Συμφωνούμε ότι ένα από τα προβλήματα της εποχής που στη χώρα μας έχει εξελιχθεί σε επιδημία – θανατηφόρα μάλιστα – είναι η βία; Συμφωνούμε. Βία στα σχολεία, βία εναντίον των γυναικών, βία στις συγκρούσεις με την Αστυνομία, κακοποίηση παιδιών, βία λεκτική, αντιμετώπιση καθημερινών συμβάντων με επιθετικότητα και τσαμπουκά που ουδείς γνωρίζει μέχρι πού μπορεί να φτάσει. Εδώ ο άλλος μαχαίρωσε τον ψήστη της ταβέρνας επειδή θεώρησε ότι το κοντοσούβλι που του σέρβιρε δεν ήταν φρέσκο. Λέμε ότι η κοινωνία και το κράτος ευαισθητοποιούνται και εναντιώνονται σε αυτό το κλίμα βίας, διαμαρτυρόμαστε και αντιδρούμε με πορείες, χάπενινγκ, ομιλίες, συνέδρια, εκστρατείες, επικοινωνιακές καμπάνιες. (Και να πω εδώ ότι το σποτ του υπουργείου Παιδείας για το bullying αποτυπώνει «ανατριχιαστικά» την πραγματικότητα – είναι σαν να ακούω τις φωνές των παιδιών που, μετά το σχόλασμα, περνούν κάτω από το παράθυρό μου και, πλέον, δεν είμαι καθόλου σίγουρη ότι μέχρι να φτάσουν στην επόμενη γωνία δεν θα έχουν πλακωθεί στα μπουνίδια και τα κλωτσίδια).
Καλά και άγια όλα αυτά, αλλά παρατηρώ ότι, σε πολλές περιπτώσεις, η διαμαρτυρία κατά της βίας, η ενσυναίσθηση, η αλληλεγγύη και όλα τα ωραία, με τον τρόπο που γίνονται και διατυπώνονται, είναι σαν να θέλουν να παράγουν ακόμη περισσότερη βία. Τι γίνεται όμως όταν απαντάς στη βία με βία; Δημιουργείς μια σημειολογική «Αίθουσα των Κατόπτρων» και, στην πραγματικότητα, την πολλαπλασιάζεις. Και, κατά κάποιον τρόπο, τη νομιμοποιείς δίνοντας άλλοθι στον βίαιο.
Να μιλήσω πιο συγκεκριμένα. Την περασμένη Κυριακή, στο γήπεδο του Αγρινίου, οι οπαδοί του Παναιτωλικού σήκωσαν ένα πανό με το πρόσωπο της κυρίας Καρυστιανού που έγραφε «Μαρία, όρμα τους. Καμιά ειρήνη χωρίς δικαιοσύνη». Απ’ όσο είδα μάλιστα στο Διαδίκτυο, αρκετοί το βρήκαν συγκλονιστικό. Σοβαρά τώρα; Τι προτροπή είναι αυτό το «όρμα τους»; Μπορώ να το ακούσω σαν αντίλαλο από τις ρωμαϊκές αρένες όταν τα λιοντάρια ορμούσαν εναντίον των χριστιανών. Ή από το κοινό που παρακολουθεί έναν αγώνα μέχρι θανάτου μεταξύ πιτ μπουλ. Φαντάζομαι ότι θα ακούγεται στα περιστατικά της προεφηβικής και εφηβικής παραβατικότητας. Αλλά με τίποτα δεν μπορώ να το δω σε οποιαδήποτε διαδικασία μιας πολιτισμένης κοινωνίας. Διότι η απαρχή του πολιτισμού, έλεγε κάποιος, είναι η στιγμή εκείνη που ένας άνθρωπος άφησε κάτω την πέτρα με την οποία ετοιμαζόταν να ορμήσει στον απέναντι και άρχισε να συζητά μαζί του.
Κι αυτό το «Καμία ειρήνη χωρίς δικαιοσύνη»; Τα παιδιά που το έγραψαν δεν ξέρουν, προφανώς, το αυτονόητο. Οτι η ειρήνη είναι προϋπόθεση της δικαιοσύνης, όχι το αντίθετο. Και μόνο να ξεφυλλίσουν ένα βιβλίο Ιστορίας, θα καταλάβουν ότι ο πόλεμος είναι η απόλυτη ανατροπή της δικαιοσύνης. Αλλά, μάλλον, ζητάω πολλά.
Κάψτε την πόλη
Στο Διαδίκτυο κυκλοφορεί επίσης ένα βίντεο με ένα τραγούδι – διαμαρτυρία εναντίον των γυναικοκτονιών. Καλοφτιαγμένο, με μονταρισμένες σκηνές από σχετικές διαδηλώσεις, αλλά και με ομάδες κοριτσιών από νησιά των Κυκλάδων, των Δωδεκανήσων, των Επτανήσων, την Κρήτη, από Μουσικά Γυμνάσια. Ενα συγκινητικό μήνυμα αλληλεγγύης μεταξύ των γυναικών («Ολες θ’ απαντάμε αν αγγίξεις μία») και με τα ονόματα δολοφονημένων γυναικών να φορτίζουν ακόμη περισσότερο το συναίσθημα.
Σε μερικά σημεία, ωστόσο, ακούγεται σαν πολεμική ιαχή. Οι πρώτοι κιόλας στίχοι του λένε «Να τρέμει το κράτος, να κλείνουν οι δρόμοι». Τα παιδιά που το έγραψαν, πιθανόν πάνω στον ενθουσιασμό τους, δεν έλαβαν υπόψη τους ότι, μεταφέροντας την ευθύνη στο κράτος, είναι σαν να αθωώνεις τον θύτη. Και οι δρόμοι γιατί να κλείνουν; Τα κορίτσια που το τραγουδούν θεωρούν, προφανώς, ότι ταλαιπωρώντας τον κόσμο εκδικούνται τον γυναικοκτόνο. Ετσι όμως, επί της ουσίας, τον αθωώνουν ακόμη περισσότερο. Υπάρχει ωστόσο ένας στίχος που μιλάει ξεκάθαρα για βία ενάντια στη βία. Αυτός που λέει «Στο σπίτι αν δεν έρθω κάψτε την πόλη». Σοβαρά τώρα; Ο εμπρησμός είναι η απάντηση στη βία; Μπουρλότο;
Και για να τελειώνουμε. Ο Μάρσαλ ΜακΛούαν, καναδός επικοινωνιολόγος και εμπνευστής εμβληματικών όρων και φράσεων όπως «Παγκόσμιο χωριό» και «Το μέσον είναι το μήνυμα», έχει πει ότι η βία, είτε φυσική είτε ψυχική, είναι αναζήτηση ταυτότητας και νοήματος. Οσο λιγότερη ταυτότητα, τόσο μεγαλύτερη βία. Ας το λάβουμε κάπως υπόψη.
