Στις αρχές Φεβρουαρίου ένας γυναικολόγος-ογκολόγος από τη Θεσσαλονίκη βρέθηκε να δικάζεται στο Πλημμελειοδικείο Θεσσαλονίκης με τις κατηγορίες της δωροληψίας υπαλλήλου, κατ’ επάγγελμα και κατ’ εξακολούθηση, τετελεσμένη και σε απόπειρα, αλλά και της απειλής-εκφοβισμού με σκοπό τον επηρεασμό της κατάθεσης των μαρτύρων. Συγκεκριμένα, κατηγορήθηκε πως λάμβανε φακελάκια από καρκινοπαθείς ασθενείς, αξιώνοντας ποσά από 800 έως 1.600 ευρώ προκειμένου να παρακάμψει τη λίστα αναμονής και να τους χειρουργήσει με «προτεραιότητα». Η περίπτωσή του, ωστόσο, φαίνεται πως δεν είναι μεμονωμένη.

«Γνωστός καθηγητής γιατρός κατά το παρελθόν έχει πει σε ασθενή λίγη ώρα πριν από την παράνομη συναλλαγή: “Αν είναι να μου δώσεις κάτι, τουλάχιστον μη μου δώσεις 200 ευρώ. Δεν είμαι υδραυλικός”» περιγράφει η παιδοχειρουργός στο Νοσοκομείο Παίδων «Αγία Σοφία» Αγγελική Κρικρή, ενώ εργαζόμενος στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο «Αττικόν» που μιλά στα «ΝΕΑ» (σ.σ. θέλει να διατηρήσει την ανωνυμία του) συμπληρώνει πως «οι μόνοι που δεν χρηματίζονται είναι οι… ειδικευόμενοι».

Τα στοιχεία της ΕΛ.ΑΣ. είναι αποκαλυπτικά: Η πλειοψηφία των καταγγελιών που αφορούν γιατρούς του δημόσιου τομέα συνίσταται στην απαίτηση χρηματικών ανταλλαγμάτων προκειμένου να εκτελέσουν τα καθήκοντά τους. Συγκεκριμένα, από 1-1-2012 έως και 31-12-2022 έχουν συλληφθεί συνολικά 60 γιατροί όλων των ειδικοτήτων για δωροληψία, ενώ το σύνολο των χρημάτων που απαιτήθηκε κατά παράβαση των καθηκόντων τους ανέρχεται σε 36.630 ευρώ. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και ο γεωγραφικός χάρτης της διαφθοράς στην υγεία, όπου αποτυπώνεται ότι το φακελάκι αποτελεί «προνόμιο» επίορκων γιατρών των δύο μεγάλων αστικών κέντρων της χώρας αφού με βάση τα στοιχεία οι συλληφθέντες γιατροί εργάζονταν σε ποσοστό 67% σε δημόσια νοσοκομεία της Αττικής και το 33% στην Κεντρική Μακεδονία (Θεσσαλονίκη).

Από χρηματικά ποσά έως δωρεάν διακοπές

Οσο για τα ποσά στον «τιμοκατάλογο της ντροπής», ποικίλουν, αναλόγως της ιατρικής πράξης. Σύμφωνα με τις καταγγελίες ασθενών, μία εγχείρηση χολής ή σκωληκοειδίτιδας κοστολογείται 200-300 ευρώ, μία εγχείρηση παρωτίδας μπορεί να φτάσει έως και τα 1.000 ευρώ, ενώ η χρέωση εκτοξεύεται στις δυσκολότερες περιπτώσεις: «Μία επέμβαση σε ασθενή με καρκίνο ξεπερνάει συνήθως τις 2.000 ευρώ και αν ο ασθενής επιβάλλεται ή ζητά να εγχειριστεί άμεσα μπορεί να φτάσει και τις 3.000-4.000 ευρώ» περιγράφει ο γιατρός του «Αττικόν».

