Η περιήγηση στο απογυμνωμένο τοπίο του αγροκτήματός της – διάσπαρτο με λίμνες λυμάτων μολυσμένων με κυάνιο και χρωματισμένων με τσάι που αφήνουν οι παράνομοι χρυσωρύχοι – είναι αρκετή για να κάνει την Τζάνετ Τζιάμφι να λυγίσει. Μόλις πέρυσι, η έκταση των 27 εκταρίων στη δυτική Γκάνα ήταν καλυμμένη με σχεδόν 6.000 κακαόδεντρα. Σήμερα, έχουν απομείνει λιγότερα από δώδεκα.
«Αυτό το αγρόκτημα ήταν το μόνο μέσο επιβίωσής μου», δήλωσε η 52χρονη διαζευγμένη στο Reuters, με δάκρυα να τρέχουν στα μάγουλά της. «Σχεδίαζα να το κληροδοτήσω στα παιδιά μου».
Η Γκάνα και η δυτικοαφρικανική γείτονάς της Ακτή Ελεφαντοστού, οι οποίες αποτελούσαν επί μακρόν τις αδιαμφισβήτητες δυνάμεις του κακάο παγκοσμίως και κάλυπταν πάνω από το 60% της παγκόσμιας προσφοράς, αντιμετωπίζουν και οι δύο καταστροφικές συγκομιδές αυτή τη σεζόν.
Οι προσδοκίες για ελλείψεις σε κόκκους κακάο – την πρώτη ύλη για τη σοκολάτα – έχουν οδηγήσει σε υπερδιπλασιασμό των προθεσμιακών συμβολαίων κακάο της Νέας Υόρκης μόνο φέτος. Σχεδόν καθημερινά σημειώνουν νέα υψηλά ρεκόρ, σε μια πρωτοφανή τάση που δεν δείχνει σημάδια εξασθένισης. Με αποτέλεσμα να γίνεται λόγος για σοκολάτα από χρυσάφι.
Η Τζάνετ Τζιάμφι αγρότισσα από την Γκάνα με δάκρυα στα μάτια, όσο διηγούνταν την ιστορία της.
Όλα λάθος – Σημείο καμπής για την παραγωγή κακάο
Περισσότεροι από 20 αγρότες, εμπειρογνώμονες και γνώστες της βιομηχανίας δήλωσαν στο Reuters ότι ευθύνεται η «τέλεια καταιγίδα» (σ.σ. Όταν συμπίπτουν πολλά αρνητικά μαζί) της ανεξέλεγκτης παράνομης εξόρυξης χρυσού, της κλιματικής αλλαγής, της κακοδιαχείρισης του τομέα και της ταχείας εξάπλωσης των ασθενειών.
Στην πιο απογοητευτική εκτίμησή της μέχρι σήμερα, σύμφωνα με τα στοιχεία που συγκεντρώνονται από το 2018 και τα οποία έχει αποκτήσει αποκλειστικά το Reuters, το συμβούλιο εμπορίας κακάο της Γκάνας Cocobod εκτιμά ότι 590.000 εκτάρια φυτειών έχουν μολυνθεί από διογκωμένο βλαστό, έναν ιό που τελικά θα τα σκοτώσει.
Η Γκάνα διαθέτει σήμερα περίπου 1,38 εκατομμύρια εκτάρια γης υπό καλλιέργεια κακάο, αριθμός που σύμφωνα με την Cocobod περιλαμβάνει και τα μολυσμένα δέντρα που εξακολουθούν να παράγουν κακάο.
«Η παραγωγή βρίσκεται σε μακροχρόνια πτώση», δήλωσε ο Στιβ Γουότεριτζ, ειδικός σε θέματα κακάο της Tropical Research Services. «Δεν θα είχαμε τη χαμηλότερη σοδειά εδώ και 20 χρόνια στη Γκάνα και τη χαμηλότερη εδώ και οκτώ χρόνια στην Ακτή Ελεφαντοστού, αν δεν είχαμε φτάσει σε σημείο καμπής».
