Πόσο έτοιμος είναι ο κρατικός μηχανισμός για τις φωτιές;

Βαριά τη σκιά της στο επερχόμενο καλοκαίρι ρίχνει η καταστροφική αντιπυρική περίοδος του 2023, χρονιά κατά την οποία αποτεφρώθηκαν συνολικά 1.747.730 στρέμματα γης και έχασαν τη ζωή τους τουλάχιστον 25 άνθρωποι. Τα πρώτα μηνύματα είναι δυσοίωνα: βάσει στοιχείων του Ευρωπαϊκού Συστήματος Πληροφοριών για τις Δασικές Πυρκαγιές (EFFIS), από την αρχή του 2024 έως τις 14 Απριλίου πυρκαγιές κατέκαψαν στην Ελλάδα 9.330 στρέμματα, τη μεγαλύτερη έκταση των τελευταίων 17 ετών για την εν λόγω περίοδο. Είναι ενδεικτικό ότι για τους ίδιους μήνες ο μέσος όρος της περιόδου 2006-2023 είναι 1.839,4 καμένα στρέμματα. Και τα μετεωρολογικά δεδομένα είναι εξόχως ανησυχητικά: τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο η θερμοκρασία ήταν κατά 2,4 και 1,6 βαθμούς αντίστοιχα υψηλότερη από τον μέσο όρο της περιόδου 2010-2019. Με πολλές περιοχές της χώρας να υποφέρουν από παρατεταμένη ανομβρία, το κοκτέιλ γίνεται εκρηκτικό και συνεπώς το ερώτημα γεννάται αυτόματα: Πόσο έτοιμος είναι ο κρατικός μηχανισμός;

Antinero και καθαρισμοί

Στο πόρισμα της Επιτροπής Γκολντάμερ, που παραδόθηκε στις αρχές του 2019 στον απόηχο της καταστροφής στο Μάτι, τονίζεται, μεταξύ άλλων, η ανάγκη αντιστροφής της βαρύτητας που δίνεται στην πρόληψη και στην καταστολή των δασικών πυρκαγιών. Είναι ενδεικτικό ότι, σύμφωνα με εκτιμήσεις της WWF, την περίοδο 2016-2020 το 83,95% των πόρων κατευθύνθηκε προς την καταστολή και μόλις το 16,05% προς την πρόληψη. Το ισοζύγιο αυτό άλλαξε ελαφρώς από το 2021 και μετά λόγω των περίπου 418 εκατ. ευρώ που έχουν διατεθεί αθροιστικά για έργα πρόληψης (καθαρισμοί, συντήρηση και διάνοιξη δασικών δρόμων και αντιπυρικών ζωνών κ.λπ.) στο πλαίσιο των προγραμμάτων Antinero Ι, ΙΙ και ΙΙΙ του Υπουργείου Περιβάλλοντος.

Φέτος, όπως λέει στα «ΝΕΑ» ο γενικός διευθυντής Δασών του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας Ευάγγελος Γκουντούφας, εργασίες έχουν ήδη ξεκινήσει σε Δυτική και Ανατολική Αττική (Εκάλη, Γλυκά Νερά, Βραυρώνα), καθώς και στην περιοχή ευθύνης των δασαρχείων Μεγάρων και Λαυρίου. Παρεμβάσεις πραγματοποιούνται επίσης σε Ηλεία, Κορινθία, Ιστιαία, Λίμνη Ευβοίας, Αμφισσα, Ζάκυνθο, Αγρίνιο, Αργολίδα, Διδυμότειχο και Καβάλα. Συνολικά το πρόγραμμα αφορά περίπου 150 έργα μέσω 62 συμβάσεων.

Κυριάκος Μητσοτάκης και Βασίλης Κικίλιας στην εκδήλωση του υπουργείου Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας για το πρόγραμμα ΑΙΓΙΣ. Mαζί τους και ο αρχηγός του Πυροσβεστικού Σώματος αντιστράτηγος Θεόδωρος Βάγιας.

