Ενα μινωικό «μυστήριο» του 1900 π.Χ.

Ενα μοναδικό αρχαιολογικό εύρημα άγνωστης προς το παρόν ταυτότητας «έπιασε» το ραντάρ του αεροδρομίου Ηρακλείου, το οποίο αναμένεται να γράψει μια νέα σελίδα στο μινωικό παρελθόν του νησιού: ένα μνημειακό αρχιτεκτονικό σύνολο, σε κυκλικό σχήμα, που δεσπόζει στην κορυφή του λόφου Παπούρα, σε υψόμετρο 494μ., στην περιοχή Καστέλλι.

«Ηταν εμφανώς μια έκπληξη διότι δεν είχαμε ξαναδεί ανάλογη κατασκευή ως προς το είδος και το μέγεθος και τόσο επιμελημένη σε μια τόσο πρώιμη εποχή, εκείνη δηλαδή που χτίζονται τα παλαιά ανάκτορα της Κνωσού, της Φαιστού και των Μαλίων», λέει στα «ΝΕΑ» η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ηρακλείου, Βασιλική Συθιακάκη, για τη μνημειώδη κατασκευή που καλύπτει έκταση 1.800 τ.μ. και αποτελείται από επάλληλους λιθόκτιστους δακτυλίους – μέσου πάχους 1,40μ., και μέγιστου εκτιμώμενου σωζόμενου ύψος 1,70μ. – αναπτυγμένους σε διαφορετικά υψομετρικά επίπεδα.

Το «έπιασε» το ραντάρ

«Το αρχιτεκτονικό σύνολο έχει μια σύνθετη κάτοψη. Πατά σε τρεις βαθμίδες επειδή η κατασκευή έχει τοποθετηθεί ακριβώς στην κορυφή του υψώματος και στην ουσία εγγράφεται στην περίμετρο της κορυφής του. Περιμετρικά υπάρχει ένας εξωτερικός μάλλον πολυγωνικός τοίχος. Εσωτερικά εντοπίσαμε περιμετρικά μια ζώνη από μικρά δωμάτια, τα οποία επικοινωνούν το καθένα χωριστά με έναν κεντρικό διάδρομο», περιγράφει το δαιδαλώδες εύρημα που χρονολογείται στις αρχές παλαιοανακτορικής περιόδου – περί το 1900 π.Χ. – η αρχαιολόγος. Και διευκρινίζει ότι πρόκειται για μια εν εξελίξει ανασκαφή που ξεκίνησε προ πέντε μηνών στο πλαίσιο των διερευνητικών ερευνών για την τοποθέτηση ραντάρ του υπό κατασκευή αεροδρομίου, από τον αεροδιάδρομο του οποίου απέχει περί το 1 χλμ.

Ως τώρα το οικοδόμημα δεν έχει αποκαλυφθεί στο σύνολό του, παρά το γεγονός ότι εργάζονται στο σκάμμα 70 άτομα υπό τη διεύθυνση της αρχαιολόγου Δανάης Κοντοπόδη για δύο λόγους: του μεγάλου όγκου του υλικού κατάρρευσης και του εύρους του ανασκαφικού πεδίου, δεδομένου ότι η διάμετρος της κατασκευής είναι 48 μ.

Ποια ήταν η ταυτότητα και η χρήση του συγκεκριμένου κτιρίου, το οποίο φαίνεται πως ήταν στεγασμένο με το κεντρικό τμήμα του πιθανόν να ήταν θολοσκέπαστο (επειδή οι τοίχοι έχουν μια εκφορά προς το κέντρο), ενώ τα περιμετρικά δωμάτια πιθανολογείται ότι έφεραν επίπεδη στέγαση; «Ξέρουμε τι δεν είναι», λέει η κ. Συθιακάκη. «Το σίγουρο είναι ότι δεν σχετίζεται με λατρείες του Δωδεκαθέου, διότι δεν υπάρχει φάση του που να χρονολογείται στους ιστορικούς χρόνους. Επίσης δεν είναι φρυκτωρία. Σίγουρα είναι ένα πολύ σημαντικό κτίριο καθώς κατέχει μια ιδιαίτερη θέση: δεσπόζει στην πεδιάδα, θα φαινόταν από παντού. Πιθανόν να είχε λατρευτικό χαρακτήρα, αλλά αυτό θα αξιολογηθεί όταν ολοκληρωθεί η ανασκαφή».

Θραύσματα αγγείων

Σημαντικό ρόλο στην αποκωδικοποίησή του, ωστόσο, θα παίξουν δύο ακόμη στοιχεία. Πρώτον τα θραύσματα αγγείων μικρού και μεσαίου μεγέθους από εργαστήρια κυρίως της κεντρικής Κρήτης που η αρχαιολογική σκαπάνη εντοπίζει αναμεμειγμένα με τα στρώματα καταστροφής. Πρόκειται για αγγεία που συνδέονται με την κατανάλωση ποτού και φαγητού, αλλά δεν θα χαρακτηρίζονταν ως μέρη μιας οικοσκευής. Ωστόσο θα χρειαστεί χρόνος έως ότου διαπιστωθεί αν ήταν απορρίμματα ή αν παρασύρθηκαν από την κατάρρευση του άνευ προηγουμένου τυπολογίας οικοδομήματος.

Δεύτερον η θέση του που δεν είναι τυχαία. Βρίσκεται στην περίμετρο δύο ηγεμονικών κέντρων, του Καστελλίου και του Γαλατά, και στη σφαίρα επιρροής τόσο της Κνωσού όσο και των Μαλίων.

Επιρροές από άλλους πολιτισμούς

Το ιδιαίτερο αυτό σύνολο αν και μοναδικό στη μινωική Κρήτη με τα ως τώρα δεδομένα, όπως υποστηρίζουν οι επιστήμονες, έχει παράλληλα στους πολιτισμούς της Ανατολικής Μεσογείου που μπορούν να «ξεκλειδώσουν» το μυστήριο της χρήσης του; «Ο μινωικός πολιτισμός είναι αυτόνομος, αλλά έχει δεχτεί επιρροές από περιοχές με τις οποίες είχε εμπορικές επαφές. Ωστόσο μια τέτοια εκτεταμένη επιστημονική έρευνα θα γίνει σε δεύτερο χρόνο. Αυτή τη στιγμή το μέλημά μας είναι να ολοκληρώσουμε την ανασκαφή, να αποκαλύψουμε το εύρημα στο σύνολό του, να αποσαφηνίσουμε την αρχική του κάτοψη και να δούμε μετά εάν υπάρχουν παράλληλα από άλλες περιοχές και άλλους πολιτισμούς», απαντά η Βασιλική Συθιακάκη και καταλήγει: «Σε κάθε περίπτωση νομίζω ότι το εύρημα θα προσθέσει στοιχεία στη γνώση που έχουμε ήδη για τη συγκεκριμένη περίοδο και ενδεχομένως να συμβάλλει ώστε να αλλάξουμε την προσέγγισή μας για ορισμένα ζητήματα».

Η τύχη του ευρήματος θεωρείται διασφαλισμένη καθώς σε συνέχεια της αυτοψίας στον χώρο της υπουργού Πολιτισμού, Λίνας Μενδώνη και του αρμόδιου υφυπουργού Μεταφορών, Νίκου Ταχιάου συμφωνήθηκε η αναζήτηση άλλης κατάλληλης θέσης για την τοποθέτηση του ραντάρ.