Ο κλινικός ψυχοθεραπευτής Α. Μπάλικ δίνει το σύνθημα: «Στις κάλπες με… εκρηκτικό θυμό»

Τα περιστατικά εκρηκτικού θυμού με ακραίες αντιδράσεις έχουν αυξηθεί παγκοσμίως, διαπιστώνουν οι έρευνες.

Και σε αυτή τη μοναδική χρονιά όπου σχεδόν ο μισός πληθυσμός του πλανήτη προσέρχεται στις κάλπες, οι αναλυτές βλέπουν ότι ο θυμός παίζει αρκετά μεγάλο ρόλο στη διαμόρφωση των πολιτικών πεποιθήσεων.

Και πώς αλλιώς «όταν μάλιστα βλέπουμε ηγέτες να εκφράζουν διαρκώς θυμό, στέλνοντας έτσι το μήνυμα ότι είναι “κανονική” η ακραία έκφρασή του» παρατηρεί ο Ααρον Μπάλικ, κλινικός ψυχοθεραπευτής και ακαδημαϊκός με εικοσαετή εμπειρία, τακτικός συνεργάτης του BBC για θέματα ψυχικής υγείας. Μάλιστα, έχοντας γράψει το βιβλίο «Ψυχοδυναμική των μέσων κοινωνικής δικτύωσης», προσθέτει ότι σε αυτό το φαινόμενο συμβάλλουν ιδιαίτερα και τα social media.

Σύμφωνα με την Εκθεση Global Emotions της Gallup, ο θυμός σε όλον τον κόσμο αυξάνεται συνεχώς από το 2016, με το 23% των ερωτηθέντων να δηλώνει ότι νιώθει εκρηκτικό θυμό κάθε μέρα – πολλές φορές με εκδήλωση ακραίων συμπεριφορών. Τι συμβαίνει; Είμαστε πιο θυμωμένοι από παλαιότερα ή πλέον είναι πιο εύκολο να εκφράζουμε τον θυμό αυτόν με ακραίο τρόπο;

Θα έλεγα ότι το σημαντικό είναι ο τρόπος με τον οποίο ρυθμίζουμε τον θυμό μας – δηλαδή είτε προσπαθούμε να ηρεμήσουμε είτε μπορεί να είμαστε υπερβολικά στρεσαρισμένοι και να τον ενισχύουμε. Σκεφτείτε, η σχέση μας με την τεχνολογία, ότι παρακολουθούμε ροές ειδήσεων, πρέπει να ανταποκρινόμαστε συνεχώς σε ειδοποιήσεις, σε αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όλα αυτά μάς επηρεάζουν και μας κάνουν να είμαστε πιο αντιδραστικοί, γεγονός που μπορεί να κάνει πιο συχνή την έκφραση του θυμού. Επίσης σημαντικό ρόλο παίζει και η κλίμακα. Αλληλεπιδρούμε με εκατοντάδες, ίσως χιλιάδες ανθρώπους, και όχι με ένα τοπικό δίκτυο λίγων όπως έκαναν οι άνθρωποι παλιά. Ολο αυτό αλλάζει τα επίπεδα διαπροσωπικής πολυπλοκότητας, οι άνθρωποι γίνονται αντικείμενα αντί για υποκείμενα και είναι πιο εύκολο να θυμώσεις με ένα αντικείμενο. Επίσης, λόγω των echo chambers (σ.σ.: ένα περιβάλλον στο οποίο οι συμμετέχοντες συναντούν πεποιθήσεις που ενισχύουν τις δικές τους) και των αλγορίθμων υπάρχει μια τάση για πόλωση, άρα είναι πιο εύκολο να θυμώσουμε στην άλλη πλευρά.

Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης οι συνέπειες της έκφρασης θυμού είναι πολύ λιγότερες από ό,τι στη διαπροσωπική σχέση. Αν κάνετε ένα θυμωμένο tweet, οι συνέπειες είναι πιο λίγες από το να εκφράσετε θυμό στο πρόσωπο κάποιου. Ο πήχης είναι χαμηλότερος για την έκφραση θυμού, οι συνέπειες είναι λιγότερες, η κουλτούρα είναι πιο αποδεκτή όταν εκφράζεις θυμό με ένα emoji, ιδιαίτερα επειδή διάφοροι διάσημοι ακόμα και στην πολιτική εκφράζουν θυμό όλη την ώρα χωρίς καμία αίσθηση ντροπής.

