Οι πρώτες

Τα τελευταία χρόνια, η Ημέρα της Γυναίκας βρίσκει το γυναικείο κίνημα σε μια αμήχανη, κατά τη γνώμη μου, στιγμή. Σαν να έχει σπάσει η φόρμα του και να επείγει η ανασύνθεσή του. Δεν είναι τόσο – ή, έστω, μόνο – ο στόχος του η ενδυνάμωση των γυναικών αλλά και η εκτόξευση μίσους εναντίον των ανδρών. Ολων. Αυτό το «Ο βιαστής είσαι εσύ» που ακούγεται τα τελευταία χρόνια, στοχοποιώντας το ανδρικό φύλο στο σύνολό του, δεν θεωρώ ότι διαφέρει πολύ από την, πολύ σωστά, καταγγελλόμενη αρσενική τοξικότητα. Αφήστε που όσο περισσότερο διαχέεται το «κατηγορητήριο», τόσο απομειώνεται και το βάρος της κατηγορίας.

Σε τέτοιες συνθήκες και με αφορμή τη σημερινή ημέρα, σκέφτομαι αυτές τις γυναίκες που στα λιγότερα από διακόσια χρόνια ύπαρξης του σύγχρονου ελληνικού κράτους – ένα βλεφάρισμα της Ιστορίας αν το καλοσκεφτούμε – μπήκαν μπροστά, ξερίζωσαν πολύ βαθιά φυτεμένες προκαταλήψεις και άνοιξαν δρόμους που σήμερα μας φαίνονται αυτονόητοι. Την Ελένη Παντελίδου, για παράδειγμα, απόφοιτη του Αρσάκειου Παρθεναγωγείου, το οποίο όμως δεν ήταν ακριβώς Γυμνάσιο διότι οι γυναίκες στην Ελλάδα, κοντά στο τέλος του 19ου αιώνα, δεν είχαν δικαίωμα πρόσβασης στην ανώτατη παιδεία αφού δεν υπήρχαν Γυμνάσια Θηλέων. Παρ’ όλα αυτά, το 1887 έκανε αίτηση εισαγωγής στην Ιατρική Σχολή που, βεβαίως, απορρίφθηκε. Και όταν τόλμησε μία φορά να μπει ως ακροάτρια στην αίθουσα, οι φοιτητές τής πετούσαν σαΐτες. Η νεαρή Ελένη δεν κατάφερε να διαχειριστεί την απόρριψη και στα 18 της αυτοκτόνησε. Στο σημείωμα που άφησε έγραφε: «Αυτοκτονώ διαμαρτυρόμενη διά την αδικίαν. Ο θάνατός μου ας ακουστεί ως κραυγή εις εκείνους οίτινες θεωρούν τη γυναίκα ως μεσαιωνική δούλη».

Η πρώτη επίσημα καταγεγραμμένη ελληνίδα φοιτήτρια είναι η Ιωάννα Στεφανόπολι που κατάφερε μετά κόπων και βασάνων να γίνει, το 1890, δεκτή στη Φιλοσοφική Σχολή του ΕΚΠΑ. Οι πιο έντονες ενστάσεις προέρχονταν από τη Θεολογική Σχολή που προέβαλλε ως επιχείρημα το ανίερο του θέματος, κάτι ανάλογο δηλαδή με την είσοδο των γυναικών στο ιερό της εκκλησίας. Παρακολούθησε για ένα διάστημα τα μαθήματα και συνέχισε τις σπουδές της στο Παρίσι. Επέστρεψε στην Ελλάδα, υποστήριξε τον Βενιζέλο και τη Μεγάλη Ιδέα και το 1913 έγινε η πρώτη γυναίκα διευθύντρια του Αθηναϊκού Πρακτορείου Ειδήσεων.

Την ίδια χρονιά με τη Στεφανόπολι έκανε αίτηση εισαγωγής στο Πανεπιστήμιο η Φλωρεντία Φουντουκλή. Πήρε πάνω από δύο χρόνια για να την επεξεργαστεί η Σύγκλητος και, τελικά, η Φουντουκλή ήταν η πρώτη Ελληνίδα που σπούδασε Μαθηματικά. Και η αδελφή της Μαριάννα η πρώτη σπουδάστρια στο τμήμα της Φυσικής. Αλλωστε η θεία της Πολυτίμη Φουντουκλή υπήρξε η πρώτη δασκάλα στο σύγχρονο ελληνικό κράτος.

Οι Κεφαλονίτισσες Αγγελική και Αλεξάνδρα Παναγιωτάτου ήταν οι πρώτες φοιτήτριες στην Ιατρική Σχολή. Και οι δύο πήραν το πτυχίο τους με άριστα και η Αγγελική έκανε μετεκπαίδευση στη Γερμανία. Οταν γύρισε στην Αθήνα, το 1908, έγινε υφηγήτρια στο Πανεπιστήμιο, αλλά οι φοιτητές δεν ανέχονταν να τους διδάσκει γυναίκα. Μόλις έμπαινε στην αίθουσα, χτυπούσαν δυνατά τα πόδια τους στο πάτωμα και φώναζαν ρυθμικά «Στην κουζίνα, στην κουζίνα». Προς αποφυγή επεισοδίων, η Παναγιωτάτου επαύθη και συνέχισε την ακαδημαϊκή της καριέρα ως καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Καΐρου.

Δυσπιστία από παντού

Αυτές και πολλές άλλες. Η Σοφία Λασκαρίδου, η πρώτη φοιτήτρια στη Σχολή Καλών Τεχνών, η Πιπίτσα Πεταλά, η πρώτη ελληνίδα χειρουργός, η Ελένη Κανελλοπούλου Πατρικίου, η πρώτη γυναίκα που, το 1923, αποφοίτησε από το Μετσόβιο Πολυτεχνείο με το πτυχίο της αρχιτέκτονος, η Ελένη Σκούρα, η πρώτη ελληνίδα βουλευτής, η Λίνα Τσαλδάρη, η πρώτη ελληνίδα υπουργός (και για τις δύο έγραψα πρόσφατα). Γυναίκες ηρωικές που δεν εστίασαν στο «αντίπαλο φύλο» αλλά στην κατάκτηση των δικαιωμάτων τους. Εχοντας να αντιμετωπίσουν τη δυσπιστία των ομοφύλων τους, ακόμη και των φεμινιστριών της εποχής.

Είναι χαρακτηριστικό πώς σχολίαζε η «Εφημερίδα των Κυριών» τη συμμετοχή μιας φοιτήτριας σε κάποια φοιτητική διαμαρτυρία – διαδήλωση. Τι θα γινόταν αν τους κατέβρεχε η Αστυνομία και έπρεπε να τρέξει βρεγμένη και με λυτά μαλλιά; Αν άκουγε ανάρμοστες λέξεις; «Θα συνιστούσαμε εις την στασιάζουσα φοιτήτρια να αποθέση εις τους συναδέλφους της τα φοιτητικά συμφέροντα και να είναι εκείνοι διερμηνείς των ιδεών της».