Η τιμή της σοκολάτας αναμένεται να διπλασιαστεί
Πρόκειται για ένα αδιέξοδο χωρίς εύκολες λύσεις που έχει σοκάρει τις αγορές και θα μπορούσε να σημάνει την αρχή του τέλους της υπεροχής της Δυτικής Αφρικής στο κακάο, δήλωσαν οι ειδικοί στο Reuters. Αυτό μπορεί να ανοίξει την πόρτα για τους ανερχόμενους παραγωγούς, ιδίως στη Λατινική Αμερική.
Και ενώ εκατομμύρια καλλιεργητές κακάο στη Δυτική Αφρική αντιμετωπίζουν μια οδυνηρή στιγμή καμπής, πρόκειται για μια αλλαγή που θα γίνει αισθητή και στις πλούσιες καταναλωτικές αγορές, ενδεχομένως για τα επόμενα χρόνια.
Οι αγοραστές που αγοράζουν πασχαλινά γλυκίσματα στις Ηνωμένες Πολιτείες ανακαλύπτουν ότι η σοκολάτα στα ράφια των καταστημάτων είναι πάνω από 10% ακριβότερη από ό,τι πριν από ένα χρόνο, σύμφωνα με στοιχεία της εταιρείας ερευνών Nielsen IQ. Δεδομένου ότι οι παραγωγοί σοκολάτας τείνουν να αντισταθμίζουν τις αγορές κακάο μήνες πριν, οι αναλυτές λένε ότι οι καταστροφικές καλλιέργειες στη Δυτική Αφρική θα πλήξουν πραγματικά τους καταναλωτές μόνο αργότερα φέτος.
«Το είδος της σοκολάτας που έχουμε συνηθίσει να τρώμε, θα γίνει πολυτέλεια», δήλωσε ο Tedd George, ειδικός σε θέματα εμπορευμάτων με επίκεντρο την Αφρική στην Kleos Advisory. «Θα είναι διαθέσιμη, αλλά θα είναι διπλάσια ακριβή».
Πλέον οι τιμές του κακάο έχουν ξεπεράσει αυτές του χαλκού!
Υποδιπλασιασμός των εκταρίων με κακαόδεντρα
Οι ρίζες της κατάρρευσης της φετινής σεζόν είναι πλήρως εμφανείς στη Samreboi, την κοινότητα στη δυτική καρδιά του κακάο της Γκάνας, όπου ζει η Τζιάμφι. Μόλις πριν από τρία χρόνια, η Samreboi καυχιόταν για περίπου 38.000 εκτάρια φυτεμένου κακάο, σύμφωνα με το τοπικό γραφείο της Cocobod εκεί. Σήμερα, τα εκτάρια αυτά έχουν μειωθεί σε μόλις 15.400.
Οι παράνομοι ανθρακωρύχοι άρχισαν να εμφανίζονται στην περιοχή πριν από μερικά χρόνια, δήλωσε η Τζιάμφι. Είχε αντισταθεί στις απειλητικές απαιτήσεις τους να τους πουλήσει τη φυτεία της, όταν μια μέρα τον περασμένο Ιούνιο, έφτασε και τη βρήκε αποκλεισμένη. Ένοπλοι φρουροί της απέκλεισαν την είσοδο.
Οι μπουλντόζες ξερίζωσαν τα κακαόδεντρά της. Μεταλλωρύχοι κατέκλυσαν την ιδιοκτησία. Μέσα σε έξι μήνες, ο χρυσός είχε τελειώσει και η περιοχή εγκαταλείφθηκε, αφήνοντας την Τζιάμφι με άχρηστη γη μολυσμένη με τοξικά χημικά, κυρίως κυάνιο, ένα δάνειο που δεν μπορεί πλέον να αποπληρώσει και τέσσερα παιδιά να συντηρήσει. «Έχω τραυματιστεί ψυχικά», είπε.
Η Γκάνα και η Ακτή Ελεφαντοστού, οι οποίες αντιπροσωπεύουν πάνω από το 60% της παγκόσμιας προσφοράς, αντιμετωπίζουν καταστροφικές σοδειές αυτή τη σεζόν.
