Στα εργαστήρια που διοργάνωσε στην Ελευσίνα η εικαστικός Μαρία Παπαδημητρίου δοκιμάστηκαν καλλιτεχνικές πρακτικές που έχουν αφετηρία τις ανθρώπινες σχέσεις και το κοινωνικό τους πλαίσιο, το περιβαλλοντικό ασυνείδητο της περιοχής και τη χειροτεχνική ενόρμηση, όπου συνυπάρχουν διαφορετικές χρονικότητες και μύθοι, θραύσματα της αρχαιολογίας και της βιομηχανίας, ανθρώπινα και μη ανθρώπινα ίχνη, προσωπικές μνήμες και δημιουργικά τεχνάσματα που μας βοηθούν να πορευτούμε στο σκοτεινό δάσος της σύγχρονης ζωής.
Ποια ήταν η αφετηρία αυτών των εργαστηρίων στην Ελευσίνα;
Το 2018, η τότε διεύθυνση της Ελευσίνας – Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης και ο Γιώργος Σκιάνης, θέλησαν να δώσουν στην πολιτιστική πρωτεύουσα το εργαλείο της κινητοποίησης των κατοίκων της πόλης με πυρήνα την καλλιτεχνική δημιουργία. Ετσι, γνωρίζοντας προηγούμενα συνεργατικά και σχεσιακά έργα μου με κάλεσαν να οργανώσω και για τους κατοίκους της πόλης ένα αντίστοιχο έργο – ανοιχτό εργαστήριο. Ο Ζόζεφ Μπόις μίλησε κάποτε για «κοινωνική γλυπτική». Επειδή μέσω της δημιουργίας, κυρίως όμως της συμβίωσης μέσα στο εργαστήριο, οι άνθρωποι ανοίγονται, αισθάνονται εύπλαστοι σαν πηλός, μέρος ενός ενιαίου δημιουργήματος, που αποκτά προστιθέμενη αξία έναντι του συνόλου των ατόμων που το απαρτίζουν. Από το 2018 συνδέθηκα με την τοπική κοινωνία της Ελευσίνας, αναζητώντας την πρώτη ύλη αυτού του κοινωνικού γλυπτού. Συνεργάτες σ’ αυτό το κοινό εγχείρημα υπήρξαν ο συνάδελφος φίλος καθηγητής στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Γιώργος Τζιρτζιλάκης με τη βοηθό του Μαρία Κασσιμάτη – Τσούτσια. Ολα αυτά τα χρόνια γνώρισα, όμως, στην Ελευσίνα πολύτιμους ανθρώπους και δημιουργούς διαφόρων πεδίων που δεν μπορούσα να το φανταστώ και οι οποίοι με εισήγαγαν στον κοινωνικό ιστό και τα μυστικά της πόλης. Και ανακάλυψα έναν θησαυρό!
Οι κάτοικοι της Ελευσίνας ενδιαφέρθηκαν να συμμετέχουν σε αυτά;
Από στόμα σε στόμα το εργαστήριο ζωντάνεψε με τη συμμετοχή πολλών νέων μελών που ξεπέρασε τα 70 άτομα. Τόπος του Εργαστηρίου ήταν η Ελαιουργική. Μία παλιά αποθήκη όπου οργανώσαμε παράλληλα με τα εργαστήρια γλυπτικής, υφαντικής, συνευρέσεις και μουσικά δρώμενα. Μαθητές από τα σχολεία του Θριασίου Πεδίου παρακολούθησαν μαθήματα αισθητικής αγωγής. Οργανώθηκαν μαθήματα γλυπτικής για άτομα με σύνδρομο Down με τη συμμετοχή του σωματείου Tagma 21 της Πέγκης Λούτου και του εργαστηρίου Ειδικής Αγωγής «Μαργαρίτα». Κάθε απόγευμα διεξάγονταν καλλιτεχνικά εργαστήρια ενηλίκων. Επίσης είχαμε διαλέξεις σημαντικών καλλιτεχνών από διαφορετικά πεδία.
Ολα αυτά έγιναν βέβαια πράξη χάρη στην άοκνη εργασία μιας ομάδας εθελοντών. Αναφέρω την υπεύθυνη Εργαστηρίων Ιωάννα Γκιόκα, την υπεύθυνη Υφαντικής Χρυσούλα Σκορδά, τον Δημήτρη Σκορδά, τον γλύπτη Χαράλαμπο Γκούμα αλλά και τον συλλέκτη, συντηρητή αρχαιοτήτων Γιάννη Μαρίνο. Επίσης την ιστορικό τέχνης Ρούλα Παλαντά, τις αρχιτέκτονες Θεοδώρα Παπαδημητρίου και Αριάδνη Κουμεντάκη, τη φοιτήτρια της ΑΣΚΤ Ιωάννα Λιάρου, την καναδή καλλιτέχνιδα Αν Μαρί Σλάτερ και την ελευσίνια Αναστασία Πολιτάκη. Καθώς και τις φοιτήτριες και τους φοιτητές της Αρχιτεκτονικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και τους εθελοντές του Συλλόγου Θριασίου Πεδίου.