Σύμφωνα με τον Χαράλαμπο Οικονόμου, καθηγητή Κοινωνιολογίας και Πολιτικών Υγείας του Παντείου Πανεπιστημίου, «οι άτυπες πληρωμές για την υγεία στην Ελλάδα είναι διαδεδομένες και αφορούν σημαντικά ποσά ανά συναλλαγή. Αποτελούν, δε, μεγάλο μερίδιο των δαπανών των νοικοκυριών και επιβαρύνουν δυσανάλογα τους οικονομικά ασθενέστερους».

Η Αγγελική Κρικρή επισημαίνει ότι η δωροδοκία δεν περιορίζεται στα χρηματικά ποσά αλλά επεκτείνεται και σε… εις είδος παροχές, τα γνωστά «δώρα». «Υπάρχει γιατρός που έχει χειρουργήσει ασθενή και έκτοτε απολαμβάνει δωρεάν διακοπές, επιβαρύνοντάς τον συστηματικά». Η ίδια ξεκαθαρίζει, ωστόσο, πως συμβολικά δώρα που δίνονται από ασθενείς ή συγγενείς τους στους γιατρούς ως ένδειξη εκτίμησης δεν θα πρέπει να δαιμονοποιούνται.

«Ελάτε από το γραφείο μου να σας ενημερώσω…»

Υπάρχει, επομένως, «καλό» και «κακό» φακελάκι; Κατά τη διδάκτορα Εγκληματολογίας και διδάσκουσα στο Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης Ειρήνη Σταμούλη «η δωροδοκία αποτελεί το πρώτο επίπεδο διαφοράς και διακρίνεται σε ενεργητική και παθητική». Στην ερευνητική εργασία που εκπόνησε με τους εγκληματολόγους Μαργαρίτα Γασπαρινάτου και Χρήστο Κουρούτζα, με τίτλο «Η θεσμοποίηση της διαφθοράς στο ελληνικό σύστημα υγείας: Ενα διαρκές πρακτικά διευκολυνόμενο έγκλημα», διαπιστώνει ότι «οι άτυπες πληρωμές μπορεί να πραγματοποιούνται ως εκδήλωση ευγνωμοσύνης, εν τούτοις συχνότερα λαμβάνουν τη μορφή εκβίασης όταν γίνονται απαιτητές από τους γιατρούς, οι οποίοι συχνά καλλιεργούν ένα κλίμα ανασφάλειας στους ασθενείς, προκειμένου να τους αναγκάσουν να πληρώσουν».

«Θέλοντας να πιέσουν τον ασθενή συνηθίζουν να λένε “ελάτε από το γραφείο μου για να σας ενημερώσω”» προσθέτει η Αγγελική Κρικρή, αναφερόμενη στο mondus operandi των επίορκων λειτουργών του Ιπποκράτη: «H “ενημέρωση” είναι το συνθηματικό για την δωροδοκία που λαμβάνει χώρα πίσω από τις κλειστές πόρτες των ιατρικών γραφείων. Αυτό που εγώ λέω στους ασθενείς είναι ότι κατά κάποιον τρόπο έχουν “εκπαιδεύσει” τους γιατρούς να ζητούν χρήματα».

Το πόσο εδραιωμένη είναι η πρακτική επιβεβαιώνεται και από έρευνα του Ευρωβαρόμετρου (2022): Το 91% των ελλήνων ερωτηθέντων απάντησε πως πιστεύει ότι η δωροδοκία και η κατάχρηση εξουσίας για προσωπικό όφελος είναι ευρέως διαδεδομένες στο σύστημα υγείας (έναντι 81% το 2019). Την ίδια στιγμή, αντίστοιχη αντίληψη για διαφθορά στο σύστημα υγείας σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης δεν ξεπερνούσε το 29%.

