληρώσουν οι καταστηματάρχες, θα πάθουν κακό από τους ίδιους που προσφέρουν την υποτιθέμενη προστασία.

Αυτή τη αρχαϊκή  αγριότητα της εξουσιαστικής σχέσης ανέδειξε ο Ντόναλντ Τραμπ  με τη δήλωσή του «θα παροτρύνω τους αντίπαλους να σου κάνουν ό,τι θέλουν, αν δεν πληρώσεις»· πρέπει να είναι η τυπική φράση του μαφιόζου προστάτη.

Ζούμε σε δημοκρατίες και, ευτυχώς, έχουμε ξεσυνηθίσει να ακούμε να δηλώνεται έτσι ξεκάθαρα ότι η εξουσιαστική σχέση έχει τη ρίζα της στη απειλή χρήσης βίας, ότι οι φόροι που πληρώνουμε έχουν την πηγή τους σε κεφαλικό φόρο, σε «χαράτσι», στο ποσό που έπρεπε να πληρώνει ο κατακτημένος επειδή ο κατακτητής όχι μόνο του χάρισε τη ζωή αλλά και δεν τον πούλησε δούλο.

Οι ΗΠΑ είναι μεγάλη δημοκρατική χώρα, η πρώτη στην νεώτερη εποχή, ο πολιτισμός της ισοτιμίας που καλλιέργησαν οι άποικοι  άλλαξε ριζικά τον κόσμο. Είχαν αρνηθεί ως τώρα να συμπεριφερθούν σαν κλασική αυτοκρατορία που απαιτούσε φόρο υποτέλειας. Φαίνεται πως υπάρχουν εκεί δυνάμεις αταβιστικές, πρωτόγονες, που θέλουν οι πολιτικές σχέσεις να ξεπέσουν σε σχέσεις αρχαϊκής αγριότητας. Όχι στο εσωτερικό των ΗΠΑ –είναι αδύνατον νομίζω– αλλά στις διεθνείς σχέσεις.

Καλό είναι λοιπόν, συν Αθηνά –τις ευχές να μην εκλεγεί ο Τραμπ– να κινούμε και τη χείρα για να εξασφαλίσουμε την ασφάλειά μας και τη δημοκρατία μας οι Ευρωπαίοι.