Στόχος είναι οι εργασίες να έχουν ολοκληρωθεί ως τα τέλη Ιουλίου. Αυτό σημαίνει ότι θα συνεχίζονται μεσούσης της αντιπυρικής περιόδου, που ξεκινά επισήμως την 1η Μαΐου. Κάτι που, σύμφωνα με τον Ευάγγελο Γκουντούφα, δεν αποτελεί πρόβλημα επειδή αφενός έτσι διασφαλίζεται ότι δεν θα προκληθούν νέες ζημιές στους δασικούς δρόμους από τυχόν έντονα ανοιξιάτικα καιρικά φαινόμενα, αφετέρου τα συνεργεία επιτηρούν παράλληλα τα δάση και μπορούν άμεσα να συνδράμουν με μηχανήματα σε περίπτωση πυρκαγιάς.

Με την προσέγγιση αυτή διαφωνεί ο Ανδριανός Γκουρμπάτσης, αντιστράτηγος ε.α. και πρώην υπαρχηγός του Πυροσβεστικού Σώματος. «Αν ξεκινήσει η αντιπυρική περίοδος και δεν έχεις καθαρίσει, τελείωσες», λέει χαρακτηριστικά. Σε κάθε περίπτωση, όπως επισημαίνει ο δασολόγος Νίκος Γεωργιάδης, υπεύθυνος Χερσαίου Προγράμματος της WWF, είναι κρίσιμο οι δυνάμεις πυρόσβεσης να εκμεταλλεύονται κάθε παράθυρο ευκαιρίας που δίνει η μείωση της έντασης της φωτιάς, όταν εισέρχεται σε περιοχές που έχουν δουλευτεί με Antinero, ώστε να την περιορίσουν.

ΔΕΔΔΗΕ και ΑΔΜΗΕ

Στην αντιπυρική προετοιμασία εμπλέκονται και οι εταιρείες διαχείρισης των δικτύων ηλεκτρισμού, ΔΕΔΔΗΕ και ΑΔΜΗΕ, στις οποίες έχει δοθεί η δυνατότητα με απλοποιημένες διαδικασίες να προχωρούν σε καθαρισμούς βλάστησης κάτω από τους πυλώνες και τη ζώνη διέλευσης καλωδίων. Οπως, όμως, επισημαίνει ο Ευάγγελος Γκουντούφας, «το κυριότερο είναι οι εργολάβοι που εκτελούν τους καθαρισμούς να απομακρύνουν αυτά που κόβουν». Υπογραμμίζει, δε, ότι οι παρεμβάσεις πρέπει να γίνονται με προσοχή ώστε να μην περάσουμε «από τον προληπτικό καθαρισμό στη στοχευμένη εκχέρσωση».

Οι ευθύνες των δήμων

Κρίσιμες αρμοδιότητες στον τομέα της αντιπυρικής προστασίας έχουν μεταφερθεί τα τελευταία χρόνια και στους ΟΤΑ α’ βαθμού. Συγκεκριμένα, οι δήμοι οφείλουν να καταρτίζουν σχέδια εκκένωσης της περιοχής σε περίπτωση πυρκαγιάς, να καθαρίζουν τα περιαστικά δάση και την παρόδια βλάστηση αλλά και να στέλνουν ενημερωτικές επιστολές στους ιδιοκτήτες ακαθάριστων οικοπέδων. Αν οι τελευταίοι δεν ανταποκριθούν, οι δημοτικές Αρχές δικαιούνται να εισέλθουν στον ιδιόκτητο χώρο και να προχωρήσουν σε καθαρισμό, χρεώνοντας το κόστος στον ιδιοκτήτη.