Η διαφθορά ως δομικό πρόβλημα των τοπικών κοινοτήτων
Είπε ότι παρακάλεσε την αστυνομία και την Cocobod, αλλά λέει ότι δεν είδε καμία αντίδραση. Ένας αξιωματικός του τοπικού αστυνομικού τμήματος, ο οποίος ζήτησε να μην κατονομαστεί, δήλωσε ότι είχαν λάβει μια καταγγελία, αλλά δεν μπορούσε να θυμηθεί αν είχαν στείλει αστυνομικούς στη φάρμα. Αρνήθηκε να συμβουλευτεί τα αρχεία της αστυνομίας.
Ο εκπρόσωπος της Cocobod, Φίιφι Μποάφο, μόλις έμαθε για την περίπτωσή της, δήλωσε ότι το νομικό τμήμα του συμβουλίου θα εμπλακεί. «Αλλά δεν είμαστε η αστυνομία ή τα δικαστήρια», είπε. «Είναι παράνομο να καταστρέφεις κακαόδεντρα, αλλά η ποινή δεν είναι αρκετά αυστηρή». Σε ολόκληρη την Γκάνα, οι φυτείες κακάο παραχωρούν έδαφος σε μεταλλωρύχους χρυσού, γνωστό σε τοπικό επίπεδο ως galamsey (σ.σ. Προέρχεται από την φράση «Gather them and sell» – σε ελεύθερη μετάφραση: «Μάζεψέ τους σβώλους χρυσού και πούλα τους»).
Η Cocobod δήλωσε στο Reuters ότι δεν έχει ενημερωμένα στοιχεία σχετικά με το μέγεθος της καταστροφής. Και ενώ μια μελέτη που διεξήγαγε πριν από τέσσερα χρόνια διαπίστωσε ότι 20.000 εκτάρια κακάο είχαν χαθεί από το φαινόμενο galamsey, πέντε εμπειρογνώμονες δήλωσαν ότι η εξόρυξη επεκτάθηκε ραγδαία στα χρόνια που μεσολάβησαν.
«Πρόκειται για καταστροφή»
Αυτό ανέφερε ο Γκόντγουιν Κότζο Αγιενόρ, οικονομολόγος ανάπτυξης που ειδικεύεται στο κακάο.«Καλύπτει σχεδόν κάθε τμήμα της ζώνης του κακάο». Ενώ ορισμένες εξαγορές φυτειών είναι πράγματι βίαιες, πέντε αγρότες και κοινοτικοί ηγέτες δήλωσαν στο Reuters ότι όλο και περισσότεροι από αυτούς γίνονται πρόθυμοι πωλητές.
Για τον αγρότη κακάο Ασιάμα Γιεμπόα, το galamsey είναι απλώς ένα σύμπτωμα μιας ευρύτερης κακοδαιμονίας. Από τότε που έφτασε στην κορύφωση της παραγωγής της τάξης του ενός εκατομμυρίου τόνων την περίοδο 2020/21, η Γκάνα διολισθαίνει. Η παραγωγή προβλέπεται να πέσει σε μόλις 580.000 τόνους φέτος.
Ο Γιεμπόα λέει ότι μάζεψε 50 σακούλες κακάο το 2015, αλλά η παραγωγή από το οικόπεδό του των 15 εκταρίων μειώθηκε σε μόλις επτά αυτή τη σεζόν. Δεν κερδίζει αρκετά για να επανεπενδύσει και όλο και περισσότερο αγωνίζεται να βρει εργάτες. «Μπροστά στον Θεό και τον άνθρωπο (σ.σ. Αντίστοιχο «Σε ό,τι έχω ιερό»), αν έρθουν να ζητήσουν το αγρόκτημά μου για να το εξορύξουν, θα το πουλήσω», είπε.