Οι «επιρρεπείς» ειδικότητες

Οι περιπτώσεις άτυπων πληρωμών «δεν αφορούν μόνο τις χειρουργικές ειδικότητες, αν και εκεί είναι πιο συνηθισμένες» ξεκαθαρίζει ο νευροχειρουργός και γενικός γραμματέας της Ομοσπονδίας Ενώσεων Νοσοκομειακών Γιατρών Ελλάδος (ΟΕΝΓΕ) Παναγιώτης Παπανικολάου, σημειώνοντας πως σε συχνότητα προηγούνται τα ογκολογικά και τα γυναικολογικά περιστατικά. «Εχω κι εγώ πέσει θύμα διαφθοράς στο δημόσιο νοσοκομείο όπου γέννησα το πρώτο μου παιδί, με τον γιατρό μου να μου ζητά επίμονα 800 ευρώ για τις υπηρεσίες του, παρά το γεγονός πως γνώριζε ότι ήμουν και η ίδια γιατρός» περιγράφει από την πλευρά της η Αγγελική Κρικρή, αποδεικνύοντας πως το φακελάκι αψηφά τη συναδελφική αλληλεγγύη.

«Οταν δεν λειτουργεί το 50%-60% των χειρουργικών αιθουσών, λόγω έλλειψης αναισθησιολόγων ή νοσηλευτών, αυτό δεν επιτείνει τη διαφθορά και τον εκβιασμό;» διερωτάται ο γενικός γραμματέας της ΟΕΝΓΕ, ενώ ο συνάδελφός του από το «Αττικόν» εκτιμά ότι το φαινόμενο διογκώθηκε από τη στιγμή που φτιάχτηκαν οι λίστες αναμονής χειρουργείου. «Οι γιατροί έχοντας πρόσβαση στην εκάστοτε λίστα μπορούν να “πειράξουν” – με το αζημίωτο – τη βαρύτητα του περιστατικού, παρακάμπτοντας άλλα πιο επείγοντα ή κάποια που προηγούνται».

Ανώτερες μορφές διαφθοράς

Πάντως, ο Παναγιώτης Παπανικολάου επιμένει ότι η εστίαση στο αμαρτωλό φακελάκι μετατοπίζει την προσοχή των πολιτών αλλά και των ίδιων των επαγγελματιών της υγείας από τις χρόνιες παθογένειες του ΕΣΥ και τις «ανώτερες μορφές διαφθοράς που ανθούν». Σύμφωνα, δε, και με την έρευνα των Σταμούλη, Γασπαρινάτου και Κουρούτζα, «η εστίαση στις άτυπες πληρωμές των ασθενών προς τους γιατρούς χρησιμοποιείται ως προπέτασμα καπνού για να καλύψει τις σοβαρότερες μορφές διαφθοράς που λαμβάνουν χώρα, κατά κύριο λόγο, στο πεδίο των προμηθειών (φαρμάκων, ιατροτεχνολογικών προϊόντων και υπηρεσιών)».

Το υπουργείο Υγείας, από την πλευρά του, «δείχνει» ως γενεσιουργό αιτία τις μεγάλες λίστες αναμονής, υποστηρίζοντας πως αυτές θα αντιμετωπιστούν με τα επ’ αμοιβή – απογευματινά – χειρουργεία που πρόσφατα θεσμοθετήθηκαν παρά τις αντιδράσεις μερίδας νοσοκομειακών και της αντιπολίτευσης. «Ο τρόπος να μειώσεις την πιθανότητα για φακελάκι είναι να μην έχεις αναμονές» δηλώνει στα «ΝΕΑ» ο αρμόδιος υφυπουργός Υγείας Μάριος Θεμιστοκλέους. Βέβαια, την άποψη αυτή δεν συμμερίζονται όλοι οι εργαζόμενοι του ΕΣΥ. «Η έναρξη λειτουργίας των απογευματινών χειρουργείων δεν είναι εκείνη που θα σταματήσει το παράνομο φακελάκι. Απεναντίας, θα το καταστήσει νόμιμο» καταλήγει η  Αγγελική Κρικρή.