Ο θάνατος του προέδρου του Ιράν, Εμπραχίμ Ραϊσί, καθώς και του υπουργού Εξωτερικών, Χοσεΐν Αμίρ-Αμπντολαχιάν μετά τη συντριβή του ελικοπτέρου που τους μετέφερε σε ορεινή και δασώδη περιοχή του ανατολικού Αζερμπαϊτζάν εν μέσω πυκνής ομίχλης, επανέφερε στο προσκήνιο το ζήτημα με τον γηρασμένο αεροπορικό στόλο της Τεχεράνης.

Το αμερικανικής κατασκευής, Bell 212 με το οποίο ταξίδευαν ο Ραϊσί, ο Αμπντολαχιάν και άλλα έξι άτομα συμπεριλαμβανομένων των μελών του πληρώματος που σκοτώθηκαν επίσης, πιστεύεται ότι ήταν δεκαετιών.

Οι ξένες κυρώσεις κατά του Ιράν που αρχικά χρονολογούνται από την ισλαμική επανάσταση του 1979, και εν συνέχεια λόγω του πυρηνικού του προγράμματος και της υποστήριξής του στον λεγόμενο Άξονα Αντίστασης, έχουν καταστήσει δύσκολο για την Τεχεράνη να αποκτήσει ανταλλακτικά αεροσκαφών ή νέα αεροσκάφη.

Από τις πρώτες αμερικανικές κυρώσεις κατά του Ιράν πριν από 45 χρόνια, η ιρανική οικονομία συνεχίζει να δέχεται πλήγματα και οι αεροπορικές εταιρείες του έχουν πληγεί ιδιαίτερα.

Μεταξύ 1979 και 2023, το Ιράν υπήρξε μάρτυρας 253 αεροπορικών δυστυχημάτων που στοίχισαν τη ζωή σε 3.335 άτομα, σύμφωνα με το Γραφείο Αρχείων Αεροπορικών Ατυχημάτων (B3A) με έδρα τη Γενεύη.

Το Al Jazzeera έκανε μία ανασκόπηση ορισμένων από τα μεγαλύτερα αεροπορικά δυστυχήματα του Ιράν από το 1979 και πώς οι κυρώσεις έχουν επηρεάσει τον τομέα των αερομεταφορών.

Όπως και στην περίπτωση με το ελικόπτερο του Ραϊσί, πολλά από τα δυστυχήματα συνέβησαν με κακές καιρικές συνθήκες και κακή ορατότητα.

Τα μεγαλύτερα αεροπορικά περιστατικά του Ιράν

  • 21 Ιανουαρίου 1980: Ένα Boeing 727-100 της Iran Air προσέκρουσε στην πλαγιά ενός βουνού στην οροσειρά Αλμπόρζ στην Τεχεράνη, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν και οι 128 επιβαίνοντες. Ένα μη λειτουργικό σύστημα ενόργανης προσγείωσης (ILS) και η περιορισμένη ορατότητα λόγω της νύχτας και των καιρικών συνθηκών πιστεύεται ότι προκάλεσαν τη συντριβή. Το δυστύχημα συνέβη λίγο μετά τον τερματισμό απεργίας των Ιρανών ελεγκτών εναέριας κυκλοφορίας.
  • 3 Νοεμβρίου 1986: Ένα Lockheed C-130 Hercules της ιρανικής πολεμικής αεροπορίας κατέβηκε κάτω από το ελάχιστο ασφαλές υψόμετρο των (1.981 μέτρων) 6.500 ποδών, όταν το αεροπλάνο προσέκρουσε σε πλαγιά βουνού στην επαρχία Σιστάν και Μπαλουχιστάν, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν και οι 103 επιβαίνοντες, συμπεριλαμβανομένων 96 στρατιωτών. Ένα σφάλμα στον υψομετρητή, που χρησιμοποιείται για τη μέτρηση του υψομέτρου, ενδέχεται να προκάλεσε τη συντριβή, σύμφωνα με τους εμπειρογνώμονες.
  • 13 Ιουλίου 1988: Ένα Airbus A300 της Iran Air χτυπήθηκε από πυραύλους που εκτόξευσε το καταδρομικό USS Vincennes του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ στο νησί Κεσμ, αφού το πλοίο πέρασε το αεροπλάνο για στρατιωτικό αεροσκάφος. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να σκοτωθούν και οι 290 επιβαίνοντες στο πιο θανατηφόρο αεροπορικό δυστύχημα στην ιστορία του Ιράν.
  • 12 Φεβρουαρίου 2002: Ένα αεροσκάφος Tupolev TU-154 της Iran Airtour προσέκρουσε σε πλαγιά βουνού στο Χοραμαμπάντ, αφού το πλήρωμα δεν κατάλαβε ότι το αεροπλάνο βρισκόταν εκτός πορείας, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν και οι 119 επιβαίνοντες, συμπεριλαμβανομένων τεσσάρων Ισπανών πολιτών. Η έλλειψη ορατότητας λόγω του καιρού ήταν ένας πιθανός παράγοντας που συνέβαλε στο δυστύχημα.
  • 19 Φεβρουαρίου 2003: Ένα αεροσκάφος Ilyushin II-76 του Σώματος Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης (IRGC) προσέκρουσε σε βουνό κοντά στο αεροδρόμιο του Κερμάν κατά την προσγείωση, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν και οι 275 επιβαίνοντες στο αεροπλάνο. Το πλήρωμα ξεκίνησε την κάθοδο πρόωρα και κατέβηκε κάτω από το ελάχιστο ασφαλές ύψος με κακή ορατότητα.
  • 15 Ιουλίου 2009: Ένα Tupolev TU-154 της Caspian Airlines συνετρίβη σε ανοιχτό χωράφι στο Καζβίν μετά από ταχεία κάθοδο, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν και οι 168 επιβαίνοντες στο αεροπλάνο. Η συντριβή αποδόθηκε σε διάφορες τεχνικές βλάβες, όπως κατεστραμμένα μέρη του κινητήρα και κομμένες γραμμές υδραυλικών και καυσίμων.
  • 8 Ιανουαρίου 2020: Ένα Boeing 737-800 της ουκρανικής, Ukraine International Airlines, καταρρίφθηκε από δύο πυραύλους λίγα λεπτά μετά την απογείωσή του στο Σαμπασάχρ της Τεχεράνης, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 176 επιβαίνοντες. Η κυβέρνηση δήλωσε ότι επρόκειτο για «ανθρώπινο λάθος», αφού το αεροσκάφος θεωρήθηκε λανθασμένα «εχθρικός στόχος».

