Αναζήτηση
Το εύκολο θα ήταν να λέγαμε πως σε ένα παλιό καφενείο των Εξαρχείων συναντηθήκαμε με την σημαντική τραγουδίστρια Αγγελική Τουμπανάκη με αφορμή παραστάσεις της στο Κύτταρο με θέμα τη γυναίκα. Το ουσιαστικό όμως και το ορθό είναι να πούμε πως η σημερινή μας στήλη έχει στο κέντρο της μια πολύ ιδιαίτερη ερμηνεύτρια, βοκαλίστρια, καθηγήτρια Φωνής, ερευνήτρια και επιστήμονα όπως η Τουμπανάκη που αντιλαμβάνεται και δρα για την τέχνη της σε σύνδεση με την επιστήμη και την κοινωνία. Με διδακτορικό στη Μοριακή Ογκολογία και με αμέτρητες σπουδές στη Μουσική, γρήγορα αφιερώθηκε στην έρευνα της φωνής. Ανέδειξε τον όρο της βοκαλίστριας. Ανίχνευσε όψεις και πλευρές της φωνής ως οργάνου. Και ασχολήθηκε με τις θεραπευτικές δυνατότητες της μουσικής, έφτασε να κουράρει με άλλους επιστήμονες τους ασθενείς της long Covid σε νοσοκομεία (που είχαν επιπτώσεις στη φωνή τους) αλλά και να συμμετέχει σε κολεκτίβες και δομές, από το ΚΕΘΕΑ μέχρι και τις φυλακές.
Παράλληλα, με απόλυτη αφοσίωση στη μουσική της, όχι μόνο είναι ακούραστη σε πρότζεκτ που συνδέουν όλα τα παραπάνω, αλλά και είναι ανοιχτή σε πειραματισμούς και συναντήσεις με όλες τις μουσικές του κόσμου και συμπράξεις από το τερέν της τζαζ ή του έθνικ μέχρι τον Χρήστο Λεοντή, τους Sam Roma, τον μεγάλο τζαζίστα Γιώργο Κοντραφούρη, τους Encardia κ.ά.
Από πού έρχεστε τώρα που συναντιόμαστε;
Ερχομαι από την υπέροχη δομή δημιουργίας, συνδημιουργίας ονείρων, τη Μέλισσα, που είναι δομή με γυναίκες πρόσφυγες. Υπάρχει αρκετά χρόνια, φιλοξενεί γυναίκες που έχουν υποστεί κακοποίηση και μέσα εκεί κάνουν πράγματα, εκπαιδεύονται. Υπάρχουν άνθρωποι στη δομή, ειδικοί. Ο καθένας στον τομέα του. Για να φροντίσουμε σώμα και ψυχή αυτών των γυναικών.
Τι σας αναλογεί σε δουλειά σε αυτήν τη δομή;
Εμείς στα πλαίσια των δύο συναυλιών που θα κάνουμε στο Κύτταρο αποφασίσαμε να συμπράξουμε με αυτές τις γυναίκες. Και ορισμένες από αυτές τις γυναικάρες θα είναι μέρος της περφόρμανς των παραστάσεών μας. Θα συνεργαστούμε. Στο «For Women». Χορωδιακό, πολυφωνικό. Θα υπάρξουν και κείμενα. Πραγματικά είμαι τυχερή, νιώθω ευλογημένη που φέρω τον ρόλο του καλλιτέχνη και του εκπαιδευτικού γιατί στο τέλος της μέρας βιώνω ορισμένες τέτοιες καταστάσεις. Αισθάνομαι πως το εργαλείο της τέχνης είναι πανανθρώπινη αξία. Εστω και λίγο αισθάνομαι πως είμαι χρήσιμη. Πως συμβάλλω σε ένα κεντηματάκι. Το έχω κι εγώ ανάγκη να δουλεύω συλλογικά πάνω σε αυτά που μελετώ, ξέρω και εξελίσσομαι για να μπορώ τελικά να είμαι ευτυχής.
