Είναι η συμμετοχή ενός έργου τέχνης σε μια μεγάλη μουσειακή έκθεση ένας τρόπος για να ανέβει σημαντικά η τιμή του στην αγορά; Η είδηση ότι το πρώτο σε φυσικό μέγεθος πορτρέτο του Τζορτζ Ντάιερ που φέρει την υπογραφή του Φράνσις Μπέικον θα δημοπρατηθεί από τον οίκο Sotheby’s στη Νέα Υόρκη τον Μάιο ήταν αρκετή για να ανοίξει τη συζήτηση.

Και αυτό διότι το πορτρέτο του εραστή του εκ των σημαντικότερων ζωγράφων του 20ου αι. βγαίνει στο σφυρί με αρχική εκτίμηση τα 5 εκατ. δολάρια σε διάστημα μικρότερο των δύο χρόνων από τη στιγμή που εκτέθηκε στη Βασιλική Ακαδημία Τεχνών στο Λονδίνο στο πλαίσιο της έκθεσης «Ο άνθρωπος και το κτήνος» (29 Ιανουαρίου-14 Απριλίου 2022).

«Υπάρχουν ισχυρά επιχειρήματα και όσων τάσσονται υπέρ και όσων τάσσονται κατά της άποψης ότι μια μεγάλη έκθεση μπορεί να επηρεάσει την εμπορική αξία ορισμένων έργων» λέει ο πρόεδρος του Sotheby’s στην Ευρώπη, Ολι Μπάρκερ. Αν και, όπως υποστηρίζει μιλώντας στην εικαστική επιθεώρηση «The Art Newspaper», το κίνητρο του ιδιοκτήτη του έργου «Πορτρέτο του κουλουριασμένου Τζορτζ Ντάιερ» (1966) όταν αποφάσισε να το δανείσει στη Βασιλική Ακαδημία δεν ήταν η άνοδος της εμπορικής του αξίας.

Πολλές φορές ωστόσο η απουσία ενός έργου από το σπίτι του συλλέκτη για μεγάλο χρονικό διάστημα λόγω της παρουσίασής του σε μια έκθεση είναι εκείνη που σπέρνει την ιδέα του αποχωρισμού, εκτιμά ο Μπάρκερ, επισημαίνοντας ότι οι όποιες συζητήσεις γύρω από την πώληση έργων που έχουν φιλοξενηθεί σε εκθέσεις μουσείων συνήθως γίνονται εντός 24 μηνών από την ολοκλήρωση της έκθεσης.

Η εκτίμηση που κυμαίνεται μεταξύ 30 εκατ. και 50 εκατ. δολαρίων θεωρείται λογική. Το γεγονός δε ότι ο ιδιοκτήτης του το προσφέρει χωρίς εγγύηση μαρτυρά ότι αισθάνεται σίγουρος τόσο για το ίδιο το έργο όσο και για την τύχη του στη δημοπρασία. Δεν φαίνεται δε να επηρεάζεται από το πόρισμα της έκθεσης που συνυπογράφουν η UBS και η Art Basel (παρουσιάστηκε αναλυτικά από τη στήλη την περασμένη εβδομάδα) βάσει της οποίας η αγορά των δημοπρασιών παρουσίασε πτώση κατά 7% το προηγούμενο έτος. Κι αυτό διότι «η επανεισαγωγή στην αγορά ενός πίνακα αυτού του τύπου ποιότητας και σπανιότητας» λειτουργεί εκτός των κανόνων.