Μπορείτε να θυμηθείτε πότε ξεκίνησαν όλα αυτά;

Το 2016 ήταν μια κομβική χρονιά – έγινε το δημοψήφισμα για το Brexit και η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στις ΗΠΑ. Τότε μάθαμε πώς χρησιμοποιήθηκαν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να χωρίσουν σε κατηγορίες διάφορες ομάδες χρηστών και να τους στείλουν διαφορετικά είδη πληροφοριών. Αυτό έφερε εντελώς διαφορετικές κοινωνικές και πολιτικές διαστάσεις. Τώρα γνωρίζουμε ότι υπάρχει σκόπιμη χειραγώγηση μέσω των αλγορίθμων.

Οι έρευνες σε διάφορες χώρες δείχνουν πως ο θυμός είναι ένα σημαντικό συναίσθημα όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο επιλέγουμε ποιο κόμμα θα στηρίξουμε, ακόμα και πώς θα ψηφίσουμε.

Οπως εξηγήσαμε, οι νέες τεχνολογίες έχουν εγκαινιάσει μια εποχή όπου «υπάρχουν περισσότεροι τρόποι έκφρασης εκρηκτικού θυμού». Σκεφτείτε επίσης ότι υπάρχουν πλέον όλο και περισσότεροι πολιτικοί σε όλον τον κόσμο – με πιο γνωστό μεταξύ αυτών τον Ντόναλντ Τραμπ – που εκφράζουν θυμό διαρκώς και έτσι σταδιακά αυτό εκλαμβάνεται ως κάτι «κανονικό». Δηλαδή, ένας Αμερικανός μπορεί να σκεφτεί: Αφού ένας πρώην πρόεδρος μπορεί να εκφράζει τόσο έντονο θυμό συνέχεια, γιατί να μην το κάνω κι εγώ;

Τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης πώς συμμετέχουν στη δημιουργία και στην πιο έντονη εκδήλωση του θυμού;

Αν κοιτάτε τη ροή ειδήσεων 15 φορές την ημέρα αντί να καθίσετε το βράδυ και να παρακολουθήσετε τις ειδήσεις, μπορεί να προκληθείτε να αισθάνεστε θυμωμένοι πιο συχνά. Είστε συνεχώς πιο ευαισθητοποιημένη στον θυμό. Το δεύτερο, το οποίο συχνά δεν αναγνωρίζεται πραγματικά είναι ότι να εκφράζεις θυμό είναι σχεδόν συναρπαστικό, κάνει κάποιον να αισθάνεται καλά. Οταν νιώθεις θυμό και το εκφράζεις είναι σαν απελευθέρωση, νιώθεις πιο ζωντανός. Δεν χρειάζεται να είναι καλή αίσθηση, οι άνθρωποι παρακολουθούν ταινίες τρόμου ή πηγαίνουν στο τρενάκι για να βιώσουν κάτι έντονο. Μπορεί κάποιος εύκολα να κολλήσει σε αυτό το αίσθημα θυμού. Και μοιάζει να είναι πολύ μεταδοτικό.

Μια καλή χρήση του θυμού είναι όταν νιώθετε ότι κάποιου είδους όρια έχουν ξεπεραστεί. Ξεσηκώνεσαι λοιπόν για να προστατέψεις τον εαυτό σου. Είναι καλό, πρέπει να ξέρουμε πότε κάποιος περνά τα όριά μας. Αλλά τώρα αυτά τα όρια φαίνονται πολύ εύκολο να ξεπεραστούν. Ο κόσμος θυμώνει επειδή κάποιος διαφωνεί με μια πολιτική θέση

Στην ψυχανάλυση υπάρχει ο όρος του ψευδούς εαυτού, μιας περσόνα που επιλέγουμε να αναδείξουμε. Σε αυτή την εποχή καλύπτει περισσότερο χώρο;

Είναι σαν μια μάσκα που βάζουμε. Χρησιμοποιεί κάποιος μια διαφορετική εκδοχή του εαυτού του. Το πρόβλημα είναι όταν ταυτίζεται με τον ψεύτικο εαυτό ως πραγματικό. Αυτό που συμβαίνει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι μια ορισμένη ψευδής παρουσίαση του εαυτού του που επικυρώνεται. Και ο άνθρωπος αρχίζει να μπαίνει πιο βαθιά σε αυτό, επειδή παίρνει περισσότερα likes και followers. Και ταυτίζεται – γίνεται δηλαδή μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Ωστόσο όλο αυτό τον κλειδώνει μέσα σε μια κατασκευή. Επειδή κανένας άνθρωπος δεν είναι μόνο ένα πράγμα. Οι άλλες πτυχές του δεν επικυρώνονται. Είναι σαν να λιμοκτονούν κομμάτια του εαυτού του. Και μετά αρχίζει να υποφέρει.