Πάμε στο «For Women» (14 και 21 Μαρτίου στο Κύτταρο). Τι ακριβώς είναι αυτό; Ενα είδος μεικτού θεάματος;
Είναι μια μουσικοθεατρική παράσταση που έχει ξεκινήσει τη διαδρομή της εδώ και τρία χρόνια. Στο ρεπερτόριο υπάρχουν τραγούδια που μιλάνε για σπουδαίες γυναίκες, για γυναίκες ανατροπείς…
Ημέρα της Γυναίκας τα λέμε αυτά (σ.σ.: η συνέντευξη έγινε την 8η Μάρτη)…
Βέβαια, Ημέρα της Γυναίκας. Δεν είναι γιορτή, είναι ημέρα να θυμάσαι, να την τραβάς μαζί σου πάντα, να ενημερώνεσαι. Δεν είναι ημέρες γιορτής αλλά σημεία ευαισθητοποίησης για να αλλάζουμε τη στάση και τη ζωή μας. Είναι ερεθίσματα. Οφείλουμε να μην τις συρρικνώσουμε σε ένα «χρόνια πολλά» αλλά να τις κάνουμε πυλώνα και άξονα ήθους και αξιών. Το «For Women» είναι μια παρέα, μια κολεκτίβα ανθρώπων.
Εσείς το στήνετε.
Ηταν δική μου ιδέα, αλλά ενωνόμαστε όλοι/ες σε μια κοινή δόνηση, κοινή ψυχή. Και μιλάμε για σημαντικές γυναίκες, όπως σου είπα. Οπως η πειρατίνα Γκρέις Ο’Μάλεϊ, φόβος και τρόμος των Αγγλων. Εμβληματική μορφή της Ιρλανδίας. Ολα τα κομμάτια μιλάνε για πειρατίνες, μάγισσες, ανδρονίκες, επαναστάτριες, αιρετικές. Γυναίκες που κάνανε ανατροπές στον εκάστοτε χωροχρόνο τους. Ασυνείδητα ο ιστός της παράστασης αυτής είχε δημιουργηθεί ήδη στις προηγούμενές μου. Απλά μετά καθάρισε η εικόνα και είχα ανάγκη να φτιάξω ένα δημιούργημα για τη γυναίκα σε όλους τους ρόλους της. Το «For Women» με είχε δημιουργήσει (όχι απλά το είχα δημιουργήσει) και έφερε μια δύναμη και σε μένα.
Μιλήστε μας για τους συνεργάτες αυτού του ταξιδιού.
Πάντα είχα την τύχη να παίζω στο πατάρι με καλούς φίλους, με καλούς καλλιτέχνες. Είμαι τυχερή από το 2006 που ξεκίνησα. Αντάμωσα με έμπειρους και ελεύθερους καλλιτέχνες που είχαν τη γνώση, την πείρα και τη φαντασία να ενώνουν ετερογενείς μουσικές μαζί μου. Ανοίγουμε την παλέτα και ο καθένας με τη μελέτη του (από τζαζ έως παραδοσιακά κ.ά.) καταλήγουμε να φτιάξουμε τα δικά μας γαϊτανάκια. Ενα τέτοιο είναι η παράσταση αυτή. Οι μουσικοί και καλλιτέχνες είναι ο Γιώργος ο Μακρής σε σουραύλια και πνευστά που φτιάχνει σπάνιους ηχοτόπους. Ο Απόστολος Καλτσάς παίζει μπάσο, αλλά ουσιαστικά και μέσα από αυτό ακούγονται χιλιάδες ήχοι. Είναι ο Γρηγόρης ο Ντάνης στις κιθάρες, ευφυής. Ο Ηλίας ο Δουμάνης στα τύμπανα είναι – θεωρώ – σπουδαίος συνθέτης που λειτουργεί με τρομερή αισθητική και φροντίδα για όλους, κρατάει το τέμπο.
Πέντε υπέροχες βοκαλίστριες, ένα φωνητικό σύνολο που είναι πολύχρωμο. Με τις οποίες δεν κάνουμε κάτι στενά χορωδιακό αλλά πολυφωνικό. Πιστεύω στην πολυφωνία γιατί κάθε φωνή έχει τη δική της γραμμή και ποιότητα. Πολλές φωνές κινούνται γύρω από έναν κοινό και ισχυρό άξονα και στροβιλίζονται γύρω από μια κοινή δόνηση. Με ενδιαφέρει αυτές οι προσωπικότητες να ανθίζουν και να πολλαπλασιάζεται η δυναμική. Μεγάλωσα σε ομαδικό πνεύμα.
Αυτό που λέμε πολυφωνικό, πώς γεννήθηκε, ποια είναι η ρίζα του; Το έχουμε έντονο στο δημοτικό μας.
