Τραύματα που δύσκολα επουλώνονται

Η πρώτη συνάντηση είχε προγραμματιστεί για τις 11 Οκτωβρίου του 2023 στις Βρυξέλλες. Θα γινόταν εκεί το λανσάρισμα μιας νέας πρωτοβουλίας ονόματι DemoCrisis, με τη συμμετοχή οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών από το Ισραήλ, την Πολωνία και την Ουγγαρία. Σκοπός, η υπεράσπιση της δημοκρατίας. Δεν ήταν φυσικά τυχαία η σύμπραξη ακτιβιστών από αυτές τις χώρες: και στις τρεις, ακροδεξιές, λαϊκιστικές κυβερνήσεις – η κυβέρνηση Νετανιάχου στο Ισραήλ, η κυβέρνηση του PiS στην Πολωνία, η κυβέρνηση Ορμπαν στην Ουγγαρία – υπονόμευαν τους δημοκρατικούς θεσμούς.

Η συνάντηση παραλίγο να ακυρωθεί. Γιατί ενέσκηψε, στις 7 Οκτωβρίου, η τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ: οι Ισραηλινοί έθαβαν ακόμα τους νεκρούς τους, αγωνιούσαν για τους δικούς τους που είχαν απαχθεί, οι εβδομαδιαίες διαδηλώσεις διαμαρτυρίας κατά του δικαστικού πραξικοπήματος που προωθούσε ο Νετανιάχου είχαν προφανώς ανασταλεί και επιπλέον, ακόμα και αν οι ισραηλινοί ακτιβιστές ήθελαν να δώσουν το «παρών» στις Βρυξέλλες, δεν υπήρχε τρόπος να βγουν από τη χώρα τους.

Επειτα από πολλή σκέψη, οι διοργανωτές αποφάσισαν να προχωρήσουν στο λανσάρισμα της νέας πλατφόρμας. Το πρόγραμμα βέβαια άλλαξε, προσαρμόστηκε στις ζοφερές περιστάσεις, και στη συντριπτική τους πλειοψηφία οι ισραηλινοί συμμετέχοντες συνδέθηκαν μέσω Zoom, όλοι ωστόσο συμφώνησαν με την τραγουδίστρια Νόα πως «τίποτα δεν θα μπορούσε να δικαιώσει περισσότερο το κίνημα υπέρ της δημοκρατίας από ό,τι αυτή η καταστροφή». Σε λίγες ημέρες, στις 15 Οκτωβρίου, οι Πολωνοί θα καλούνταν στις κάλπες προκειμένου να αποφασίσουν αν θα διατηρούσαν στην εξουσία το PiS, ή θα την προσέφεραν, έπειτα από οκτώ χρόνια, στην αντιπολίτευση.

Η συνέχεια είναι γνωστή. Πρωθυπουργός της Πολωνίας ανέλαβε, στις 11 Δεκεμβρίου, ο Ντόναλντ Τουσκ, επικεφαλής ενός κυβερνητικού συνασπισμού στον οποίο συμμετέχουν η φιλελεύθερη Πλατφόρμα Πολιτών του, ο κεντροδεξιός Τρίτος Δρόμος και η Νέα Αριστερά. «Ακόμα και σε ένα ελλαττωματικό σύστημα, οι λαϊκιστές μπορεί να ηττηθούν», πανηγύρισε το Politico. Ηταν, όπως λέει ο Μίκαλ Βαβρικίεβιτς, μέλος του διοικητικού συμβουλίου του DemoCrisis, «μία θεαματική επιτυχία για τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου», αλλά και «ένα μάθημα για την Ευρώπη».

Λογικό και αναμενόμενο λοιπόν να διοργανώσει, προχθές, τη δεύτερή του σύνοδο το DemoCrisis στη Βαρσοβία, και να την αφιερώσει στη διαδικασία «επαν-εκδημοκρατισμού» της χώρας, έπειτα από οκτώ χρόνια «δημοκρατικής οπισθοδρόμησης». Ευκαιρία για έναν πρώτο απολογισμό. Γιατί ο πολωνικός κυβερνητικός συνασπισμός αντιμετωπίζει αρκετούς εχθρούς. Καταρχάς, τον πρόεδρο της χώρας (τουλάχιστον μέχρι τις προεδρικές εκλογές της επόμενης χρονιάς), και σύμμαχο του PiS, Αντρέι Ντούντα, ο οποίος έσπευσε να συναντηθεί προχθές στη Νέα Υόρκη με τον Ντόναλντ Τραμπ: ο κυβερνητικός συνασπισμός διαθέτει μόνο μια απλή πλειοψηφία στη Βουλή, όχι την πλειοψηφία των δύο τρίτων που θα χρειαζόταν ώστε να παρακαμφθεί το προεδρικό βέτο. Κατά δεύτερον, τις ιδεολογικές διαφορές ανάμεσα σε τρία κόμματα που καλύπτουν μεγάλο εύρος του πολιτικού φάσματος – αλλά και τον κακό εαυτό που βγάζει σε πολλές κυβερνήσεις η εξουσία.

