Η κλιματική αλλαγή οδηγεί σε κλιματικά… άρρωστες πόλεις. Κάτι τέτοιο συμβαίνει και με την Αθήνα, όπου η πυκνή δόμηση, η αδυναμία του αέρα να «κυκλοφορήσει» στην πόλη, η ευρεία χρήση απορροφητικών υλικών καθώς και η μεγάλη παραγωγή ανθρωπογενούς θερμότητας – κυρίως από τη μαζική χρήση οχημάτων – δυσκολεύουν τη ζωή κατοίκων και επισκεπτών. Η κατάσταση, μάλιστα, χειροτερεύει ακόμη περισσότερο τώρα που ο υδράργυρος χτυπάει κόκκινο.

Οπως επισημαίνει ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Ενωσης για την Κλιματική Αλλαγή Κωνσταντίνος Καρτάλης, σε πολλές πόλεις της Ελλάδας και του εξωτερικού καταγράφεται ήδη αύξηση της τάξης του 1,5 βαθμού Κελσίου ως συνδυαστικό αποτέλεσμα των αστικών λειτουργιών, της μορφολογίας τους αλλά και της κλιματικής αλλαγής.

Ακόμη πιο θερμές μέρες και νύχτες

Δυστυχώς, όπως λέει ο διευθυντής και πρόεδρος του ΔΣ του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών Δημοσθένης Σαρηγιάννης, η κατάσταση δεν πρόκειται να καλυτερέψει, αφού, εξαιτίας της κλιματικής κρίσης, αυξάνεται και η ένταση των αστικών θερμικών νησίδων, γεγονός που σημαίνει πως μας περιμένουν ακόμη πιο καυτές μέρες και νύχτες. Ως αστική θερμική νησίδα ορίζεται το φαινόμενο κατά το οποίο η θερμοκρασία στο εσωτερικό των αστικών περιοχών είναι αυξημένη σε σχέση με αυτή των περιαστικών και αγροτικών περιοχών που την περιβάλλουν.

Μεγαλύτερο το πρόβλημα στο Κέντρο και στα δυτικά προάστια

Κατά τον Δημοσθένη Σαρηγιάννη, το φαινόμενο των αστικών θερμικών νησίδων αναπτύσσεται περισσότερο στο Κέντρο και στις δυτικές ζώνες της πόλης και χαρακτηρίζεται από πολύ υψηλότερες θερμοκρασίες περιβάλλοντος στις πυκνοδομημένες και κατοικημένες περιοχές σε σύγκριση με τις γύρω περιαστικές και αγροτικές περιοχές.

Και τώρα;

Τίθεται έτσι το ερώτημα: Τι κάνουμε; «Υπάρχουν λύσεις, κάποιες είναι απλές, άλλες σύνθετες και απαιτητικές. Κοινός τόπος είναι ότι όσο νωρίτερα εφαρμοστούν τόσο ευκολότερη θα είναι η ενίσχυση της ανθεκτικότητας των πόλεων στις υψηλές θερμοκρασίες και στους καύσωνες» υποστηρίζει ο Κωνσταντίνος Καρτάλης. Και συμπληρώνει: «Το βέβαιο είναι ότι οι πόλεις του μέλλοντος δεν θα λύσουν το πρόβλημα της υπερθέρμανσης με τον κλιματισμό αλλά με περισσότερο πράσινο και νέα κτίρια που θα αξιοποιούν τα ψυχρά υλικά, δηλαδή αυτά που απορροφούν λιγότερο την ηλιακή ακτινοβολία».

Λύση 1: Επέκταση των ΜΜΜ

Κατά το μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής της ΕΕ για την Κλιματική Αλλαγή, «αν αναφερόμαστε στο ευρύτερο πολεοδομικό συγκρότημα της Αθήνας ειδικότερα, τότε, με βάση τον τρόπο που έχει διαμορφωθεί και τις υποδομές που διαθέτει, πρώτη προτεραιότητα αποτελεί η ευρεία επέκταση των ΜΜΜ και κυρίως του μετρό, ακολουθώντας το παράδειγμα της Ρώμης, του Λονδίνου, των Βρυξελλών και άλλων πόλεων όπου καταγράφεται μεγάλη πυκνότητα σταθμών. Κατά αυτόν τον τρόπο περιορίζεται σημαντικά η χρήση των ιδιωτικών οχημάτων, μειώνεται η θερμότητα που παράγεται από τη χρήση τους και αποδίδονται χώροι που σήμερα καταλαμβάνονται από οχήματα σε λύσεις πρασίνου».