Αποξηραμένοι στον ήλιο κόκκοι κακάο συσκευάζονται σε σακούλες, ζυγίζονται και αποθηκεύονται σε αποθήκη αδειοδοτημένης εταιρείας αγοράς στο Kwabeng της Ανατολικής Περιφέρειας της Γκάνας, 28 Φεβρουαρίου 2024.
Ασθένειες και κλιματική αλλαγή
Ο Γιεμπόα και άλλοι αγρότες της Γκάνας κατηγορούν την Cocobod. Ο οργανισμός, ο οποίος έχει ευρεία ευθύνη για τη ρύθμιση και την προώθηση του τομέα, αντιμετωπίζει αυξανόμενο χρέος και αυτή τη σεζόν αγωνίστηκε να εξασφαλίσει το κοινοπρακτικό δάνειο που χρησιμοποιεί για τη χρηματοδότηση των εργασιών και την εισαγωγή της σοδειάς.
Ανέστειλε τις διανομές λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων πριν από χρόνια. Τα σχέδια για την αναζωογόνηση των γερασμένων αποθεμάτων δέντρων δεν έχουν σημειώσει σημαντική πρόοδο. Και χάνει τη μάχη ενάντια σε αυτό που πολλοί θεωρούν υπαρξιακή απειλή: τους διογκωμένους βλαστούς.
Ο ιός μειώνει πρώτα τις αποδόσεις πριν τελικά σκοτώσει τα δέντρα. Μόλις μολυνθεί από τον ιό των διογκωμένων βλαστών, οι φυτείες πρέπει να ξεριζωθούν και το έδαφος να υποστεί επεξεργασία πριν από την επαναφύτευση του κακάο.
Η Cocobod έχει αναλάβει να αποκαταστήσει τις πληγείσες φυτείες κακάο, χρησιμοποιώντας ένα μέρος της χρηματοδότησης ύψους 600 εκατομμυρίων δολαρίων από την Αφρικανική Τράπεζα Ανάπτυξης και άλλα 200 εκατομμύρια δολάρια από την Παγκόσμια Τράπεζα.
«Με γερασμένες και άρρωστες καλλιέργειες, οι προκλήσεις φαίνονται τρομακτικές», δήλωσε στο Reuters ο Μποάφο, εκπρόσωπος της Cocobod. «Αλλά έχουμε σε εξέλιξη κρίσιμες παρεμβάσεις για την αντιμετώπισή τους».
Η ασθένεια εξαπλώνεται γρηγορότερα από την αποκατάσταση
Τα 67.000 εκτάρια που καλύπτονται από το πρόγραμμα αποκατάστασης της Γκάνας, ωστόσο, δεν φτάνουν ούτε κατά διάνοια να συμβαδίσουν με την εξάπλωση της ασθένειας, λένε οι ειδικοί. Ακόμη χειρότερα, η Cocobod λέει ότι παράνομοι μεταλλωρύχοι εισβάλλουν σε ορισμένες αποκαταστημένες φάρμες.
Και στην Ακτή Ελεφαντοστού, τον μεγαλύτερο παραγωγό κακάο στον κόσμο, τα πράγματα δεν είναι καθόλου καλύτερα, με τον Wateridge της Υπηρεσίας Τροπικών Ερευνών να εκτιμά ότι έως και το 30% των φυτειών κακάο της Ακτή Ελεφαντοστού είναι πιθανότατα μολυσμένες.
Δεν υπάρχει γρήγορη λύση, δήλωσε ο Άντονι Φάουνταιν, διευθύνων σύμβουλος του VOICE Network, το οποίο πιέζει για τη μεταρρύθμιση του τομέα του κακάο. «Ένα νεκρό δέντρο δεν είναι νεκρό μόνο για μια εποχή», είπε.
Ακόμη και μετά την αποκατάσταση, τα δέντρα που ξαναφυτεύονται χρειάζονται δύο έως τέσσερα χρόνια για να ωριμάσουν και να παράγουν κόκκους. Και μια σημαντική ανάκαμψη της παραγωγής κακάο στα δύο έθνη αντιμετωπίζει και άλλα σημαντικά εμπόδια.
