Ενώ στην Γερμανία και την ΕΕ έχει μπει φρένο στη χρήση συγκεκριμένων φυτοφαρμάκων, φαίνεται πως οι εταιρείες έχουν βρει μια προσοδοφόρο διέξοδο, την μακρινή και «υπανάπτυκτη» Κένυα.

Ο πρόεδρος της Κένυας Γουίλιαμ Ρούτο έχει ανακηρύξει τη γεωργία ως «κορυφαίο τομέα του οικονομικού μετασχηματισμού» της χώρας του, για να βγάλει τον λαό του από τη φτώχεια.

Για να αυξήσουν, όμως τις αποδόσεις τους, οι αγρότες πρέπει να βασίζονται περισσότερο σε χημικά λιπάσματα και φυτοφάρμακα, πολλά από τα οποία παράγονται στην Κίνα και την Ινδία, αλλά και εκείνα που κατασκευάζονται από τις γερμανικές πολυεθνικές εταιρείες BASF και Bayer.

Τα τελευταία χρόνια, οι εισαγωγές φυτοφαρμάκων στην Κένυα έχουν αυξηθεί μαζικά, από 500 τόνους το 2.000 σε 18.000 τόνους περίπου μέχρι το 2018.

Η Bayer, η οποία το 2020 προμήθευε το 15% των φυτοφαρμάκων στην Κένυα, ισχυρίζεται ότι με «σωστή εφαρμογή», τα προϊόντα της είναι ασφαλή για χρήση.  Η δε γερμανική κυβέρνηση υποσχέθηκε ότι οι εξαγωγές ορισμένων φυτοφαρμάκων, που δεν επιτρέπεται να πωλούνται στη Γερμανία, θα περιοριστούν στο μέλλον.

Ωστόσο, σύμφωνα με δημοσίευμα του Euobserver, φαίνεται ότι προϊόντα των γερμανικών εταιρειών βρίσκουν τον δρόμο τους κανονικά στην τοπική αγορά αφρικανικής χώρας.

Ειδικότερα, η γεωργία της Κένυας είναι στην πλειονότητά της γεωργία επιβίωσης, όντας κοντά στα σπίτια και τις πηγές νερού. Μόνο τα λαχανικά προς εξαγωγή ελέγχονται για υπολείμματα φυτοφαρμάκων, ενώ τα προϊόντα που απορρίπτονται επιστρέφουν στην τοπική αγορά και καταναλώνονται από τους ίδιους τους Κενυάτες, σύμφωνα με τον Daniel Wanjama από το Seed Savers Network.

Το μόνο που έχουν στο μυαλό τους είναι χρήματα

Την ίδια στιγμή, λίγα είναι γνωστά για τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις των φυτοφαρμάκων αυτών στην Κένυα.

Σύμφωνα με μελέτη, η γύρη και το μέλι περιέχουν υπολείμματα φυτοφαρμάκων που είναι επιβλαβή για τις μέλισσες. Ένα από τα δραστικά συστατικά είναι το imidacloprid, το οποίο χρησιμοποιείται σε πολλά προϊόντα της Bayer, καθώς και σε ανταγωνιστικά προϊόντα και έχει απαγορευτεί στην ΕΕ εδώ και χρόνια λόγω της πιθανής βλάβης στους πληθυσμούς των μελισσών.

Το πρόβλημα είναι ότι η σύγχρονη γεωργία παρουσιάζεται ως κάτι για να βγάλει χρήματα, όχι για να παράγει καλό φαγητό.

Ένα από τα προϊόντα με τις μεγαλύτερες πωλήσεις της Bayer στην Κένυα είναι, σύμφωνα έκθεση του Route to Food, το Thunder, το οποίο περιέχει το Imidacloprid.

Ο Henry Muriuki από το Δίκτυο Βιολογικής Γεωργίας της Κένυας προσπαθεί να καταπολεμήσει την ανεξέλεγκτη χρήση φυτοφαρμάκων εδώ και δεκαετίες, καθώς είδε πώς η εισαγωγή φυτοφαρμάκων συνέπεσε με την αύξηση της θνησιμότητας των μελισσών.

