Ο θάνατος του προέδρου του Ιράν, Εμπραχίμ Ραϊσί μετά τη συντριβή του ελικοπτέρου πιθανώς να επιφέρει αλλαγές και να ανατρέψει τα σχέδια κάποιων σκληροπυρηνικών κύκλων στο θεοκρατικό καθεστώς των σιιτών της Τεχεράνης που τον ήθελαν ως διάδοχο του ανώτατου ηγέτη, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ.

Μάλιστα κάποιοι αναλυτές προχωρούν και ένα βήμα παραπάνω και θεωρούν ότι θα προκαλέσει αντιπαλότητες για το ποιος θα αναλάβει την ηγεσία στην Ισλαμική Δημοκρατία όταν πεθάνει ο ανώτατος ηγέτης.

«Ο θάνατος του Ραϊσί θα δημιουργούσε κρίση διαδοχής στο Ιράν», δήλωσε στο περιοδικό TIME την Κυριακή ο Καρίμ Σαντζαντπούρ, ανώτερος συνεργάτης του Carnegie Endowment for International Peace.

Ο 63χρονος Ραϊσί, που θεωρούνταν ως ο «προστατευόμενος» του Χαμενεΐ, ανέβηκε στις τάξεις της θεοκρατίας και θεωρούνταν ευρέως ως ο επικρατέστερος υποψήφιος για να διαδεχθεί τον 85χρονο ανώτατο ηγέτη.

Η άνοδός του στην προεδρία αποτέλεσε μέρος της εδραίωσης της εξουσίας στα χέρια των σκληροπυρηνικών, οι οποίοι είναι αφοσιωμένοι στην ενίσχυση των πυλώνων της Ισλαμικής Δημοκρατίας.

Ο Ραϊσί είχε την αμέριστη υποστήριξη του Χαμενεΐ, ο οποίος κατείχε ο ίδιος τη θέση του προέδρου πριν γίνει ανώτατος ηγέτης το 1989 μετά το θάνατο του ιδρυτή της Ισλαμικής Δημοκρατίας, Αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί.

Ο ανώτατος ηγέτης κατέχει την απόλυτη εξουσία στο Ιράν, ενεργεί ως αρχιστράτηγος των ενόπλων δυνάμεων και αποφασίζει για την κατεύθυνση της εξωτερικής πολιτικής.

Οι δύο υποψήφιοι διάδοχοι

Παρόλο που ο Χαμενεΐ δεν έχει εγκρίνει διάδοχο, αναλυτές υποστηρίζουν ότι ο Ραϊσί ήταν ένα από τα δύο ονόματα που αναφέρονταν συχνότερα, ενώ το δεύτερο ήταν ο δεύτερος γιος του Χαμενεΐ, ο Μοϊτάμπα, ο οποίος πιστεύεται ευρέως ότι ασκεί επιρροή στο παρασκήνιο.

Με τον Ραϊσί να μην είναι πλέον υποψήφιος, η προσοχή στρέφεται στον Μοϊτάμπα. Ορισμένοι αναλυτές, ωστόσο, εξέφρασαν σκεπτικισμό σχετικά με την πιθανότητα να αναλάβει τον ρόλο του επόμενου ανώτατου ηγέτη.

«Ο Ραϊσί και ο Μοϊτάμπα Χαμενεΐ, είναι οι μόνοι υποψήφιοι που συζητούνται για τη διαδοχή. Στη συνωμοσιολογική πολιτική κουλτούρα του Ιράν, λίγοι θα πιστέψουν ότι ο θάνατος του Ραϊσί ήταν τυχαίος», προσέθεσε ο Σαντζαντπούρ.

Εμπραχίμ Ραϊσί (Πηγή: Majid Asgaripour/WANA)

Ο Ραϊσί, υποστηριζόταν από μια ομάδα που ήθελε να τον δει να γίνεται ανώτατος ηγέτης και ήθελε σαφώς να αναλάβει το ρόλο, δήλωσε ο Βαλί Νασρ, καθηγητής Μεσανατολικών Σπουδών και Διεθνών Υποθέσεων στη Σχολή Προηγμένων Διεθνών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο John Hopkins.