Το έργο σας αποτελείται από το θέατρο της ενέργειας και το θέατρο της παρατήρησης. Το δεύτερο μέρος πότε θα πραγματοποιηθεί;
Ο πλήρης τίτλος του έργου ήταν «Μυστήριο 112. Διπλό θέατρο ή περί φιλίας». Το «διπλό θέατρο» αντιμετωπίζεται σαν ένας διπλός δεσμός. Της ενέργειας και της παρατήρησης. Ακολουθώντας μια πορεία ανάστροφη από αυτήν της μάθησης, που μας οδηγεί από την παρατήρηση στο ενέργημα, στο δικό μας έργο η παρατήρηση θα έρθει ως απόσταγμα της ενέργειας που αντλήθηκε από τη δημιουργία. Το θέατρο της ενέργειας ήταν ένα ανοιχτό εργαστήριο που εστίασε στην «εν έργω» καλλιτεχνική δραστηριότητα με τη συμμετοχή των κατοίκων της πόλης. Στο θέατρο της παρατήρησης στο επίκεντρο έρχονται η θέαση, ο θαυμασμός, το βλέμμα. Και αυτό συνιστά ένα είδος γνώσης. Εύχομαι η Πολιτιστική Πρωτεύουσα να ολοκληρώσει το έργο της στο τέλος του 2024, για να ολοκληρωθεί και το θέατρο της Παρατήρησης. Ενα γλυπτό τοποθετημένο στο θαλάσσιο μέτωπο μπροστά στο παλαιό Ελαιουργείο, που φιλοδοξεί να γίνει υποδοχέας παρατηρητών για θέαση και συλλογισμό.
Υπάρχει ένα έργο που να αποδίδει τη φιλία την οποία αναζητήσατε στον τόπο της Ελευσίνας;
Θα έλεγα ότι το ίδιο το εργαστήριο αποτελεί ένα τέτοιο έργο. Εργο βιωματικό. Υλη του είναι οι άνθρωποι και όσα πλάθουν με τη φαντασία τους, τη δίψα για έκφραση, συνεύρεση και συνεκτικό υλικό η φιλία. Φιλία που χτίστηκε μέσα σε αυτά τα έξι χρόνια συνεύρεσης με τους κατοίκους. Αλλά και κρίκοι φιλίας που ο καθένας από εμάς έφερε στην ομάδα. Ετσι διευρύνθηκε ο κύκλος των σχέσεων που συνέθεσε το «κοινωνικό γλυπτό» μας. Ηταν μια διαδικασία μύησης, ιερή σαν τη φιλία, με τελετουργικό οργανωμένο πάνω σε καλλιτεχνικές πρακτικές.
Τι ενεργοποίησε η Ελευσίνα για τη δική σας καλλιτεχνική πρακτική;
Η Ελευσίνα είναι ένας τόπος γεμάτος ενέργεια πολιτισμού. Το φαντασιακό των αρχαίων μυστηρίων αλλά και η σύγχρονη βιομηχανική αρχαιολογία. Στις διαστρωματώσεις της πόλης βρήκα και εγώ τις δικές μου πηγές έμπνευσης. Βίωσα τη μυθολογία της σύγχρονης πόλης με την πλούσια κληρονομιά. Επίσης διαπίστωσα ότι η Ελευσίνα είναι γεμάτη λεμονιές με τα πιο ζουμερά και εύγευστα λεμόνια που έχω γευτεί. Γνωρίζετε ότι μέσα στα σπαράγματα του αρχαιολογικού χώρου ανθίζουν οι πρώτες παπαρούνες της άνοιξης;
Τι άφησε ως ίχνος αυτή η συνύπαρξη και γνωριμία φίλων και Ελευσινίων που είχε κωδικό «Μυστήριο 112 Μαρία Παπαδημητρίου»;
Ισχυρούς φιλικούς δεσμούς ζωής. Και μία έκθεση των πεπραγμένων που φιλοξενείται στο φουαγιέ του ιστορικού Σινέ Ελευσίς. Μια τελευταία παρατήρηση: η Ελευσίνα διέθετε ήδη πριν από το καλλιτεχνικό μας εργαστήριο ένα «112». Την 112 Πτέρυγα Μάχης, δηλαδή την αεροπορική βάση και στρατιωτικό αεροδρόμιο της Πολεμικής Αεροπορίας. Ελπίζουμε ότι προσφέραμε στην πόλη μία ακόμα, νέα βάση για ανάπτυξη κοινωνικών και πολιτισμικών συμμαχιών με όπλο την τέχνη και τη δημιουργία.