Για να ανταποκριθούν οι δήμοι στις αντιπυρικές τους υποχρεώσεις το υπουργείο Εσωτερικών έχει προχωρήσει στην κατανομή κονδυλίων ύψους 27 εκατ. ευρώ προς τους ΟΤΑ α’ βαθμού και άλλων 2.250.000 ευρώ προς τους συνδέσμους δήμων. Ωστόσο, παράγοντες της Αυτοδιοίκησης σημειώνουν ότι το ποσό δεν επαρκεί. «Μας έχουν μεταφερθεί πολλές αρμοδιότητες όσον αφορά τους καθαρισμούς οικοπέδων, τις αποψιλώσεις και άλλα μέτρα πυροπροστασίας, όμως τα κονδύλια τα οποία μας δόθηκαν, αν και κάπως αυξημένα σε σχέση με το παρελθόν, δεν επαρκούν», υπογραμμίζει ο πρόεδρος της ΚΕΔΕ Λάζαρος Κυρίζογλου.

Την οργή των δημάρχων προκάλεσε, άλλωστε, πρόσφατη εγκύκλιος του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας για την εφαρμογή του Κανονισμού Πυροπροστασίας Ακινήτων Εντός και Πλησίον Δασικών Εκτάσεων, με την ΚΕΔΕ να σημειώνει σε ανακοίνωσή της ότι οι δήμοι «υποχρεούνται να συγκροτήσουν τριμελή επιτροπή για τη διενέργεια δειγματοληπτικών ελέγχων καθ’ όλη τη διάρκεια της αντιπυρικής περιόδου», τη στιγμή που «πολλοί δεν διαθέτουν ούτε τμήματα Πολιτικής Προστασίας».

«Στους δήμους πρέπει τα γραφεία Πολιτικής Προστασίας να είναι στελεχωμένα και να ασχολούνται με αυτό το αντικείμενο ολόκληρο τον χρόνο», λέει ο Νίκος Γεωργιάδης. «Χρειάζεται και η εκπόνηση ενός αντιπυρικού τοπικού σχεδίου, που θα ενσωματωθεί ως ξεχωριστό κεφάλαιο στο σχέδιο “Ιόλαος”. Πρέπει να αποτυπωθούν τα επικίνδυνα σημεία, το δίκτυο ηλεκτρισμού, οι ευάλωτες υποδομές, η διαχείριση της καύσιμης ύλης κ.λπ., και να δημιουργηθεί ένας χάρτης κινδύνου», προσθέτει.

Σημειώνεται ότι στις 10 Απριλίου από το υπουργείο Περιβάλλοντος ανακοινώθηκε ένα νέο χρηματοδοτικό πρόγραμμα ύψους 30 εκατ. ευρώ με στόχο τη δημιουργία περιμετρικών ζωνών πλάτους 10 μέτρων για την προστασία οικισμών που βρίσκονται εντός ή σε επαφή με δασικά οικοσυστήματα.

Ο φόβος των πυροσβεστών και το 112

Με τις πρώτες φωτιές του 2024 να προμηνύουν ότι το καλοκαίρι αναμένεται ιδιαίτερα δύσκολο, μεγάλη έλλειψη στον τομέα της αντιπυρικής θωράκισης της χώρας εξακολουθεί να αποτελεί η ανυπαρξία διαδικασιών εκ των υστέρων αξιολόγησης των πυρκαγιών. Οπως σημειώνει ο υπεύθυνος Χερσαίου Προγράμματος της WWF Νίκος Γεωργιάδης, «στον Εβρο είχαμε τη μεγαλύτερη φωτιά στα χρονικά, αλλά δεν υπήρξε αξιολόγηση ώστε να εντοπιστεί τι πήγε λάθος». Σημειώνει, δε, ότι η αξιολόγηση δεν θα έπρεπε να έχει τον χαρακτήρα απόδοσης ευθυνών, εκτός βεβαίως αν πρόκειται για εγκληματικές παραλείψεις, αλλά εξέτασης των κενών ώστε το επόμενο έτος οι επιχειρησιακές δυνατότητες όλων των φορέων να είναι βελτιωμένες. «Οσο επικρατεί η τιμωρητική λογική, αυτό δεν θα γίνει ποτέ» λέει.