«Τώρα δεν έχουν υποψήφιο και αυτό ανοίγει την πόρτα σε άλλες φατρίες ή άλλες προσωπικότητες να εμφανιστούν ως σοβαροί υποψήφιοι», είπε χαρακτηριστικά.

Για τον Ραϊσί, έναν σιίτη κληρικό μεσαίου βαθμού, η προεδρία ήταν ένα μέσο για να φτάσει στην ανώτατη ηγεσία. «Δεν υπάρχει άλλος υποψήφιος αυτή τη στιγμή σε αυτό το είδος φατρίας και γι’ αυτό οι προεδρικές εκλογές στο Ιράν, όπως και αν εξελιχθούν, θα είναι ο πρώτος παράγοντας που θα αποφασίσει το τι θα ακολουθήσει», δήλωσε ο Νασρ.

Πλήγμα για το κατεστημένο

Οι απόψεις του Ραϊσί απηχούσαν τις απόψεις του Χαμενεΐ σε κάθε σημαντικό θέμα και εφάρμοσε τις πολιτικές του ηγέτη με στόχο την εδραίωση της εξουσίας του κλήρου, την καταστολή των αντιπάλων και την υιοθέτηση σκληρής γραμμής σε θέματα εξωτερικής πολιτικής, δήλωσαν δύο Ιρανοί με γνώση της κατάστασης σύμφωνα με το Reuters.

Οι σκληροπυρηνικοί διατήρησαν τον έλεγχό τους στις βουλευτικές εκλογές που διεξήχθησαν τον Μάρτιο, αλλά η συμμετοχή βυθίστηκε στο χαμηλότερο επίπεδο από την επανάσταση. Οι επικριτές θεώρησαν ότι αυτό αντανακλά μια κρίση νομιμοποίησης για την ιερατική ελίτ, εν μέσω αυξανόμενων διαφωνιών μεταξύ των Ιρανών.

Μάλιστα παρόλο που το όνομά του έχει αναφερθεί συχνά, έχουν δημιουργηθεί αμφιβολίες σχετικά με την πιθανή υποψηφιότητα του Μοϊτάμπα, ενός κληρικού μεσαίου βαθμού που διδάσκει θεολογία στην ιερή σιιτική πόλη Κομ.

Το πρόβλημα με το κληρονομικό αξίωμα

Ο Χαμενεΐ έχει δηλώσει την αντίθεσή του στην υποψηφιότητα του γιου του επειδή δεν θέλει να δει οποιαδήποτε ολίσθηση προς ένα σύστημα κληρονομικής διακυβέρνησης σε μια χώρα όπου η υποστηριζόμενη από τις ΗΠΑ μοναρχία ανατράπηκε το 1979, δήλωσε ιρανική πηγή προσκείμενη στο γραφείο του Χαμενεΐ.

Μια περιφερειακή πηγή που γνωρίζει τις σκέψεις στην Τεχεράνη δήλωσε ότι η αντίθεση του Χαμενεΐ στην κληρονομική διακυβέρνηση θα εξαλείψει τόσο τον Μοϊτάμπα όσο και τον Αλί Χομεϊνί, εγγονό του ιδρυτή της Ισλαμικής Δημοκρατίας που εδρεύει στη Νατζάφ του Ιράκ.

«Ο Μοϊτάμπα δεν έχει δημόσιο προφίλ στο Ιράν και δεν έχει ποτέ αναλάβει υψηλό αξίωμα», ανέφερε ο Τζορτζ Μρπου του Eurasia Group όπως αναφέρει το Al Alarabiya. «Επιπλέον, η άνοδός του θα μετέτρεπε τον ρόλο του ανώτατου ηγέτη σε κληρονομικό αξίωμα, το οποίο είναι ανάθεμα για την πολιτική φιλοσοφία της Ισλαμικής Δημοκρατίας», πρόσθεσε.