Το έργο του Sotheby’s είναι το πρώτο από μια σειρά 10 έργων σε φυσικό μέγεθος που ζωγράφισε ο Μπέικον χρησιμοποιώντας ως μοντέλο τον εραστή του με τον οποίο διατηρούσε μια θυελλώδη σχέση. Τρία ακόμα της σειράς βρίσκονται σε μουσειακές συλλογές, ένα καταστράφηκε σε πυρκαγιά το 1979 και ένα πέμπτο δημοπρατήθηκε το 2014 περί τα 70 εκατ. δολάρια. Το «Πορτρέτο του κουλουριασμένου Τζορτζ Ντάιερ» παρουσιάστηκε για πρώτη φορά δημόσια στην ατομική έκθεση του Μπέικον το 1966 στο Παρίσι και αποκτήθηκε από τους σημερινούς ιδιοκτήτες το 1970. Εναν χρόνο αργότερα, δόθηκε ως δάνειο στην αναδρομική έκθεση του Μπέικον στο Γκραν Παλέ στο Παρίσι, η οποία εγκαινιάστηκε μόλις 36 ώρες αφότου ο Ντάιερ είχε πεθάνει από υπερβολική δόση ναρκωτικών.

Η ανολοκλήρωτη ακουαρέλα του βασιλιά

Δεν έχει σημασία που είναι ημιτελές. Σημασία έχει ότι φέρει βασιλική υπογραφή. Κι αυτό το γεγονός αποδείχθηκε αρκετό ώστε η μη ολοκληρωμένη ακουαρέλα που απεικονίζει το όρος Λοχνάγκαρ της Σκωτίας και την οποία φιλοτέχνησε ο βασιλιάς της Αγγλίας, Κάρολος Γ’, να ξεπεράσει κατά πολύ την αρχική εκτίμηση πώλησής της. Το έργο είχε παρουσιαστεί το 1993 στο πρόγραμμα του BBC «Ο θρύλος του Λοχνάγκαρ», που αποτελούσε τηλεοπτική μεταφορά του παιδικού βιβλίου που είχε γράψει ο Κάρολος. Η ακουαρέλα θεωρείται σύμφωνα με τον οίκο δημοπρασιών Clevedon μέσω του οποίου πωλήθηκε το έργο σπάνια ευκαιρία, καθώς συνήθως στην αγορά κυκλοφορούν πολλαπλά έργων του βασιλιά που ασχολείται χρόνια με τη ζωγραφική, αλλά όχι πρωτότυπα έργα του. Η αρχική εκτίμηση κυμαινόταν μεταξύ 12.650 και 19.000 δολαρίων και τελικά αγοράστηκε από έναν κάτοικο του Βορείου Σόμερσετ, όπου έχει την έδρα του ο οίκος δημοπρασιών, προς 26.000 δολάρια.

Η «αγρότισσα» των 4,9 εκατ. δολαρίων

Το πρώτο, το «Κεφάλι αγρότισσας με λευκό καπέλο» (1884) του Βίνσεντ Βαν Γκογκ, πωλήθηκε προ ημερών από έμπορο τέχνης της Νέας Ορλεάνης προς 4,9 εκατ. δολάρια στο πλαίσιο της μεγάλης φουάρ TEFAF που πραγματοποιείται στο Μάαστριχτ και ως αγοραστής φέρεται ίδρυμα με έδρα εκτός Ευρώπης που επιθυμεί να διατηρήσει κρυφή την ταυτότητά του. Πριν από τη συγκεκριμένη πώληση ο πίνακας είχε αλλάξει χέρια σε δημοπρασία του οίκου Sotheby’s το 2014 προς 1,2 εκατ. δολάρια, ποσό που αντιστοιχούσε στη χαμηλότερη εκτίμηση για το έργο. Τα τελευταία πέντε χρόνια, έργα του Βαν Γκογκ που βγήκαν σε δημοπρασία έχουν πωληθεί πάνω από την υψηλή εκτίμησή τους στο 43% των περιπτώσεων, ενώ κανένα δεν πωλείται κάτω από την εκτίμηση, σύμφωνα με τη βάση δεδομένων τιμών Artnet. Ενα άλλο παρόμοιο πορτρέτο μιας αγρότισσας, με τον τίτλο «Κεφάλι Γυναίκας» και ζωγραφισμένο περίπου την ίδια εποχή (1885), έφτασε τα 5,8 εκατ. δολάρια σε δημοπρασία του οίκου Christie’s τον περασμένο Φεβρουάριο.