Στην παράμετρο αυτή στέκεται και ο Ανδριανός Γκουρμπάτσης, αντιστράτηγος ε.α. του Πυροσβεστικού Σώματος. «Από το Μάτι και μετά οι αξιωματικοί βλέπουν ότι θα πηγαίνουν κατηγορούμενοι για τις μεγάλες πυρκαγιές που τους ξεφεύγουν. Επιχειρούν με πεσμένο ηθικό, με άγχος και χωρίς αυτοπεποίθηση» αναφέρει χαρακτηριστικά. Οπως λέει, η επικράτηση του φόβου έχει ως αποτέλεσμα «να γίνεται συχνά κατάχρηση του 112, κάτι που προοπτικά απειλεί να απαξιώσει το χρήσιμο αυτό εργαλείο».

Στην παλέτα των εμπλεκομένων στην αντιπυρική προστασία εξακολουθεί να παραμένει ξεθωριασμένη η παρουσία του πλέον αρμόδιου φορέα: της Δασικής Υπηρεσίας. Παρά τα βήματα που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια προς αναβάθμιση του ρόλου της, με πιο πρόσφατη την πρόβλεψη για εμπλοκή του δασάρχη στις επιχειρήσεις της Πυροσβεστικής (όπως έγινε προ εβδομάδων στα Πιέρια Ορη), ο ρόλος της παραμένει υποβαθμισμένος και η ίδια δραματικά υποστελεχωμένη. «Ζητάμε επιτέλους η πολιτεία να οργανώσει τη δασική υπηρεσία, να της διαθέσει εξοπλισμό, προσωπικό και μέσα για να αναπτύξει έναν δικό της αυτόνομο μηχανισμό μέσα στα δάση, συνδράμοντας την Πυροσβεστική» λέει ο πρόεδρος της Πανελλήνιας Ενωσης Δασολόγων Νίκος Μπόκαρης, τονίζοντας ότι οι ελλείψεις αγγίζουν το 50%.

Οσον αφορά την επερχόμενη αντιπυρική περίοδο, εμφανίζεται ανήσυχος: «Εχω επιφυλάξεις για το αν θα μπορέσουμε να ανταποκριθούμε ως κράτος στις απαιτήσεις μιας τόσο δύσκολης περιόδου. Ετσι όπως είναι η κατάσταση της υπαίθρου, με εγκαταλελειμμένους αγρούς, λιοστάσια και οικόπεδα που δεν έχουν καθαριστεί, εκτός σχεδίου δόμηση και όλα αυτά ανάμεικτα με δάση ή αγροτικές εκτάσεις, δημιουργείται ένα πλαίσιο πολύ υψηλής επικινδυνότητας για πυρκαγιές».

Νέο δόγμα με μειωμένο χρόνο αντίδρασης και 90 αεροσκάφη

Σε ποια κατάσταση βρίσκεται, όμως, η αιχμή του δόρατος της μάχης με τις πυρκαγιές, η Πυροσβεστική, δύο εβδομάδες πριν απ’ την έναρξη της αντιπυρικής περιόδου; «Είμαστε έτοιμοι όπως κάθε χρόνο», ξεκαθαρίζει, μιλώντας στα «ΝΕΑ» ο εκπρόσωπος Τύπου του Πυροσβεστικού Σώματος, Βασίλειος Βαθρακογιάννης. «Το προσωπικό έχει ενισχυθεί, τα οχήματα έχουν συντηρηθεί και πολλά ηλεκτρονικά εργαλεία, όπως το σύστημα αναγγελίας πυρκαγιάς “Engage”, έχουν αναβαθμιστεί».

Προ εβδομάδων από τον αρχηγό του Πυροσβεστικού Σώματος, αντιστράτηγο Θεόδωρο Βάγια, ανακοινώθηκε το νέο δόγμα πυρόσβεσης που δίνει έμφαση στη μείωση του χρόνου αντίδρασης και στην άμεση κινητοποίηση των εναέριων μέσων. Εντούτοις, άνθρωποι με γνώση των διαδικασιών εγείρουν σοβαρές ενστάσεις σχετικά με κάποιες από τις προβλέψεις του.