Αν ο Μοϊτάμπα διαδεχθεί τον πατέρα του, αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε λαϊκή αναταραχή, υποστήριξε. «Η έλλειψη νομιμοποίησης και δημοτικότητας του Μοϊτάμπα σημαίνει ότι θα εξαρτάται εξ ολοκλήρου από το Σώμα των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης (IRGC) για να διατηρήσει την τάξη. Αυτό θα μπορούσε να επιταχύνει τη μετάβαση του καθεστώτος σε στρατιωτική διακυβέρνηση ή την πιθανή κατάρρευσή του», υπογράμμισε ακόμα ο Καρίμ Σαντζαντπούρ.

Ένας Ιρανός πρώην αξιωματούχος δήλωσε ότι ισχυροί παράγοντες, συμπεριλαμβανομένων των Φρουρών της Επανάστασης και των κληρικών με επιρροή στην Κομ, αναμένεται τώρα να εντείνουν τις προσπάθειές τους για να διαμορφώσουν τη διαδικασία με την οποία θα επιλεγεί ο επόμενος ανώτατος ηγέτης.

«Ο θάνατος του Ραϊσί είναι ένα πλήγμα για το κατεστημένο που δεν έχει πλέον άλλον υποψήφιο», δήλωσε ο αξιωματούχος, προσθέτοντας ότι ενώ πιστεύεται πως ο Ραϊσί είχε προετοιμαστεί για να διαδεχθεί τον Χαμενεΐ, κανείς δεν γνώριζε με βεβαιότητα ποιες ήταν οι προθέσεις του ανώτατου ηγέτη.

Η Συνέλευση των Εμπειρογνωμόνων

Ο Χαμενεΐ δεν ήταν σαφές φαβορί για τον ρόλο του, το 1989 και αναδείχθηκε μόνο μετά από παρασκηνιακές συναλλαγές μεταξύ της ιερατικής ελίτ. Σύμφωνα με το σύνταγμα του Ιράν, ο ανώτατος ηγέτης διορίζεται από τη Συνέλευση των Εμπειρογνωμόνων, ένα  σώμα κληρικών με 88 μέλη που σε θεωρητικό βαθμό έχει την εποπτεία και μπορεί μέχρι και να απολύσει τον ανώτατο ηγέτη.

Παρόλο που η Συνέλευση προκύπτει με εκλογές, ένα άλλο σκληροπυρηνικό όργανο επιτήρησης που αποτελείται από κληρικούς και νομικούς που πρόσκεινται στον Χαμενεΐ έχει την εξουσία να ασκεί βέτο σε νόμους και να αποφασίζει ποιος μπορεί να είναι υποψήφιος.

Η νέα σύνοδος της Συνέλευσης των Εμπειρογνωμόνων, του οργάνου δηλαδή που είναι αρμόδιο για την επιλογή του επόμενου ηγέτη της Ισλαμικής Δημοκρατίας, είχε προγραμματιστεί να αρχίσει την Τρίτη 21 Μαΐου.

Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ

Το αν η σύνοδος θα προχωρήσει σύμφωνα με τον προγραμματισμό παραμένει αβέβαιο. Παρόλο που ο Χαμενεΐ έχει κηρύξει πενθήμερο δημόσιο πένθος, το Μετζλέ (Κοινοβούλιο) ανακοίνωσε ότι θα πραγματοποιήσει κανονικά τη συνεδρίασή της την Τρίτη.

Ωστόσο, η σύνοδος της Τρίτης της Συνέλευσης των Εμπειρογνωμόνων ήταν ιδιαίτερα σημαντική, καθώς την εναρκτήρια ημέρα θα διεξαχθεί εσωτερική ψηφοφορία για τον καθορισμό του νέου προέδρου της Συνέλευσης και των αναπληρωτών του.

