Σαν σήμερα πριν από ακριβώς δύο χρόνια, ο ουκρανός βετεράνος πολεμικός ανταποκριτής Μστισλάβ Τσερνόφ και η ομάδα συναδέλφων του από το Associated Press βιντεοσκόπησαν τον θάνατο ενός τετράχρονου παιδιού, της Αντζελίνα, και τα δάκρυα των γιατρών του νοσοκομείου που δεν κατάφεραν, παρά τις απεγνωσμένες τους προσπάθειες, να τη σώσουν. Ηταν η 4η μέρα του πολέμου στην Ουκρανία, είναι μόλις τα πρώτα λεπτά του ντοκιμαντέρ «20 μέρες στη Μαριούπολη». Πρέπει να κάνει κανείς μεγάλη προσπάθεια για να αντέξει να δει παραπάνω. Οπως λέει ο σκηνοθέτης και αφηγητής του, ο ίδιος ο Τσερνόφ, «είναι επώδυνο να το βλέπεις, αλλά πρέπει να είναι επώδυνο να το βλέπεις».
Το ντοκιμαντέρ έκανε πρεμιέρα πέρυσι στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Sundance 2023, έχει ήδη λάβει περισσότερα από 20 βραβεία και 40 υποψηφιότητες, είναι φαβορί για το Οσκαρ καλύτερου ντοκιμαντέρ μεγάλου μήκους και όσοι δεν είχαν την ευκαιρία να το παρακολουθήσουν στις Νύχτες Πρεμιέρας το φθινόπωρο (έλαβε ειδική μνεία στο Φεστιβάλ Αθηνών) μπορούν να το δουν on line, στη διεύθυνση https://youtu.be/9S8tYDhUWAs, με αφήγηση και υπότιτλους στα αγγλικά. Ομολογώ πως ήθελα να το κλείσω από το πρώτο δεκάλεπτο. Σύμφωνα με διεθνή ΜΜΕ, σε κάθε κινηματογραφική αίθουσα όπου προβάλλεται η πλειοψηφία των θεατών ξεσπάει σε λυγμούς. Οχι ότι εκβιάζει το συναίσθημα. Αντίθετα, αποφεύγει κάθε μελοδραματισμό, δεν τον χρειάζεται άλλωστε: είναι αδύνατο να μην ταυτιστείς με τον τρόμο και τον πόνο ανθρώπων που ήθελαν μόνο να ζήσουν ειρηνικά τη ζωή τους και βρέθηκαν από τη μια μέρα στην άλλη να βυθίζονται στην κόλαση που τους επεφύλαξε ο Πούτιν. Εκτός αν είσαι ο Πούτιν. Ή του μοιάζεις.
Ο Μστισλάβ Τσερνόφ και ο Εβγένι Μαλολέτκα ήταν οι δύο τελευταίοι διεθνείς δημοσιογράφοι που εργάστηκαν στη Μαριούπολη, τον Μάρτιο του 2022, πριν διαφύγουν από την πολιορκημένη πόλη με ένα κομβόι του Ερυθρού Σταυρού. Ταξίδεψαν εκεί την πρώτη μέρα της εισβολής, παρέμειναν με τη θέλησή τους, παρά τον τεράστιο κίνδυνο, μέχρι που εγκλωβίστηκαν. Σε αυτούς οφείλονται πολλές από τις εικόνες, τα βίντεο και τις μαρτυρίες που έκαναν τότε τον γύρο του κόσμου, συχνά με μεγάλη καθυστέρηση, αφού η πρόσβασή τους στο Internet ήταν εξαιρετικά περιορισμένη. «Αν μια μέρα με ρωτήσουν οι κόρες μου τι έκανες εσύ για να σταματήσει αυτή η τρέλα, θέλω να μπορώ να τους δώσω μια απάντηση» λέει κάποια στιγμή ο αφηγητής, τη 16η μέρα, ενώ εμφανίζονται τα πρώτα τανκς με το γράμμα «Ζ» γύρω από το νοσοκομείο όπου έχει βρει προσωρινά καταφύγιο.
