Ταξίδι με το τραμ στην ιστορία της Παραλιακής

Τι σχέση έχει η αρμυρήθρα με τον Θουκυδίδη; Πού βρίσκονταν οι καλαμιές που έδωσαν το όνομά τους στην περιοχή Καλαμάκι και πώς συνδέονται με τον στρατηγό Μακρυγιάννη; Τι γυρεύει κοντά στη στάση του τραμ Λουτρά Αλίμου ο έφιππος ανδριάντας του αρχηγού του ΕΛΑΣ Στέφανου Σαράφη; Ποιο κτίριο – τοπόσημο επί της παραλιακής λεωφόρου στο ύψος της Γλυφάδας ξεκίνησε την πορεία του ως κυνηγετικό καταφύγιο και εξελίχθηκε στο κοσμικό κέντρο Τρουβίλ έως ότου πάρει τη σημερινή του χρήση; Πώς συνδέεται το γήπεδο του Ολυμπιακού με τους πρώτους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896; Και σε ποιο σημείο της παραλίας βρίσκεται το σπουδαίου αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος οχυρό των Γερμανών για την παρακολούθηση της κίνησης του Σαρωνικού; Είναι μερικές μόνο από τις ερωτήσεις των οποίων οι απαντήσεις ξεκλειδώνουν μία από τις πλέον δημοφιλείς περιοχές της Αττικής: το παραλιακό μέτωπο από το Φάληρο έως τη Βούλα.  Μια διαδρομή όπου η ανθρώπινη παρουσία έχει αφήσει το αποτύπωμά της από τα προϊστορικά χρόνια και στην οποία υπάρχουν ίχνη ακόμη και της πρόσφατης ιστορίας. Τα παρόντα, αλλά άγνωστα για τους περισσότερους, απτά σημάδια του παρελθόντος αποκαλύπτει η αρχαιολόγος Κωνσταντίνα Καζά – Παπαγεωργίου μέσα από το νέο της βιβλίο «Φάληρο – Βούλα, μέσω Αλίμου, Ελληνικού και Γλυφάδας, παράκτια διαδρομή με το τραμ», που κυκλοφόρησε πρόσφατα με τη φροντίδα των εκδόσεων Καπόν.

Το πρώτο ολυμπιακό ποδηλατοδρόμιο (1896) στη θέση του σημερινού Γηπέδου Γ. Καραϊσκάκης

Οδηγός για όσους έχουν διάθεση να γνωρίσουν τι βρίσκεται γύρω από κάθε στάση του τραμ, το πλούσια εικονογραφημένο λεύκωμα διαθέτει συγκεντρωμένες πληροφορίες για μία από τις πλέον πολυσύχναστες αλλά και λιγότερο γνωστές σε βάθος πλευρές της αττικής γης και φωτίζει σημεία που  συναντούν αλλά δεν γνωρίζουν το παρελθόν τους όσοι κινούνται στα 18 χλμ. που χωρίζουν το Στάδιο Γεώργιος Καραϊσκάκης από το Ασκληπιείο της Βούλας και τη Λίμνη Βουλιαγμένης.

Ποδήλατο πριν την… μπάλα

Χωρίς να περιμένουμε λοιπόν σε κάποια στάση του τροχιόδρομου και με εισιτήριο τη νέα αυτή έκδοση, επιλέξαμε να παρουσιάσουμε «στάσεις» σε διαφορετικές εποχές και ενδιαφέροντα: από το γήπεδο του Ολυμπιακού – στην αρχή της διαδρομής, στο Φάληρο, που βρίσκεται στη θέση του παλιού ολυμπιακού ποδηλατοδρομίου, το οποίο είχε ιδρυθεί το 1895, έναν χρόνο πριν από την πραγματοποίηση των πρώτων Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας το 1896, ενώ από τη δεκαετία του 1920 άρχισε να χρησιμοποιείται ως γήπεδο ποδοσφαίρου και έδρα του Ολυμπιακού (1925) – έως το πρώτο λιμάνι της αρχαίας Αθήνας, εκείνο του Φαλήρου, που εντοπίστηκε κάτω από τα μεγάλα κτίρια της Ριζαρείου Εκκλησιαστικής Σχολής, στο Δέλτα Φαλήρου, περιοχή όπου στις αρχές του 20ού αι. λειτουργούσε ζωολογικός κήπος.