Σύμφωνα με Ιρανούς δημοσιογράφους, ο Ραϊσί, ο οποίος ήταν ο αρχαιότερος αναπληρωτής πρόεδρος της Συνέλευσης, ήταν ο πιθανότερος υποψήφιος για τη θέση του προέδρου. Μάλιστα ο αναλυτής του Iran International, Μοράντ Βεϊσί τόνισε τη σημασία της συνεδρίασης και τον προβλεπόμενο ρόλο του Ραϊσί σε αυτήν, καθώς δεδομένου ότι η εκλογή του επόμενου ανώτατου ηγέτη θα εξαρτηθεί από μια σχετικά μικρή ομάδα κληρικών και πολιτικών, ο ρόλος του προέδρου θα είναι κρίσιμος παράγοντας.

Ο ρόλος του Ραϊσί

Παρόλο που πολλοί εικάζουν ότι ο Ραϊσί θα ήταν υποψήφιος για τη θέση του ανώτατου ηγέτη, οι αναλυτές, συμπεριλαμβανομένου του Μεχντί Χαλατζί, πιστεύουν ότι ο ρόλος του θα περιοριζόταν στο να επηρεάσει την επιλογή του επόμενου ηγέτη.

Το καθήκον του θα ήταν να βοηθήσει εκείνους που δρουν στο παρασκήνιο να κατευθύνουν την Ισλαμική Δημοκρατία με τρόπο που να διασφαλίζει την εξουσία και τα οικονομικά τους συμφέροντα.

Αρκετοί Ιρανοί αναλυτές δήλωσαν ότι ο Ραϊσί αναμενόταν να διαδραματίσει βασικό ρόλο στη Συνέλευση των Εμπειρογνωμόνων, προετοιμάζοντας ενδεχομένως τον γιο του Χαμενεΐ, τον Μοϊτάμπα ή μια ομάδα κληρικών για την ηγεσία της χώρας.

Δύο πηγές που γνωρίζουν το θέμα δήλωσαν ότι η Συνέλευση των Εμπειρογνωμόνων είχε αφαιρέσει τον Ραϊσί από τον κατάλογο των πιθανών διαδόχων πριν από περίπου έξι μήνες λόγω της πτώσης της δημοτικότητάς του, η οποία αντανακλά τις οικονομικές δυσχέρειες που προκλήθηκαν από τις κυρώσεις των ΗΠΑ και την κακοδιαχείριση.

Θα οδηγήσει σε κατάρρευση του καθεστώτος;

Μία από τις πηγές είπε ότι είχαν ξεκινήσει εντατικές πιέσεις από ισχυρούς, φιλο-Ραΐσι κληρικούς για να επαναφέρουν το όνομά του. Ο Αλί Βάεζ, διευθυντής προγράμματος για το Ιράν στο International Crisis Group, δήλωσε ότι «κανείς εκτός από μια χούφτα στην κορυφή δεν γνωρίζει πιθανότατα πόσο η αφήγηση του Ραϊσί ως διαδόχου είχε βάση στην πραγματικότητα».

«Αλλά αν αυτό ήταν το σχέδιο, ο θάνατος του Ραϊσί εισάγει μεγάλη αβεβαιότητα στη διαδοχή», είπε.

Ο Άλεξ Βατάνκα, διευθυντής του προγράμματος Ιράν στο Ινστιτούτο Μέσης Ανατολής στην Ουάσινγκτον, δήλωσε ότι πολλοί θεωρούσαν τον ρόλο του Χαμενεΐ στην προώθηση του Ραϊσί ως ένδειξη ότι τον ήθελε ως διάδοχο.

Ο θάνατός του «θα μπορούσε να οδηγήσει σε εσωτερικές διαμάχες στο καθεστώς (του), που δεν έχουμε ξαναδεί από τις αρχές της δεκαετίας του 1980», είπε.

Ακόμα, ο Χαλατζί δήλωσε ότι ο Χαμενεΐ λαμβάνει τις περισσότερες από τις βασικές αποφάσεις στο Ιράν και άλλοι πολιτικοί δεν είναι ικανοί να χειριστούν σημαντικά ζητήματα εσωτερικής και διεθνούς πολιτικής, οπότε η απουσία του από το προσκήνιο θα επιφέρει σοβαρή κρίση στην Τεχεράνη.