Μαζεύονται οι άνδρες και οι γυναίκες και ουσιαστικά κραυγάζουν την ψυχή τους σε αυτά που βίωσαν κάθε μέρα. Τον πόνο, την αγάπη, τον έρωτα, την αγωνία. Τον ρυθμό της εργασίας τους. Το τραγούδισμα στα χωράφια συχνά τι έδινε; Εναν συντονισμό στην ψυχή, στο σώμα, στα χέρια. Την αποσυμφόρηση και την περιγραφή των στοιχείων που ακούμε και βλέπουμε στον τόπο τους. Η παράδοση είναι ένα βαθύ ριζωμένο συναίσθημα, βασικά ανθρωποκεντρικό.
Και πώς πήγαμε στο μονοφωνικό;
Αν δεις την ιστορία της αφίσας, θα καταλάβεις. Από το μπουλούκι πήγαμε στον σολίστα. Ετσι έγινε παντού. Και στο τραγούδι.
Πέρναγα από ένα καφενείο στη Σατωβριάνδου πριν από χρόνια και είδα πολυφωνικό Αλβανών.
Η Αλβανία έχει απίθανα πολυφωνικά, τεράστια σύνθεση. Εχουν ισχυρό ύφος. Το «For Women» πάντως που κάνουμε δεν είναι μια μουσικοθεατρική παράσταση που αρχίζει και τελειώνει με τραγούδισμα. Μαζί με αυτό υπάρχει μια ομάδα έργου – For Women Artivism Project – που προέκυψε από την ανάγκη δράσεων στο πρίσμα του «αρτιβισμού»: σύζευξη τέχνης (art) και ακτιβισμού. Οποτε κάνουμε μια καλλιτεχνική δράση, θα συνδυάζεται με ένα παιχνίδι εκπαίδευσης ή κοινωνικής προσφοράς. Ετσι ξεκινήσαμε, όταν παίξαμε στο θέατρο Πορεία όπου μας άνοιξαν την αγκαλιά και μας παρείχαν ζεστή φροντίδα όταν συμπράξαμε με το ΚΕΘΕΑ. Ετσι κι αλλιώς τα κρουστά μας είναι φτιαγμένα από τα παιδιά του ΚΕΘΕΑ. Και είχε έλθει και η ομάδα Κρoυστωδία που τη διδάσκει ο πολυμουσικός υπέροχος Κώστας Κωνσταντάτος, ιδρυτής των Encardia και Alcedo. Προσκαλέσαμε τη δομή Μέλισσα λοιπόν και στηρίξαμε το Ελληνικό Δίκτυο Γυναικών Ευρώπης, του οποίου ηγείται η ακτιβίστρια και εθελόντρια Νίκη Ρουμπάνη, που έκανε την πρώτη γραμμή SOS Γυναίκες.
Το «For Women» πάντα περικλείει αυτό το αρτιβιστικό πνεύμα. Και τιμάει μια γυναίκα. Το πρώτο είχε τιμήσει την Αντα Τσαρέα, η οποία έχει βραβευθεί για τη δράση της και διδάσκει εθελοντικά αυτοάμυνα σε δομές κ.λπ. Τώρα θα τιμήσουμε γυναίκες του Κυττάρου (Κωχ, Βιτάλη, Βενετσάνου, Αρλέτα, Λεονάρδου). Στο θέατρο Πορεία τιμήσαμε, πέραν της Ρουμπάνη, και μια γιατρό 97 ετών – τη Μαρουσώ – που κούραρε στην Καρδίτσα γυναίκες ιερόδουλες, καταφρονεμένες. Κολεκτίβα είμαστε και με παιδαγωγούς, σκηνοθέτες, δικηγόρους, ακτιβιστές.
Είπατε τον όρο «βοκαλίστρια».
Τον χρησιμοποιώ και μακάρι να διαδοθεί. Τον πήρα από τους/τις jazz vocalists. Απλά ήθελα να βρω κάτι που να ορίζει αυτό που εγώ θέλω να κάνω. Να παίζω με τη φωνή μου. Μου άρεσε να εξερευνήσω τη φωνή και επιστημονικά λόγω της προηγούμενης ιδιότητάς μου ως διδακτόρισσας Μοριακής Ογκολογίας στην Ιατρική Αθηνών. Ο όρος «τραγουδίστρια» με περιόριζε. Γιατί να ορίζομαι από την πράξη μου και όχι από το όργανό μου, που είναι η φωνή; Υπέροχο όργανο, πολυδιάστατο. Και πνευστό και νυκτό και κρουστό. Και φέρει και τη βαρύτητα του λόγου. Και κατασκευαστικά το όργανο μπορεί να εγγραφεί σε αυτές τις ομάδες οργάνων. Ολες οι φωνές είναι υπέροχες και μαρτυρούν την ολότητά μας. Αποτύπωμα της ψυχής μας, του φωτός μας και του σκοταδιού μας.
