Η λιθίαση του ουροποιητικού είναι μια πολύ συχνή πάθηση και αφορά περίπου το 11% των ενηλίκων στις δυτικές χώρες, αν και διαπιστώνεται ετερογένεια στη συχνότητα εμφάνισης αναλόγως με τους διάφορους προδιαθεσικούς παράγοντες και τον τρόπο ζωής. Πάντως το ιστορικό, ατομικό και οικογενειακό, φαίνεται να αποτελεί μία σημαντική ένδειξη για τα… μελλούμενα, δεδομένου πως συγγενείς ασθενών με λιθίαση έχουν αυξημένες πιθανότητες να αναπτύξουν τη πάθηση, ενώ παράλληλα ο κίνδυνος επανεμφάνισης επεισοδίου λιθίασης είναι έως 50% στην 5ετία.

Αυτή είναι η εισαγωγή των ειδικών της Ελληνικής Ουρολογικής Εταιρείας για ένα νόσημα κάθε άλλο παρά σπάνιο που ταλαιπωρεί καθημερινά πολλούς ασθενείς. Και έπειτα στο κείμενο που ακολουθεί αναλύουν μέσω κρίσιμων ερωτημάτων όλα όσα πρέπει να γνωρίζουν οι ασθενείς, όπως είναι τα ύποπτα σημάδια, οι παράγοντες κινδύνου αλλά και οι τρόποι αντιμετώπισης.

Ποια είναι τα συνήθη συμπτώματα;

Σε πολλές περιπτώσεις η λιθίαση του ουροποιητικού μπορεί να διαδράμει ασυμπτωματικά ή να εκδηλώνεται με ένα αίσθημα βάρους στην οσφύ (δηλαδή στη μέση). Αλλες ενδείξεις που λειτουργούν προειδοποιητικά είναι οι εξής:

  • Οξεία εμφάνιση με κωλικό του νεφρού.
  • Εάν αναπτυχθεί απόφραξη με συνοδό λοίμωξη του ουροποιητικού μπορεί να προκληθεί απειλητική για τη ζωή λοίμωξη.
  • Υποτροπιάζουσες ουρολοιμώξεις.
  • Αιματουρία (ορατή με γυμνό μάτι ή μικροσκοπική που φαίνεται μόνο στο μικροσκόπιο κατά την ανάλυση ούρων).
  • Χρόνια νεφρική βλάβη που μπορεί να οδηγήσει σε αρτηριακή υπέρταση έως και τελικού βαθμού νεφρική ανεπάρκεια που να απαιτεί αιμοκάθαρση.
  • Σε σπάνιες περιπτώσεις οξεία επίσχεση ούρων (αδυναμία ούρησης) εφόσον ο λίθος αποφράξει πλήρως την ουρήθρα.
  • Επιδείνωση της ποιότητας ζωής των ασθενών.

Πώς αντιμετωπίζεται η πάθηση;

Γενικά η αντιμετώπιση της λιθίασης έχει βελτιωθεί και συνεχίζει να βελτιώνεται προς όφελος του ασθενούς με κύριο αρωγό την εξέλιξη της τεχνολογίας, όπως σημειώνουν οι ειδικοί της εταιρείας. Πρακτικά πλέον σήμερα η διενέργεια ανοιχτών επεμβάσεων για την αντιμετώπιση λίθων είναι εξαιρετικά σπάνια σε αντίθεση με τη συνήθη πρακτική προηγούμενων δεκαετιών, προσφέροντας στους ασθενείς άμεση και οριστική θεραπεία και αποθεραπεία.

Οι θεραπευτικές επιλογές περιλαμβάνουν την αλλαγή του τρόπου ζωής, τη χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής και τις επεμβατικές θεραπείες (ελάχιστα επεμβατικές ή ανοιχτό χειρουργείο).

Πιο συγκεκριμένα στις αλλαγές που αφορούν τον τρόπο ζωής προκρίνεται η επαρκής ενυδάτωση ώστε να επιτευχθεί αποβολή ούρων (2-2,5 λίτρα ημερησίως) αλλά και η φυσιολογική πρόσληψη ασβεστίου. Παράλληλα οι ειδικοί συστήνουν σε ό,τι αφορά τη διατροφή, τη μειωμένη πρόσληψη άλατος και ζωικής πρωτεΐνης. Από την άλλη, οι φυτικές ίνες, η σωματική άσκηση και η διατήρηση φυσιολογικού σωματικού φαίνεται να λειτουργούν θετικά.