Οι αλλαγές που έχουν γίνει, για παράδειγμα, στο δημόσιο ραδιοτηλεοπτικό δίκτυο: επί PiS, η συντακτική γραμμή και η ειδησεογραφική κάλυψη είχε γίνει «πούρα χειραγώγηση και προπαγάνδα», κανένας φιλελεύθερος άνθρωπος δεν στενοχωρήθηκε λοιπόν με την καθαίρεση όλων των διευθυντών και των εποπτικών συμβουλίων, απλά να, το νέο πρόγραμμα που αντικατέστησε το νυχτερινό δελτίο ειδήσεων στην Πολωνική Τηλεόραση, το «19.30», δεν θυμίζει, καθώς λένε, και πολύ ανεξάρτητη δημοσιογραφία, «αγνοεί θέματα άβολα για τον κυβερνητικό συνασπισμό και προωθεί τα κυβερνητικά αφηγήματα».

Χρειάζεται βέβαια χρόνος για να αποκατασταθεί η αντικειμενικότητα στη δημόσια ραδιοτηλεόραση. Ακόμα περισσότερος χρόνος θα χρειαστεί αναμφισβήτητα για να αρθεί ο έλεγχος του PiS επί του δικαστικού συστήματος της χώρας: από το ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο μέχρι τη βάση, είναι γεμάτο με αυτούς που ακτιβιστές αποκαλούν «νεο-δικαστές», δικαστικούς διορισμένους ουσιαστικά από την προηγούμενη κυβέρνηση. Επανερχόμαστε λοιπόν στα δύο βασικά προβλήματα: το δικαίωμα βέτο του Ντούντα και τις εσωτερικές διαφωνίες του νυν κυβερνητικού συνασπισμού.

Οι τελευταίες είναι κάτι περισσότερο από προφανείς και στα τέσσερα νομοσχέδια για την άμβλωση που προωθήθηκαν την περασμένη εβδομάδα για εξέταση σε μία διακομματική κοινοβουλευτική επιτροπή: τα δύο επιτρέπουν την άμβλωση, χωρίς περιορισμούς, μέσα στις 12 πρώτες εβδομάδες της κύησης· το τρίτο αποποινικοποιεί τη διαδικασία· το τέταρτο, όμως, το οποίο προωθεί ο χριστιανοδημοκρατικός Τρίτος Δρόμος, απλώς επαναφέρει το στάτους κβο που ίσχυε πριν λάβει εκείνη την τραγική απόφαση, το 2021, το Συνταγματικό Δικαστήριο της χώρας, όταν έκρινε αντισυνταγματικές τις αμβλώσεις λόγω προβλημάτων στην ανατομία του εμβρύου, επιτρέποντας πλέον τη διαδικασία μόνο σε περίπτωση απειλής για τη ζωή της μητέρας ή σε περίπτωση βιασμού ή αιμομιξίας.

Είναι και αυτό ένα χρήσιμο δίδαγμα: δεν είναι εύκολο να αποκατασταθούν τα ατομικά δικαιώματα και ελευθερίες, το κράτος δικαίου, η ίδια η δημοκρατία εν τέλει, έπειτα από χρόνια υπονόμευσής τους. Δεν επουλώνονται μονομιάς οι ουλές, δεν εξυγιαίνονται εν μια νυκτί οι κοινωνίες. Οι πολωνοί ακτιβιστές του DemoCrisis αντλούν αισιοδοξία από το γεγονός ότι η χώρα έχει πια πάρει τη σωστή κατεύθυνση. Δεν θα μπορούσε να πει κανείς το ίδιο για τους ισραηλινούς, και πρωτίστως για τους ούγγρους συνοδοιπόρους τους.