Πώς μπαίνετε στο θέμα «φωνή»;
Πάμε στην πρώτη μου ιδιότητα. Μου αρέσει να ανιχνεύω, να εξερευνώ. Θέλω να έχω βιώσει κάτι ολοκληρωτικά για να το ξέρω. Εκανα Μοριακή Ογκολογία, έχω διδακτορικό δηλαδή, στην Ιατρική Αθηνών. Ολο αυτό με έμαθε να οργανώνω, να κάνω χάρτες, χρονοπλάνο. Ετσι αισθανόμουν ελεύθερη να έχω και να μεταδίδω την πληροφορία. Με βοήθησε στη μεθοδολογία. Αρχισα να ψάχνω τη φωνή όχι απλώς βιωματικά αλλά και επιστημονικά, εννοιολογικά. Γιατί ψάχνω τις έννοιες πίσω από τις ποιότητες του ήχου. Ηθελα να καταλάβω και να το συνδέσω με την επιστήμη της φωνής. Αρχίζω τότε να κάνω πολλά σεμινάρια. Περσικό, οθωμανικό, βουλγαρικό τραγούδι, για να καταλάβω τις φωνές των λαών. Μετά έκανα σεμινάρια που έχουν να κάνουν με τον μηχανισμό της φωνής: λογοθεραπεία, φωνοθεραπεία. Με την Ελπίδα Κουτσουμπάκη, top στη λογοθεραπεία.
Είχα την τιμή να με προσκαλέσει η Voice Mentoring, μια διεπιστημονική ομάδα φωνής, στην οποία συμμετέχουν επιστήμονες και καλλιτέχνες με στόχο τη θεραπεία της φωνής. Πάω συχνά, με καλούν σε ΑΕΙ να μιλώ για αυτό. Και έχω κάνει στη Νέα Υόρκη τον φωνητικό κύκλο. Δημιουργείται από ομαδικό αυτοσχεδιασμό. Μπορεί να συμμετέχει ο καθένας. Μια πράξη ανοιχτή σε όλους. Να βοκαλίσεις αρκεί. Δεν έχει ντροπές, να συγκριθείς, ας πούμε.
Ολα αυτά μοιάζουν με ψηφίδες ενός μωσαϊκού: μουσικής, επιστήμης και κοινωνικής προσφοράς.
Είναι ψηφιδωτά στην ψυχή μου. Χώρισα τη μουσική στην περφόρμανς, στη διδασκαλία, στην έρευνα και στην πράξη. Και όλο αυτό μου σπάει τους μικρόκοσμούς μου. Καλύπτω την ανάγκη της γείωσης με αυτές τις ομάδες.
Αυτό που κάνατε για ασθενείς Covid;
Ουσιαστικά προέκυψε από τη σχέση τέχνης και επιστήμης. Με κάλεσαν από το Εθνικό Θέατρο, όταν είχαμε την τραγικότητα της πανδημίας, να απαλύνουμε τις παρενέργειες της post Covid-19. Και στήσαμε αυτό το πρόγραμμα, «Το Εθνικό Δίνει Πνοή», σε συνεργασία με τρία νοσοκομεία: Σωτηρία, Ευαγγελισμός και Αττικό. Εκεί, μέσα από τραγούδισμα και ασκήσεις, σε συνεργασία με επιστήμονες, μάθαμε στους ασθενείς να αναπνέουν. Ξέρεις, η σύγχρονη ζωή μάς έχει κάνει να μην ξέρουμε να αναπνέουμε. Να μην ξέρουμε την παύση.
Πολύ ενδιαφέρον.
Eχουμε χάσει τον εσωτερικό μας ρυθμό. Μάθαμε στα εργαστήρια να συντονίζουμε φωνή, σώμα, αναπνοή. Η τέχνη πρέπει οπωσδήποτε να συνυπάρχει με την επιστήμη.
Εχει θεραπευτική διάσταση η τέχνη;
Τεκμηριώνεται και επιστημονικά. Πολλές συχνότητες μπορεί να ωφελήσουν κάποια όργανα. Βάζουμε μουσική σε πρόωρα νεογνά. Ή σε ανθρώπους με μεγάλα εγκαύματα. Επιδρά στο πεπτικό ή στα νεύρα.