 Πότε γίνεται χειρουργείο;

Στο παρελθόν οι λίθοι αντιμετωπίζονταν με ανοιχτές χειρουργικές επεμβάσεις που συνοδεύονταν από μεγάλη νοσηρότητα αλλά και θνητότητα μετεγχειρητικά, αναφέρουν οι επιστήμονες της Ελληνικής Ουρολογικής Εταιρείας. Σήμερα όμως στην πλειονότητά τους οι ασθενείς αντιμετωπίζεται με ελάχιστα επεμβατικές μεθόδους, οι σημαντικότερες των οποίων είναι οι εξής:

Εξωσωματική νεφρολιθοτριψία. Ο ασθενής τοποθετείται σε ύπτια ή πρηνή θέση αναλόγως της θέσης του λίθου στο μηχάνημα της λιθοτριψίας και με αναλγησία από του στόματος, γίνεται στόχευση του λίθου με καθοδήγηση που βασίζεται σε ακτινοσκοπικό μηχάνημα ή υπερηχογράφημα και κατακερματισμός αυτού με κρουστικά κύματα. Η συνεδρία διαρκεί 20-45 λεπτά συνήθως αναλόγως του μεγέθους και της θέσης του λίθου και οι ασθενείς συνήθως είναι σε θέση να αποχωρήσουν άμεσα με οδηγίες για αναλγησία και επανέλεγχο. Οι επιπλοκές είναι σπάνιες και η αποτελεσματικότητα της μεθόδου πολύ ικανοποιητική για λίθους <2 εκατοστών

Ενδοσωματική διουρηθρική νεφρολιθοτριψία. Ο ασθενής μπορεί να λάβει επισκληρίδιο ή γενική αναισθησία και ειδικά εργαλεία τοποθετούνται μέσω της ουρήθρας στο ουροποιητικό σύστημα. Επειτα, υπό άμεση όραση, εντοπίζεται ο λίθος και κατακερματίζεται με χρήση lasers ή σπανιότερα άλλων μορφών ενέργειας (μηχανική). Τα λιθιασικά συγκρίματα μπορεί να αφαιρεθούν ή εφόσον κριθεί μικρό το μέγεθός τους να αποβληθούν αυτόματα. Συχνά απαιτείται η τοποθέτηση pigtail, δηλαδή ειδικού stent του ουρητήρα, που παραμένει για 2-3 εβδομάδες και αφαιρείται με σχετικά απλή διαδικασία ακόμα και στο ιατρείο. Αναλόγως του περιστατικού, ο ασθενής μπορεί να εξέλθει ακόμα και την ίδια μέρα από το νοσοκομείο, ενώ οι επιπλοκές συχνότερα αφορούν λοιμώξεις του ουροποιητικού.

Διαδερμική νεφρολιθοτριψία. Αποτελεί χειρουργική μέθοδο που επιλέγεται συχνά για μεγαλύτερους λίθους του νεφρού. Διενεργείται γενικά αναισθησία και αφού παρακεντηθεί ο νεφρός με ειδική βελόνα διαδερμικά, τοποθετούνται ειδικά εργαλεία και μία κάμερα στον νεφρό και θρυμματίζεται ο λίθος. Συνήθως τα συγκρίματα αφαιρούνται κατά τη διάρκεια της επέμβασης και τοποθετείται συχνά pigtail και ενίοτε καθετήρας νεφροστομίας (από τον νεφρό προς το δέρμα), που παραμένει για λίγες ημέρες. Η νοσηλεία συνήθως διαρκεί 3-5 ημέρες και οι επιπλοκές αφορούν πιθανή αιμορραγία και λοιμώξεις του ουροποιητικού.

Ανοιχτές χειρουργικές επεμβάσεις. Σπάνια απαιτούνται σε περιστατικά με εξαιρετικά μεγάλο λιθιασικό φορτίο, συνυπάρχουσες ανατομικές ανωμαλίες που δεν επιτρέπουν την πρόσβαση μέσω της ουρήθρας ή διαδερμικά, καθώς και σε ασθενείς με μεγάλη έκπτωση της νεφρικής λειτουργίας που απαιτείται νεφρεκτομή του μη λειτουργικού νεφρού.