Λύση 2: «Αστικός βελονισμός»

Σύμφωνα με τον ίδιο, πλέον, στις πόλεις είναι αναγκαία η διαμόρφωση μικρών και μεσαίων χώρων πρασίνου («αστικός βελονισμός»), ώστε μέσω της δροσιστικής τους επίδρασης και των διαδρόμων αερισμού που δημιουργούνται να μειώνεται η θερμοκρασία του αέρα, ενώ αναγκαία επίσης είναι η επιλογή δέντρων που αντέχουν σε θερμοκρασίες άνω των 40 βαθμών Κελσίου. Η ερώτηση που τίθεται, ωστόσο, είναι πως μπορεί να γίνει αυτό όταν το τσιμέντο έχει σκεπάσει σχεδόν τα πάντα;

Λύση 3: Πράσινες ταράτσες

«Υπάρχουν πόλεις με σημαντικά περιθώρια για περισσότερο πράσινο. Αρκεί να το προβλέψουν και να το αποφασίσουν, ιδιαίτερα στην παρούσα περίοδο που εκπονούνται τα Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια. Αλλες πόλεις έχουν μικρότερα περιθώρια, καθώς οι ελεύθεροι χώροι δεν επαρκούν ή και δεν υπάρχουν. Σε μια τέτοια περίπτωση προτείνεται η πύκνωση των δέντρων στους δρόμους και στα πάρκα, όπως και οι πράσινες ταράτσες» επισημαίνει ο Κωνσταντίνος Καρτάλης.

«Λύση αποτελεί επίσης να καλύψεις με πράσινο κάθε ελεύθερο δημόσιο χώρο αλλά και τους χώρους ανάμεσα στις πολυκατοικίες, που κάποτε αναφέρονταν ως “ακάλυπτοι”. Στην Αθήνα, ειδικότερα, η προσοχή πρέπει να είναι στον Ελαιώνα και στα 7.500 στρέμματα που συγκροτούν την περιοχή» συμπληρώνει.

Τα super blocks της Βαρκελώνης και το υπόγειο σύστημα ψύξης της Σιγκαπούρης

Ποιες είναι οι καλές πρακτικές τις οποίες θα μπορούσε να αντιγράψει η Ελλάδα προκειμένου οι πόλεις της να γίνουν πιο βιώσιμες; Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής της ΕΕ για την Κλιματική Αλλαγή Κωνσταντίνος Καρτάλης ξεχωρίζει την περίπτωση της Βαρκελώνης και της τριπλής δράσης της για τη μείωση της θερμοκρασίας: τα super blocks, δηλαδή τη δημιουργία πάρκων στις διασταυρώσεις δρόμων με παράλληλη απομάκρυνση των αυτοκινήτων, τη μετατροπή των σχολικών αυλών σε «κλιματικά καταφύγια» μέσω βιοκλιματικών παρεμβάσεων και ενίσχυσης του πρασίνου και την επέκταση του δικτύου των ΜΜΜ, γεγονός που περιόρισε την κυκλοφορία οχημάτων που αποτελούν πηγή θερμότητας.

Παράλληλα, αναφέρεται στη χρήση ψυχρών υλικών στις δημόσιες και ιδιωτικές κατασκευές πολλών ευρωπαϊκών πόλεων (κυρίως μέσω του μέτρου των ψυχρών επιφανειών/ορόφων), επισημαίνοντας και την περιορισμένη ανταπόκριση των δημόσιων και ιδιωτικών φορέων στην Ελλάδα στα νέα κατασκευαστικά υλικά.

Από την πλευρά του, ο διευθυντής και πρόεδρος του ΔΣ του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών Δημοσθένης Σαρηγιάννης στέκεται στην περίπτωση της Σιγκαπούρης: «Στην πόλη τοποθετήθηκε ένα υπόγειο σύστημα ψύξης του νερού, το μεγαλύτερο του κόσμου, για την ψύξη μιας σειράς δημόσιων συγκροτημάτων. Πρόκειται για ένα σύστημα που είναι 40% αποδοτικότερο σε σχέση με τον κλιματισμό, ικανό να δροσίσει 24.000 κατοικίες σε έναν χρόνο. Η μείωση του αποτυπώματος άνθρακα με τη χρήση αυτού του συστήματος ισοδυναμεί με την απομάκρυνση 10.000 αυτοκινήτων από τους δρόμους».