Αν έπρεπε κανείς να κρατήσει μόνο μια σκηνή από αυτό το ντοκιμαντέρ, θα ήταν η βεβαιότητα που εκφράζει ο Βλαντίμιρ, ένας ουκρανός αστυνομικός που κάνει ό,τι μπορεί για να βοηθήσει τους δημοσιογράφους, ότι τα πλάνα της φρίκης από το βομβαρδισμένο μαιευτήριο της Μαριούπολης θα αλλάξουν τον πόλεμο· και το σοκ που νιώθει ο ίδιος ο Τσερνόφ όταν το πρακτορείο του καταφέρνει να τον ενημερώσει, με καθυστέρηση, ότι η Μόσχα διέψευσε τα πάντα, παρουσίασε τον βομβαρδισμό του μαιευτηρίου ως fake news, μια «στημένη προβοκάτσια», μια παράσταση με ηθοποιούς και κομπάρσους – θυμάστε αλήθεια πόσοι είχαν πειστεί για αυτό, και εδώ στην Ελλάδα; Ειδικά για αυτούς τους τελευταίους, η Ρωσία μόλις ανακοίνωσε πως ετοιμάζει μια σκηνοθετημένη ταινία με θέμα τη Μαριούπολη με τίτλο «Μαριούπολη 2022».
«Ο πόλεμος είναι σαν μια ακτινογραφία» λέει κάποια στιγμή στον Τσερνόφ ένας γιατρός. «Ολα τα εσωτερικά του ανθρώπου γίνονται ορατά. Οι καλοί γίνονται καλύτεροι, οι κακοί χειρότεροι». Η κάμερά του το επιβεβαιώνει και δεν αποστρέφει το βλέμμα ούτε από τους δεύτερους, εκείνους που επιδίδονται, μέσα στην απελπισία τους, σε πλιάτσικα. Εκ των υστέρων, ωστόσο, έπειτα από πολλές οργανωμένες προβολές του ντοκιμαντέρ σε πρώην κατοίκους, εκτοπισμένους ή πρόσφυγες, της Μαριούπολης, που παραμένει υπό ρωσική κατοχή, λέει στη «Le Monde» πως εκείνο που του έκανε τη μεγαλύτερη εντύπωση ήταν η ελπίδα που είδαν σε αυτό. «Στην αρχή δεν κατάλαβα. Είναι όμως πολύ εντυπωσιακό: στις πιο τραγικές στιγμές, οι άνθρωποι που υποφέρουν δεν είναι ποτέ μόνοι· υπάρχει πάντα ένας γιατρός, ένας γείτονας ή ένας πυροσβέστης που τους παρηγορεί. Αυτή την αίσθηση της κοινότητας, αυτή την αίσθηση της κοινής ταυτότητας, βλέπουν σε αυτό το φιλμ οι κάτοικοι της Μαριούπολης και οι Ουκρανοί».
Δύο χρόνια μετά τη ρωσική εισβολή, ίσως θα έπρεπε να οργανώσουν εκεί στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο μια ειδική προβολή του ντοκιμαντέρ. Οχι για να ταραχθούν από τις εικόνες της καταστροφής, της απελπισίας, των παιδιών που τρέμουν, των μανάδων που κλαίνε, των μαζικών τάφων, του Ιλία που σκοτώθηκε στα 16 του, του Γκίντιον που σκοτώθηκε σε ηλικία 18 μηνών, του βρέφους που κείτεται, τυλιγμένο σε ένα κουβερτάκι με μονόκερους, ανάμεσα σε τόσους άλλους νεκρούς στο υπόγειο ενός νοσοκομείου. Αλλά για να σκεφτούν λίγο εκείνη την «κόπωση-με-τον-πόλεμο» που νιώθουν, πολλοί από αυτούς, και πόσο ντροπή είναι, όπως αποκαλύπτεται, να έχουν στείλει η Βόρεια Κορέα και το Ιράν περισσότερα πυρομαχικά στη Ρωσία από ό,τι ολόκληρη η ΕΕ στην Ουκρανία.
