Πρόσφατα έφυγε από τη ζωή η 81χρονη Καναδή Ζανέτ Τζέσοπ. Πολλοί πιστεύουν ότι πλέον θα βρει γαλήνη και επιτέλους την… κόρη της, την οποία έχασε πριν 40 χρόνια, θύμα στυγνής δολοφονίας. Για δεκαετίες η Ζανέτ δεν γνώριζε τον δολοφόνο του παιδιού της, ώσπου ο ένοχος αποκαλύφθηκε από τη… γενετική γενεαλογία.

Η δραματική υπόθεση της 9χρονης Κριστίν Τζέσοπ είναι μια από τις χιλιάδες ίσως υποθέσεις που μπαίνανε στο αρχείο από αδυναμία εντοπισμού των ενόχων.

Ωστόσο, η ανάπτυξη των ιστότοπων γενεαλογικού δέντρου ειδικά στο εξωτερικό -πχ ΗΠΑ, Καναδάς- όπως το Ancestry.ca ή το 23andMe.com – έχει δημιουργήσει μια εκπληκτική νέα «βιομηχανία»: την ερευνητική γενετική γενεαλογία.

Το καναδικό MacLeans μίλησε με τον κορυφαίο ίσως αστυνομικό στον Καναδά, ο οποίος ειδικεύεται στη διαχείριση βάσεων δεδομένων δειγμάτων DNA πολιτών μαζί με γενετικά στοιχεία από αρχεία παλιών ανεπίλυτων υποθέσεων με σκοπό να βρεί τους ενόχους.

Ο λοχίας Στιβ Σμιθ, πέρασε τα τελευταία πέντε χρόνια ως ειδικός στη γενεαλογία, ενώ το τμήμα του αξιοποίησε τη γενετική γενεαλογία για να εντοπίσει τον δολοφόνο της μικρής Κριστίν το 2020, αλλά και τον ύποπτο για τη δολοφονία ενός 26χρονου στο Τορόντο το 1999.

Δουλεύοντας σήμερα πάνω σε περίπου 70 υποθέσεις, εξηγεί πως λειτουργεί η συγκεκριμένη τεχνολογία με το DNA.

«Όταν ανακτούμε DNA από μια σκηνή εγκλήματος, το στέλνουμε στο Κέντρο Εγκληματολογικής Επιστήμης για να δημιουργήσουμε ένα STR, ή διαδοχική  του DNA. Αυτό είναι βασικά το προφίλ DNA που θα πηγαίνατε στο δικαστήριο, με 21 δείκτες DNA. Τα STR σας δίνουν άγνωστα προφίλ ανδρών ή γυναικών».

Στη συνέχεια η υπηρεσία ανεβάζει στην εθνική καναδική βάση δεδομένων, δίχως όμως να δέχεται συχνά επισκέψεις.

Σε εκείνο το σημείο συμβάλλει καταλυτικά η γενετική γενεαλογία. «Από εκεί, παίρνουμε ένα δείγμα της εξαγωγής STR και το στέλνουμε σε ένα ιδιωτικό εργαστήριο στις ΗΠΑ» εξηγεί ο Σμιθ.

H εννιάχρονη Κριστίν

«Το βάζουν σε μια ειδική μηχανή προσδιορισμού αλληλουχίας DNA που παράγει αυτό που ονομάζεται SNP πολυμορφισμός νουκλεοτιδίων». Σημειώνεται ότι το SNP είναι ουσιαστικά παραλλαγή όπου ένα μοναδικό νουκλεοτίδιο μεταβάλλεται και διατηρείται από γενιά σε γενιά στη πορεία της κληρονομικότητας.

«Αν γίνει σωστά, αυτό το προφίλ έχει εκατοντάδες χιλιάδες ή και εκατομμύρια δείκτες DNA – τα γονίδια μεταξύ των γονιδίων σας που δείχνουν το χρώμα του δέρματος, το χρώμα των ματιών, το χρώμα των μαλλιών ενός ατόμου, από όπου κατάγεται η οικογένειά του» λέει Σμιθ.

Στη συνέχεια οι αστυνομικοί ανεβάζουν ένα προφίλ SNP σε ιστότοπους, όπως το GEDmatch ή το FamilyTreeDNA, οι οποίοι και οι δύο επιτρέπουν την εμπλοκή της αστυνομίας εάν συμφωνούν οι χρήστες.

Τότε οι αστυνομικοί λαμβάνουν μια λίστα ατόμων στο αρχείο που ταιριάζουν με το DNA του δράστη. Αυτό θα μπορούσε να είναι οπουδήποτε μεταξύ μηδέν και μερικών εκατοντάδων. Αν ταιριάξει με έναν συγγενή θα μπορούσε να κλείσει η υπόθεση σε 24 ώρες.

«Αν είναι τέταρτη ή πέμπτη ξαδέρφη, χρειάζεστε έξι ή οκτώ μήνες για να λύσετε την υπόθεση. Οι γενεαλόγοι μας χρησιμοποιούν δεδομένα ανοιχτού κώδικα για να δημιουργήσουν το οικογενειακό δέντρο πίσω στο χρόνο για να βρουν τους πιο πρόσφατους κοινούς προγόνους και στη συνέχεια να εργαστούν για να βρουν τον παραβάτη. Όταν περιορίσαμε την αναζήτησή μας σε μια οικογένεια ενδιαφέροντος, τότε εξετάζουμε πιο παραδοσιακή αστυνομική εργασία».