«Η άμεση κινητοποίηση των εναέριων μέσων μπορεί να ικανοποιεί το κοινό αίσθημα, αλλά είναι λάθος», εκτιμά ο Νίκος Γεωργιάδης της WWF. Οπως εξηγεί, αυτό που χρειάζεται είναι ο άμεσος εντοπισμός νέων εστιών, κάτι που μπορεί να επιτευχθεί με τη στελέχωση και αναβάθμιση του δικτύου πυροφυλακίων και κατόπιν τη σωστή διασπορά δυνάμεων ώστε να γίνεται γρήγορα η πρώτη προσβολή. «Το να απογειώνεις για το παραμικρό αεροπλάνο σημαίνει τρομακτικό κόστος αλλά και μεγάλη φθορά, κάτι που αυξάνει τους κινδύνους», υπογραμμίζει. Ο Ανδριανός Γκουρμπάτσης συμφωνεί: «Ενισχύουμε πάλι την εναέρια δασοπυρόσβεση, όσο και αν λέγεται ότι δίνεται έμφαση στην πρόληψη».

Σημειώνεται ότι, σύμφωνα με πληροφορίες των «ΝΕΩΝ», ο στόλος των ιδιόκτητων και μισθωμένων εναέριων μέσων που θα επιχειρεί φέτος αναμένεται αθροιστικά να ξεπεράσει και πάλι τα 90 αεροσκάφη.

Στα θρανία

Στα θετικά βήματα στο πλαίσιο της προετοιμασίας για την αντιπυρική περίοδο περιλαμβάνεται και το πρόγραμμα επανεκπαίδευσης εκατοντάδων στελεχών της Πυροσβεστικής και άλλων αρμόδιων φορέων στις δασικές πυρκαγιές. «Φέτος, μετά από πολλά χρόνια, περίπου 1.000 αξιωματικοί πέρασαν πρόγραμμα επιμόρφωσης στις δασικές πυρκαγιές», λέει ο Νίκος Γεωργιάδης, επισημαίνοντας, ωστόσο, ότι η εκπαίδευση αυτή θα έπρεπε να γίνεται διά βίου με πιστοποίηση μέσω της Πυροσβεστικής Ακαδημίας, αλλά και να ενταχθεί στο πρόγραμμα σπουδών των νέων πυροσβεστών που σήμερα διδάσκονται ελάχιστα ή και προαιρετικά το θέμα. Ο ίδιος αποτιμά θετικά επίσης την αυστηροποίηση του νομικού καθεστώτος με μεγαλύτερα πρόστιμα και ποινές για τους εμπρηστές, καθώς και τις προμήθειες που προγραμματίζονται μέσω του προγράμματος «Αιγίς» – αν και, όπως τονίζει, δίνεται μεγάλη βαρύτητα στην τεχνολογία και την ποσότητα των μέσων και όχι στην εκπαίδευση των κατοίκων ειδικά στις ζώνες μείξης οικισμών δασών.

Στις θετικές κινήσεις των τελευταίων ετών εντάσσεται και η δημιουργία των ΕΜΟΔΕ (Ειδικές Μονάδες Δασικών Επιχειρήσεων), οι οποίες φέτος ενισχύεται με 650 δασοκομάντος. Παρ’ όλα αυτά, σύμφωνα με τον υπεύθυνο Χερσαίου Προγράμματος της WWF, πολλές φορές στην πράξη αυτά τα στελέχη αξιοποιούνται ως πυροσβέστες γενικών καθηκόντων, «ως επιπλέον χέρια για την Πυροσβεστική και όχι ως εξειδικευμένα στελέχη που τον χειμώνα ασχολούνται με τον σχεδιασμό της αντιμετώπισης των δασικών πυρκαγιών».