Έγραφε επιστολές σε πανεπιστήμια και προσπάθησε να συναντηθεί με πολιτικούς της κομητείας. «Το μόνο που έχουν στο μυαλό τους είναι χρήματα, και εγώ δεν έχω λεφτά. Αλλά οι αγροχημικές εταιρείες έχουν πολλά χρήματα», λέει απογοητευμένος.

Για την Bayer, η ανάπτυξη ενός ενεργού συστατικού μοιάζει με στοίχημα: διαρκεί χρόνια και κοστίζει περισσότερα από 400 εκατομμύρια ευρώ.

Πανίσχυρο λόμπι

Για να μπορέσει να αποδώσει η επένδυση, η Bayer ξοδεύει πολλά χρήματα για να λόμπινγκ, γύρω στα 2 εκατομμύρια ευρώ ετησίως στη Γερμανία και περισσότερα από 6 εκατ. ευρώ ετησίως στην ΕΕ.

Στην Κένυα, το παράρτημα της μεγαλύτερης ένωσης λόμπι κατασκευαστών φυτοφαρμάκων στον κόσμο, το CropLife Kenya, εισπράττει χρήματα από τους εισαγωγικούς δασμούς στα φυτοφάρμακα. Το άλλο μισό πηγαίνει στο Συμβούλιο Ελέγχου και Προϊόντων φυτοφαρμάκων, το οποίο υποχρηματοδοτείται χρόνια.

Εκπρόσωπος της αρχής εξηγεί ότι βασίζονται στην έρευνα που υποβάλλουν οι ίδιες οι εταιρείες για την καταχώριση και την αξιολόγηση των προϊόντων. Οι αγροχημικές εταιρείες χρηματοδοτούν επίσης ταξίδια και εκπαίδευση για την αρχή, εξηγεί.

Ο Daniel Wanjama έχει συνεργαστεί με το υπουργείο Γεωργίας της Κένυας για 10 χρόνια. Εξακολουθεί να είναι εκνευρισμένος όταν αφηγείται τις πολλές περιπτώσεις που εκπρόσωποι μεγάλων αγροχημικών εταιρειών παρουσίαζαν σε μια γεμάτη αίθουσα υπαλλήλων του υπουργείου τα νεότερα προϊόντα τους.

«Ακόμη και τα πολύ ανώτερα στελέχη του υπουργείου θα παρακολουθούσαν αυτές τις εκδηλώσεις και θα έλεγαν ότι θα σας υποστηρίξουμε σε αυτό», λέει ο Wanjama. «Αυτό έκανε τους πάντες να πιστέψουν ότι η λύση σε οποιαδήποτε κατάσταση στον τομέα είναι βασικά τα χημικά που παράγουν οι εταιρείες».

Όπως αναφέρει το δημοσίευμα του Euobserver όταν ο Γερμανός υπουργός Γεωργίας Τζεμ Έζντεμιρ δήλωσε τον Σεπτέμβριο του 2022 ότι θα καταβληθούν προσπάθειες για την απαγόρευση της εξαγωγής επιβλαβών φυτοφαρμάκων, η Bayer και η BASF απείλησαν να μετεγκαταστήσουν την παραγωγή φυτοφαρμάκων και έτσι δεν ψηφίστηκε το σχετικό νομοσχέδιο.

Για τον Wanjama το πρόβλημα είναι ότι η σύγχρονη γεωργία παρουσιάζεται ως κάτι για να βγάλει χρήματα, όχι για να παράγει καλό φαγητό. «Σας λένε να κερδίσετε χρήματα σε ένα στρέμμα γης, το οποίο είναι πολύ μικρό. Άρα ίσως να μην σας δώσει χρήματα. Θα σας δημιουργήσει προβλήματα εκτός και εάν «αναστατώσετε» το σύστημα με λιπάσματα και φυτοφάρμακα».