Πως βρέθηκε ο δολοφόνος της Κριστίν

Για την υπόθεση της 9χρονης Κριστίν Τζέσσοπ η οποία δολοφονήθηκε το 1984, οι καναδικές υπηρεσίες λειτούργησαν ως εξής. Η Τζέσοπ εθεάθη για τελευταία φορά στις 3 Οκτωβρίου 1984. Το σώμα της βρέθηκε περίπου τρεις μήνες αργότερα σε μια δασώδη περιοχή του περίπου 56 χλμ από το σπίτι thw, στις 31 Δεκεμβρίου 1984. H μικρή Κριστίν είχε μαχαιρωθεί και κακοποιηθεί σεξουαλικά.

Για τον θάνατό της είχε κατηγορηθεί άδικα ο Γκάι Πωλ Μορίν, ώσπου το 2020 οι αρχές ανακοίνωσαν ότι ταυτοποιήθηκε ο δράστης από σπέρμα που βρέθηκε στο εσώρουχο του κοριτσιού.

Ο πραγματικός ένοχος ήταν ο Κάλβιν Χούβερ ένας άνδρας από το Τορόντο, που ήταν 28 ετών τη στιγμή του θανάτου της Τζέσοπ, ο οποίος είχε αυτοκτονήσει το 2015.

«Στείλαμε το δείγμα DNA για ένα SNP και το ανεβάσαμε στο GEDmatch και στο Family Tree DNA» εξηγεί ο Σμιθ για τη διαδικασία που οδήγησε στην αποκάλυψη του Χούβερ.

«Ήμασταν τυχεροί που πήραμε γεντικό υλικό από την πατρική και την μητρική πλευρά και οι δύο οικογένειες είχαν μεταναστεύσει από το Ηνωμένο Βασίλειο στην περιοχή Belleville. Από εκεί, το περιορίσαμε σε δύο οικογένειες στο Οντάριο. Αναγνωρίσαμε τον δράστη, αλλά είχε αυτοκτονήσει. Είναι υπέροχο που τελικά τον αναγνώρισαν και δώσαμε στην οικογένεια ένα τέλος στην υπόθεση, αλλά είναι δύσκολο να ξέρεις ότι δεν χρειάστηκε ποτέ να δικαστεί για τα εγκλήματα που διέπραξε».

Τα δύο εμπόδια της μεθόδου

Η γενετική γενεαλογία μπορεί να γλιτώσει τις αστυνομικές δυνάμεις του κόσμου από πολλά εκατομμύρια που απαιτούνται για να διαλευκανθούν δύσκολες υποθέσεις.

«Σκεφτείτε πόσο θα κόστιζε ένας ή δύο ερευνητές να δουλέψουν σε μια υπόθεση για 40 χρόνια. Αυτό αντιστοιχεί σε εκατομμύρια δολάρια. Κάθε μία από αυτές τις υποθέσεις γενετικής γενεαλογίας μας κοστίζει περίπου 8.000 δολ. και μερικούς μήνες έρευνας. Μπορούμε συνήθως να λύσουμε μια υπόθεση για κάτω από 50.000 δολ, η οποία περιλαμβάνει όλους τους αξιωματικούς, τους γενεαλόγους και τις εξετάσεις».

Πήρατε μια επιχορήγηση 1,5 εκατομμυρίων δολαρίων πριν από δύο χρόνια. Είναι αρκετό;

Οι υπηρεσίες αυτές χρειάζονται οπωσδήποτε πολλούς γενεαλόγους «Αυτό είναι το μεγαλύτερο εμπόδιο για εμάς αυτή τη στιγμή. Και το γεγονός ότι μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε μόνο δύο από τις γενεαλογικές τοποθεσίες και καμία από τις μεγάλες, το Ancestry.ca και το 23andMe.com, που έχουν συνολικά πάνω από 40 εκατομμύρια προφίλ DNA. Δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το DNA κανενός χωρίς την άδειά του».

Ένα άλλο πρόβλημα είναι ότι πολλοί αρνούνται να καταχωρίσουν το DNA τους σε βάσεις δεδομένων, όπως το Ancestry και το 23andMe, κάτι το οποίο ο Καναδός αξιωματικός πιστεύει ότι πρέπει να αλλάξει εάν πρέπει να βρεθούν πολλοί δολοφόνοι.

«Πολλοί άνθρωποι διαφωνούν μαζί μου, επικαλούμενοι το απόρρητο, το οποίο ενσωματώθηκε στους όρους παροχής υπηρεσιών αυτών των ιστότοπων προτού μάθουμε οτιδήποτε για το IGG» λέει ο Σμιθ.

Πρόσφατα, μάλιστα η υπηρεσία του ζήτησε από τη Γερουσία, δίχως όμως επιτυχία, να ψηφιστεί νόμος που να εμπλουτίζει τη βάση δεδομένων προσφέροντας μόνο DNA μετά την καταδίκη για αδίκημα και περιορισμένες οικογενειακές εξετάσεις.

«Το 99% του πληθυσμού θα καλούσε την αστυνομία αν ήξερε ότι κάποιος στην οικογένειά του είχε διαπράξει ένα βίαιο έγκλημα. Για μένα, αυτό είναι ακριβώς σαν να χρησιμοποιείτε τη γενετική σας για να καλέσετε το 100» λέει.

Αν όλοι ανέβαζαν το προφίλ τους στο Ancestry, τότε ο Σμιθ είναι πεπεισμένος ότι θα μπορούσε να λυθεί κάθε εγκληματική υπόθεση του παρελθόντος σε όλον τον κόσμο.