Καρτ ποστάλ με εικόνα απότον ζωολογικό κήπο του Φαλήρου (αρχές 20ού αιώνα)

Από τον άγνωστης αρχικής χρήσης Φλοίσβο – κατά μία εκδοχή ήταν κατοικία, κατά άλλη κέντρο πατινάζ, που εκτιμάται ότι ανεγέρθηκε μεταξύ των ετών 1885 και 1895, λειτούργησε ως νυχτερινό κέντρο κι άλλαξε διάφορα ονόματα μέχρι να πάρει το σημερινό του το 1933 – έως το πυργόσπιτο του 1916 που ανήκε στον οίκο μόδας Δημήτριου Τσούχλου (ανάμεσα στις στάσεις Πικροδάφνη και Μαρίνα Αλίμου) και τα καλοκαίρια νοίκιαζε ο Αγγελος Σικελιανός, ο οποίος και σχολιαζόταν για τον τρόπο ζωής του με τη σύζυγό του Εύα από τους περιοίκους.

Καλαμιές στο Καλαμάκι

Παράλληλα διαβάζουμε ότι η άφθονη αρμυρήθρα (άλιμος) έδωσε το όνομά της στην περιοχή του Αλίμου, πατρίδα του ιστορικού Θουκυδίδη. Και ότι μια συστάδα καλαμιών σε κεντρικό σημείο της Παραλιακής «βάφτισε» την περιοχή Καλαμάκι και ότι το συγκεκριμένο τοπωνύμιο στον πληθυντικό (Καλαμάκια) αναφέρεται για πρώτη φορά σε συμβολαιογραφικό έγγραφο του 1870 με το οποίο γίνεται διανομή της περιουσίας (έκτασης 183.607 τ.μ.) του στρατηγού Μακρυγιάννη στους κληρονόμους του.

Μία από τις εισόδους στο υπόγειο γερμανικό οχυρό του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, στην περιοχή «Αστέρια»

«Επισκεπτόμαστε» το Θεσμοφόριο στον λόφο Κοινωνικής Δικαιοσύνης: το μνημείο όπου τελούνταν η γιορτή των Θεσμοφορίων, όπως την περιγράφει ο Αριστοφάνης στην κωμωδία του «Θεσμοφοριάζουσες». Αθέατο ως το 2016, φιλοξενούσε στον κυκλικό λακκοειδή χώρο του, σκαμμένο στον φυσικό βράχο, την τριήμερη αποκλειστικά γυναικεία γιορτή προς τιμήν της Δήμητρας και της Κόρης.  Και «βλέπουμε» τον έφιππο ανδριάντα του αρχηγού του ΕΛΑΣ Στέφανου Σαράφη, κοντά στη στάση Λουτρά Αλίμου, καθώς στο σημείο αυτό σκοτώθηκε το 1957 όταν παρασύρθηκε από το αυτοκίνητο ιταλοαμερικανού στρατιώτη της αμερικανικής βάσης στο Ελληνικό.

Γερμανικό οχυρό

Ως κυνηγετικό καταφύγιο το 1925 χτίστηκε το μετέπειτα κοσμικό κέντρο Τρουβίλ έως ότου το 1946 να μετατραπεί σε έδρα του Δήμου Γλυφάδας (στάση Παλαιό Δημαρχείο) μέχρι το 1998, ενώ σήμερα λειτουργεί ως Δημοτική Πινακοθήκη.

Μερική άποψη του Θεσμοφορίου του Αλιμούντος

Ιδιαιτέρως μεγάλου αρχιτεκτονικού και ιστορικού ενδιαφέροντος είναι, τέλος, η επιμήκης υπόγεια στοά, με μνημειώδη διπλή κλίμακα καθόδου, που πλαισιώνεται από πέτρινους καμαροσκέπαστους χώρους και χρησιμοποιήθηκε από τα γερμανικά στρατεύματα Κατοχής κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ως οχυρό για την παρακολούθηση της κίνησης του Σαρωνικού. Το μνημείο που θεωρείται σημαντικό για τη νεότερη ευρωπαϊκή ιστορία, κατά τη συγγραφέα, βρίσκεται σε μια περιοχή με πολλά προϊστορικά ευρήματα, στο νότιο άκρο της περιοχής Αστέρια.