Πώς βοηθά η φαρμακευτική αγωγή;

Η αγωγή αφορά την άμεση ανακούφιση του ασθενούς από τον πόνο και μπορεί να γίνει με θεραπεία από του στόματος, ενδομυϊκά ή ενδοφλεβίως, αναλόγως της βαρύτητας των συμπτωμάτων και της συννοσηρότητας του ασθενούς. Επίσης μπορεί να δοθεί θεραπεία που θεωρείται πως βοηθάει στην ευκολότερη αποβολή των λίθων του ουρητήρα. Για συγκεκριμένους λίθους (ουρικού οξέος) υπάρχει η δυνατότητα λήψης φαρμάκων που αποσκοπούν στη χυμική λύση τους και την αυτόματη αποβολή χωρίς τη διενέργεια επεμβάσεων.

Σημαντικό ρόλο στην πρόληψη περαιτέρω επεισοδίων κατέχει η φαρμακευτική αγωγή που στοχεύει στη βελτίωση των μεταβολικών παραμέτρων των ούρων, ώστε να εξισορροπηθεί η παρουσία αναστολέων και επαγωγέων της λιθίασης. Υπάρχει πλήθος θεραπευτικών παραγόντων και για να καθοριστεί ο κατάλληλος συνδυασμός κάθε φορά είναι απαραίτητη η ανάλυση της σύστασης του λίθου καθώς και η διενέργεια ανάλυσης ούρων 24ώρου.

Πώς θα ενημερωθώ σωστά;

Η Ελληνική Ουρολογική Εταιρεία στο πλαίσιο λειτουργίας του Γραφείου Ασθενών δημιούργησε την ιστοσελίδα www.hua-patients.gr, η οποία απευθύνεται αφενός στους ασθενείς με ουρολογικά νοσήματα και αφετέρου στο ευρύ κοινό που αναζητά σχετικές πληροφορίες. Στόχος της Εταιρείας είναι μέσω της ιστοσελίδας να παρέχει έγκυρη και αξιόπιστη ενημέρωση, βάσει επιστημονικών δεδομένων, σε απλή και κατανοητή γλώσσα, που αφορά τις ουρολογικές παθήσεις. Οι χρήστες που θα επισκεφθούν την ιστοσελίδα θα βρουν αναλυτική ενημέρωση για κάθε ουρολογικό νόσημα, όπως καταγραφή συμπτωμάτων, επιδημιολογικά στοιχεία, εξετάσεις που πρέπει να διεξαχθούν για να ληφθεί η διάγνωση, πληροφορίες αναφορικά με τις διαθέσιμες θεραπευτικές επιλογές.

Οι παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη λιθίασης του ουροποιητικού

  • Μεταβολικό σύνδρομο, παχυσαρκία, έλλειψη σωματικής άσκησης
  • Μειωμένη πρόσληψη ύδατος
  • Αυξημένη πρόσληψη νατρίου, ζωικής πρωτεΐνης και οξαλικών από τη διατροφή
  • Ανατομικές παραλλαγές
  • Επεμβάσεις στο ουροποιητικό σύστημα (εκτροπή ούρων σε ασθενείς με κυστεκτομή)
  • Παρουσία ξένων σωμάτων (ουροκαθετήρες, pigtail, νεφροστομίες) για μεγάλο χρονικό διάστημα
  • Ατομικό και οικογενειακό ιστορικό λιθίασης ουροποιητικού
  • Μεταβολικές παθήσεις (αυξημένη απέκκριση ασβεστίου/οξαλικών/ουρικού οξέος και μειωμένη παρουσία κιτρικών αλάτων/μαγνησίου στα ούρα, κυστινουρία, υπερπαραθυρεοειδισμός, νεφροσωληναριακή οξέωση, υπερουριχαιμία)
  • Χρόνιες ουρολοιμώξεις με συγκεκριμένα παθογόνα βακτήρια
  • Χρόνια στάση ούρων σε περιπτώσεις απόφραξης
  • Χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα εντέρου, επεμβάσεις εντέρου, σύνδρομα δυσαπορρόφησης
  • Συγκεκριμένες φαρμακευτικές ουσίες