Το πάρκο που θα δροσίσει τη Μαδρίτη

Ωστόσο, δεν είναι μόνο η Βαρκελώνη και η Σιγκαπούρη που ξεχωρίζουν. Στη Μαδρίτη, κατά τον ίδιο, κατασκευάζεται ένα υβριδικό αιολικό πάρκο 14,5 εκταρίων (σ.σ. οι εργασίες θα ολοκληρωθούν το 2025), το οποίο αναμένεται να μειώσει τη θερμοκρασία της πόλης κατά 4 βαθμούς Κελσίου. Σύμφωνα με τα όσα έχουν γίνει γνωστά, ο κήπος θα είναι φτιαγμένος σε σπειροειδή δομή, αποτελούμενος από βρύα και φτέρες που θα υψώνονται πάνω από τις κορυφές των δένδρων προκειμένου να πιάσουν πιο δροσερό… αεράκι και εν συνεχεία τεχνητές κατασκευές θα το διαχέουν στις γύρω περιοχές. Εάν το στοίχημα του αιολικού κήπου πετύχει να δημιουργήσει μια πιο υποφερτή ατμόσφαιρα, μπορεί να αποτελέσει το έναυσμα για τον περιορισμό της χρήσης του κλιματισμού.

Επίσης, στο Βερολίνο, στην περιοχή του Ζωολογικού Κήπου (Tiergarten), έχει δημιουργηθεί πάρκο πρασίνου 210 εκταρίων, το οποίο συνοδεύεται από μικρότερα γειτονικά πάρκα. Η παρέμβαση αυτή είχε ως αποτέλεσμα η εν λόγω περιοχή να εμφανίζει δείκτη φαινομένου της αστικής θερμικής νησίδας ίσο με 4,53 βαθμούς Κελσίου, σε αντίθεση με άλλες συνοικίες της γερμανικής πρωτεύουσας που πλησιάζουν τους 10 βαθμούς Κελσίου.

Στο Μιλάνο, στις περιοχές που υπάρχουν πάρκα (Σεμπιόνε και Κήποι της Πόρτα Βενέτσια) ο δείκτης φαινομένου της αστικής θερμικής νησίδας είναι ίσος με 4,3 βαθμούς και 5,2 βαθμούς Κελσίου, σε αντίθεση με άλλες περιοχές, όπως το Ντουόμο ή η Πόρτα Βιτζεντίνα, όπου ο δείκτης του φαινομένου ξεπερνάει τους 9 βαθμούς Κελσίου. Αντίστοιχες διαφορές έχουν παρατηρηθεί και σε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις, όπου έχουν δημιουργηθεί θύλακοι πρασίνου, όπως το Μπάρι, το Αλικάντε, το Παρίσι και το Λονδίνο.

Η τεχνολογία στη μάχη

Στη μάχη της βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης στις ευρωπαϊκές πόλεις έχουν ριχθεί εσχάτως και τα έξυπνα κινητά τηλέφωνα. Οπως αναφέρει ο διευθυντής και πρόεδρος του ΔΣ του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών Δημοσθένης Σαρηγιάννης, στο Βέλγιο αναπτύχθηκε μια εφαρμογή για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων από το φαινόμενο της αστικής θερμικής νησίδας.

Συγκεκριμένα, εκτός από την εμφάνιση τοποθεσιών σε κίνδυνο, η εφαρμογή επιτρέπει στους χρήστες να οπτικοποιούν τη χωρική κατανομή των δροσερών σημείων της εκάστοτε πόλης. «Αυτές οι πληροφορίες σε συνδυασμό με κοινωνικοοικονομικά και πληθυσμιακά δεδομένα χρησιμοποιήθηκαν από πολεοδόμους στις Βρυξέλλες για την ανάπτυξη ενός δικτύου προσβάσιμων δροσερών σημείων που προωθούνται κατά τη διάρκεια του καύσωνα».

Χάρτης-επιχειρησιακό εργαλείο

Την ίδια στιγμή, στη Βιέννη δημιουργήθηκε και κυκλοφόρησε από τη δημοτική αρχή χάρτης, ο οποίος προορίζεται να χρησιμεύσει ως επιχειρησιακό εργαλείο, με βάση δορυφορικά δεδομένα. Συγκεκριμένα, δίνει πληροφορίες για τις υψηλές θερμοκρασίες και τις περιοχές με βλάστηση και υδάτινα σώματα στις οποίες θα μπορούν να κατευθύνονται ευάλωτα άτομα.