Τι άλλο κάνετε;
Δουλεύω με δομές. Με μια ομάδα μουσικών, με «φάρο» μας τον Κλήμη Πυρουνάκη, πάμε στις φυλακές της Θήβας, παίζουμε με γυναίκες κρατούμενες. Φτιάξαμε μια χορωδία και έκανα και διδασκαλία στα κορίτσια. Χάνεις τον χωροχρόνο σου, εξαφανίζονται οι τοίχοι όταν αρχίζει το τραγούδισμα. Ηγείται της ομάδας η Καίτη Κουλιά. Εχουμε στήσει ένα περιβάλλον εκπαιδευτικό. Τώρα στο Κύτταρο θα συνεργαστούμε με τη «Μοδίστρα», ένα πρότζεκτ του δικτύου αποφυλακισμένων γυναικών. Μάθανε οι γυναίκες την τέχνη της ραπτικής και έχουν ένα τρομερό εργαστήριο στη Δημοτική Αγορά της Κυψέλης. Κρατάνε το μαγαζί και εκπαιδεύουν οι επανενταγμένες αυτές γυναίκες τις κρατούμενες.
«Με τους τσιγγάνους θυμήθηκα τη σημαντικότητα των απλών πραγμάτων»
Αυτές οι δομές, οι κολεκτίβες που συμμετέχετε κι εσείς, αναπληρώνουν ένα κρατικό κενό;
Υπάρχει η Ανοιχτή Ορχήστρα που είμαι μαέστρος. Οποιος θέλει μπορεί να έλθει με όποιο όργανο, χωρίς να είναι σε υψηλό επίπεδο. Βρισκόμαστε κάθε Κυριακή στον Λόφο του Φιλοπάππου όπου παίζουμε και πειραματιζόμαστε. Εγινε όταν είχαμε τον εγκλεισμό και δηλώνει παρούσα η ορχήστρα σε γεγονότα αγωνιστικά.
Κάνετε πολλά.
Αυτά που κάνω είναι πράγματα που με κάνουν ευτυχισμένη. Η έννοια της πολυφωνίας, της συλλογικότητας ήταν μέσα μου από την αρχή της ζωής μου και λόγω του προσκοπισμού. Θυμάμαι στην πρώτη δημοτικού που είχα φωτογραφική μηχανή και φωτογράφιζα αρχιτεκτονικά κτίρια. Δευτέρα Γυμνασίου έκανα παρουσίαση για το Ρεμπέτικο. Αυτομάτως ανήκεις σε ομάδα χωρίς διαφορές. Στη μουσική μπήκα νωρίς. Πάντα παίζανε δίσκοι στο σπίτι, παίζαμε με τις φωνές μας. Μετά στο σχολείο ήμουν πολύ ενεργή.
Κάνετε και πράγματα με την τζαζ.
Για το «Drums & Voice Jazztronica Duet» να σου πω. Το ξεκινήσαμε με τον Ηλία Δουμάνη το 2014. Πρότζεκτ πειραματισμού με πολλές στιγμές δυσκολίας. Ανασύραμε τα βιώματά μας και τα βάλαμε στο τραπέζι. Ενα ντουέτο δύο οργάνων με χρήση ηλεκτρονικών προγραμμάτων που δημιουργούν ένα πολυδιάστατο και πολυηχητικό περιβάλλον. Από δύο όργανα όλα αυτά: τύμπανα και φωνή. Βγάζουν έναν πλήρη ήχο και αυτό εντυπωσιάζει.
Στιγμές που κρατάτε; που σας πήγαν μπροστά…
Μαθαίνω από συνεργάτες και μαθητές μου. Αγαπώ τους τσιγγάνους για παράδειγμα. Είναι άπιαστοι. Αυτό που ξεχωρίζω είναι η ευλάβειά τους σε στιγμές που μοιράζονται μαζί σου. Θυμήθηκα μαζί τους τη σημαντικότητα των απλών πραγμάτων. Αλλο που θυμάμαι είναι τον μπασίστα Κάμερον Μπράουν στην Ιταλία, τεράστιος μουσικός που μου είπε να παίξουμε μαζί. Οπως με τον Κοντραφούρη, τον Μπαλταζάνη. Μεγάλοι και γενναιόδωροι. Οσο πιο υψηλή τεχνική έχουν, τόσο πιο απλοί είναι όλοι αυτοί. Πρόσφατα ο Χρήστος Λεοντής με κάλεσε στο Ηρώδειο να ερμηνεύσω και ήταν πολύ τιμητικό. Ενας άνθρωπος εργάτης της τέχνης του. Δεν υπάρχει μαρκίζα για εκείνον.
