Ελευθερία

Λίγες εβδομάδες μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, το 1989, ο Λέοναρντ Μπέρνσταϊν έδωσε δύο συναυλίες στα δύο μέρη όπου είχε διαιρεθεί η πόλη για 28 χρόνια. Διηύθυνε την Ενάτη Συμφωνία του Μπετόβεν, εμπνευσμένη ως γνωστόν από την «Ωδή στη χαρά» του Φρίντριχ Σίλερ. Κι εκεί που ο ποιητής μιλά για «χαρά» (Freude), ο μαέστρος χρησιμοποίησε τη λέξη «ελευθερία» (Freiheit). Oπως είχε πει, «είμαι σίγουρος ότι ο Μπετόβεν θα μας έδινε την ευλογία του».

Την περασμένη εβδομάδα, η Ουκρανική Ορχήστρα της Ελευθερίας με διευθύντρια την Κέρι-Λιν Ουίλσον έδωσε μια συναυλία στον Καθεδρικό Ναό του Αγίου Παύλου, σύμβολο της αντίστασης των Λονδρέζων στους ναζιστικούς βομβαρδισμούς πριν από 80 χρόνια. Η συναυλία ξεκίνησε με το έργο «Bucha. Lacrimosa» της Βικτόρια Πόλιοβα, μια απάντηση στη μαζική σφαγή ουκρανών αμάχων από τους Ρώσους στην Μπούτσα το 2022. Και ακολούθησε η Ενάτη, όπου αυτή τη φορά η «χαρά» είχε αντικατασταθεί από τη «δόξα» (Slava), μια λέξη με την οποία έχει εξοικειωθεί όλος ο ελεύθερος κόσμος από το σύνθημα «Slava Ukraini» (Δόξα στην Ουκρανία!) που σηματοδοτεί την αντίσταση των Ουκρανών στους ρώσους εισβολείς.

Η συναυλία μπορεί να μην ενθουσίασε τους ακριβολόγους της κλασικής μουσικής, γράφει ο Αλαστερ Μακόλεϊ στους Financial Times. H στιγμή όμως που ο μπάσος βαρύτονος Αντρίι Κίμαχ πρόφερε για πρώτη φορά τη λέξη «δόξα» ήταν συγκλονιστική.

Μετράνε οι λέξεις, ακόμη και στην εποχή μας, ίσως ακόμη περισσότερο στην εποχή μας. Αποκτούν νέο περιεχόμενο, νέα δυναμική. Οταν ο Τζο Μπάιντεν ήταν ακόμη υποψήφιος για μια δεύτερη θητεία, το βασικό του σύνθημα ήταν η υπεράσπιση της δημοκρατίας. Η Κάμαλα Χάρις προτίμησε να δώσει έμφαση στην ελευθερία. Ενας λόγος είναι ότι ήθελε να χρησιμοποιεί στις προεκλογικές της συγκεντρώσεις το ομώνυμο τραγούδι της Μπιγιόνσε. Ενας άλλος λόγος, επισημαίνει η Ράνα Φορούχαρ στους Financial Times, είναι ότι οι συντηρητικοί χρησιμοποιούν συχνότερα τη λέξη «ελευθερία» από τους φιλελεύθερους, έστω και για να μιλήσουν για το δικαίωμα που θεωρούν ότι έχουν να φέρουν όπλο ή να μη φορούν μάσκα στη διάρκεια της πανδημίας.

Ο βασικός λόγος όμως είναι ότι η «ελευθερία» είναι ένας πολύ ευρύτερος όρος από τη «δημοκρατία», πόσο μάλλον από τη «δόξα». Μιλάμε για την ελευθερία της έκφρασης ή του συναθροίζεσθαι, μιλάμε όμως – έστω κι αν πρόκειται για αγγλισμό – για την ελευθερία (στην πραγματικότητα, την απαλλαγή) από τη φτώχεια, τη ρύπανση ή την εγκληματικότητα. Η Κάμαλα χρησιμοποιεί τη λέξη και για κάτι ακόμη, που ξέρει ότι έχει ιδιαίτερη σημασία για τους προοδευτικούς ψηφοφόρους, και κυρίως τις γυναίκες: τα αναπαραγωγικά δικαιώματα.

Πολυεπίπεδη λέξη αυτή η ελευθερία. Για τους Ουκρανούς σημαίνει δημοκρατία. Για τους Ισραηλινούς, ασφάλεια. Και για τους Παλαιστίνιους, αχ, αυτούς τους Παλαιστίνιους, αξιοπρέπεια.