Πώς έχουν επηρεάσει οι κυρώσεις τον τομέα των αερομεταφορών του Ιράν;

Λίγο μετά την επιβολή των κυρώσεων το 1979, ο τομέας των αερομεταφορών του Ιράν επλήγη ιδιαίτερα σκληρά, αφού η κυβέρνηση δεν μπόρεσε να εισάγει νέα αεροπλάνα. Το Ιράν υπέφερε από μια έξαρση των θανατηφόρων αεροπορικών ατυχημάτων κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980, του 1990 και των αρχών της δεκαετίας του 2000.

Κεντρικό στοιχείο των αμερικανικών κυρώσεων κατά της ιρανικής αεροπορίας είναι η απαγόρευση εισαγωγής από τη χώρα αεροσκαφών ή εξοπλισμού αεροσκαφών που έχουν κατασκευαστεί με αμερικανικά εξαρτήματα σε ποσοστό άνω του 10 τοις εκατό.

Αυτό έχει ουσιαστικά αποκλείσει τις προοπτικές του Ιράν να αγοράσει νέα δυτικά αεροπλάνα ή ελικόπτερα, αλλά έχει επίσης καταστήσει δύσκολο για την Τεχεράνη να προμηθεύεται ανταλλακτικά που χρειάζεται για τη συντήρηση του γερασμένου στόλου της.

Ομάδα διάσωσης αναζητά το ελικόπτερο που μετέφερε τον πρόεδρο του Ιράν Εμπραχίμ Ραΐσι (Azin Haghighi/Moj News Agency/WANA)

Ορισμένα ρωσικά αεροσκάφη εξαρτώνται επίσης από αμερικανικά εξαρτήματα, οπότε η προμήθεια ακόμη και αυτών είναι δύσκολη για το Ιράν, παρά τους στενούς δεσμούς μεταξύ της Τεχεράνης και της Μόσχας και το γεγονός πως η Ουάσινγκτον αποτελεί έναν κοινό εχθρό.

Τον Απρίλιο του 2019, 23 ιρανικές αεροπορικές εταιρείες λειτουργούσαν 156 αεροπλάνα από τα συνολικά 300 της χώρας, γεγονός που υποδηλώνει ότι σχεδόν τα μισά αεροσκάφη της χώρας δεν μπορούσαν να πετάξουν λόγω αναμονής για ανταλλακτικά, σύμφωνα με το Ινστιτούτο Πολιτικής της Ουάσινγκτον για την Εγγύς Ανατολή.

Η συχνή ανάγκη για επισκευές έχει αυξήσει τις τιμές των αεροπορικών εισιτηρίων στο Ιράν και έχει επίσης επιβαρύνει οικονομικά τις μικρότερες εταιρείες αεροσκαφών. Τα αεροσκάφη επίσης δεν μπορούν να σταλούν στο εξωτερικό για επισκευή και πρέπει να επισκευάζονται επιτόπου, με περιορισμένο ανθρώπινο δυναμικό ειδικών, δήλωσε στο πρακτορείο ειδήσεων Fars το 2022 ο Μοχαμάντ Μοχαμαντί-Μπαχς, επικεφαλής της ιρανικής υπηρεσίας αερομεταφορών, του Οργανισμού Πολιτικής Αεροπορίας του Ιράν (CAO).

Η χαλάρωση των κυρώσεων που δεν έφερε αλλαγές

Το 2015 υπεγράφη η πυρηνική συμφωνία του Ιράν που ονομάζεται Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης (JCPOA). Σε αυτό, το Ιράν συμφώνησε να σταματήσει την παραγωγή υλικών που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την κατασκευή πυρηνικών όπλων. Σε αντάλλαγμα, υπήρξε μία χαλάρωση στις κυρώσεις στον τομέα των αερομεταφορών, επιτρέποντας στην Τεχεράνη να αγοράζει αεροσκάφη από ξένους κατασκευαστές όπως η Airbus και η Boeing.

Ωστόσο, οι κυρώσεις επιβλήθηκαν εκ νέου όταν οι ΗΠΑ αποχώρησαν από την πυρηνική συμφωνία υπό τον πρώην πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ το 2018.

Σύμφωνα με το Ινστιτούτο της Ουάσινγκτον, η σύντομη περίοδος κατά την οποία είχαν αρθεί οι κυρώσεις δεν βοήθησε πολύ το Ιράν: Το Ιράν παρήγγειλε περισσότερα από 200 αεροσκάφη από δυτικές εταιρείες σε αυτά τα τρία χρόνια, αλλά έλαβε μόνο τρία αεροσκάφη Airbus και 13 αεροσκάφη ATR turboprops – μικρότερα αεροσκάφη – πριν ο Τραμπ επιβάλει ξανά τις κυρώσεις.