Εργάτες πεδίου από το Τμήμα Υγείας και Επέκτασης του Κακάο (CHED) εντοπίζουν κακαόδεντρα που έχουν προσβληθεί από την ασθένεια των διογκωμένων βλαστών σε ένα αγρόκτημα στην κοινότητα Osino στην Ανατολική Περιφέρεια, Γκάνα, 27 Φεβρουαρίου 2024. Στην πιο απογοητευτική εκτίμησή της μέχρι σήμερα, η επιτροπή εμπορίας κακάο της Γκάνας Cocobod εκτίμησε ότι, από το 2018, 590.000 εκτάρια φυτειών έχουν μολυνθεί από την ασθένεια των διογκωμένων βλαστών, έναν ιό που τελικά θα τα σκοτώσει, σύμφωνα με στοιχεία που περιήλθαν στην κατοχή του Reuters
Παρατεταμένες βροχές και παρατεταμένη ξηρασία
Οι ερευνητές προβλέπουν ότι η κλιματική αλλαγή θα καταστήσει δυσκολότερη την παραγωγή της καλλιέργειας στη Δυτική Αφρική τις επόμενες δεκαετίες, ενώ μια μελέτη προβλέπει ότι οι πιο κατάλληλες περιοχές καλλιέργειας της Ακτής Ελεφαντοστού θα συρρικνωθούν κατά περισσότερο από 50% μέχρι τη δεκαετία του 2050.
Τα πρότυπα των βροχοπτώσεων ήδη μεταβάλλονται, με πιο συγκεντρωμένες περιόδους ισχυρών βροχοπτώσεων και μεγαλύτερες, θερμότερες περιόδους ξηρασίας, δήλωσε ο Μπακαρί Τραορέ, επικεφαλής της ομάδας προστασίας των δασών IDEF της Ακτή Ελεφαντοστού. «Είναι κάτι που παρατηρούμε ήδη τα τελευταία χρόνια», είπε.
Με τη Δυτική Αφρική να αγωνίζεται, οι τρέχουσες ουρανομήκεις παγκόσμιες τιμές θα αποτελέσουν ελκυστικό κίνητρο για τους αγρότες να φυτέψουν περισσότερο κακάο σε άλλες τροπικές περιοχές, κυρίως στη Λατινική Αμερική.
Η περιήγηση στο απογυμνωμένο τοπίο της φάρμας της – διάσπαρτο με λίμνες λυμάτων μολυσμένων με κυάνιο, στο χρώμα του τσαγιού, που αφήνουν οι παράνομοι χρυσωρύχοι – είναι αρκετή για να κάνει την Τζιάμφι να λυγίσει.
Η Γκάνα θα απωλέσει μια θέση στην παγκόσμια παραγωγή κακάο – Οι αγρότες όμως θα καταστραφούν
Τόσο ο Fountain του Δικτύου VOICE όσο και ο ειδικός σε θέματα κακάο Wateridge προβλέπουν ότι το Εκουαδόρ θα ξεπεράσει τώρα την Γκάνα ως το νούμερο 2 στο κακάο στον κόσμο μέχρι το 2027. Η Βραζιλία και το Περού θα μπορούσαν επίσης να ανεβούν.
Ωστόσο, η κάλυψη του κενού της προσφοράς θα πάρει χρόνο, και στο μεταξύ οι λάτρεις της σοκολάτας θα πρέπει να αναμένουν να νιώσουν την πίεση. Αλλά τα πραγματικά θύματα, λένε ακτιβιστές όπως ο Fountain, είναι οι μικροκαλλιεργητές στην Ακτή Ελεφαντοστού και τη Γκάνα, οι οποίοι έχουν λίγες επιλογές καθώς βλέπουν τα εισοδήματά τους να εξανεμίζονται.
«Η κατάσταση για τους αγρότες στη Δυτική Αφρική είναι καταστροφική», δήλωσε ο Fountain. «Είναι απολύτως καταστροφική».
Πηγή: REUTERS/Francis Kokoroko, σειρά φωτορεπορτάζ The Wider Image
